İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri

 
232 
Gürcüstan 
1990-
cı  ildə  dünyanın  iki  super  gücündən birinin çökməsi, 
t
ək qütblülüyün yaranması Rusiya ilə ABŞ arasında soyuq yelləri 
yenid
ən  əsdirdi. Bunun əsasında  Rusiyanın  ABŞ-ın  dünya hege-
monluq siyas
əti ilə barışmaması, keçmiş SSRİ respubilkalarında və 
Şərqi Avropada öz əvvəlki iqtisadi və siyasi nüfuzunu bərpa etmək 
siyas
əti dururdu. Belə  ki,  SSRİ  dağıldıqdan  sonra  Rusiya  keçmiş 
postso
vet respublikalarını əldən verməmək, onların Qərbə inteqra-
siyasının  qarşısını  almaq  üçün  MDB-ni  yaratdı.  Çünki  Rusiya 
keçmiş SSRİ dövlətlərinin Qərbi nteqarsiyasını qısqanclıqla qəbul 
edir v
ə  bu dövlətlərin, xüsusilə  NATO  ittifaqı  ilə  hərbi-siyasi 
əməkdaşlıqlarını öz dövləti üçün təhlükə hesab edirdi. Bu baxım-
dan NATO-nun Rusiya 
ətarfında yaratdığı “təhlükəsilik qurşağı”na 
qarşı  bir  çox  keçmiş  postsovet  respublikalarından  ibarət  yaratmış 
olduğu  “sərhəd təhlükəsizliyi  zonası”nı    genişləndirmək istəyirdi 
Rusiya harada bu ist
əyini həyata keçirə bilməyəndə oraya müxtəlif 
iqtisadi v
ə  siyasi təzyiq  metodlarından  və  hərbi gücdən istifadə 
edir. Rusiya ilk növb
ədə Cənubi Qafqazı öz siyasi və hərbi nəzarəti 
altına  almaq  istəyir və  bu regionun Qərbdə  əməkdaşlığının  baş 
tutmasına  çalışır. 
Gürcüstan  keçmiş  postsovet məkanında  Rusiya  ilə 
münasib
ətləri kəskinləşdirən ilk respublikalardandır.  Onun  Qərb 
yönümlü siyas
ət götürməsi Rusiyanı narahat etməyə bilməzdi. 
Gürcüstan Rusiya il
ə sərhəddə yerləşdiyinə görə Rusiya üçün 
coğrayi  baxımdan  xüsusi  əhəmiyyət kəsb  edir.  Bu  respubilkanın 
Qara d
əniz sahillərində  yerləşməsi  Cənubi  Qafqazın  Türkiyə  və 
Q
ərbə, xüsusilə  də  ABŞ-a  inteqrasiyasında  mühüm  rol  oynayır. 
Eyni zamanda bu region M
ərkəzi Asiyanın gələcək regional layihə-
l
ərinin Qərbə inteqarsiyasında həlledici tranzit mövqeyə malikdir. 
Gürcüstanın  Qərbyönümlü siyasət  götürməsi respublikada 
Rusiya t
ərəfindən etnosiyasi gərginliyin qızışdırılmasına, rus-gürcü 
müharib
əsinə səbəb oldu. 
SSRİ  dağıldıqdan  sonra  dünya  dövlətləri onun tərkibindəə 
olmuş müttəfiq respublikaların ərazilərini olduğu sərhədlərdə qəbul 
ed
ərək  bu  respubilkaların  müstəqililyini  tanıdılar.  Bu  prizmadan 
yanaşanda  həm Abxaziya, həm də  Cənubi  Osetiya  Gürcüstanın 

---

 
233 
hüquqi 
əraziləridir. 1992-ci ildən  başalyaraq  neçə  illərdir ki, 
Gürcüstan öz 
ərazi bütövlüyünü  bərpa etməyə  çalışır.  Bu  onun 
konstitusiya hüququdur. Bu hüququnu t
əmin etmək üçün güc tətbiq 
etm
əsi də normal haldır. 
Abxazlar  Şimali  Qafqazın  qərb hissəsində  məskunlaşmış 
ç
ərkəzlərlə, kobardinlərlə və adıgeylərlə qohum xalqdır. Avropa və 
Asiyanın  qovuşuğunda  yerləşən abxazlar dünya ticarət və  strateji 
yollarının  kəsişdiyi,  xüsusi  əlverişli  təbii  şəraiti olan ərazidə 
m
əskunlaşmışlar.  Rus  imperiyası  dağıldıqdan  sonra  Abxaziya 
1918-
ci  ilin  mayından  Gürcüstan  Respublikasının  tərkibinə  daxil 
edilmişdir.    1921-ci ilin  martın  4-də  “Qızıl”  ordunun  köməyi ilə 
Abxaziyada  Gürcüstanın  hakimiyyəti ləğv  edildi.  1921-ci ilin 
mart
ın 31-də Abxaziya müstəqil Sovet Sosialist Respublikası elan 
edildi. 1921-
ci  ilin  dekabrında  RSFSR-də  milli siyasətin həyata 
keçirilm
əsinə  rəhbərlik edən  İ.Stalinin  təkidilə  GSSR və  ASSR 
arasında  hüquqi-dövlət münasibətlərinin  əsası  qoyuldu.  1931-ci 
ild
ə  Abxaziya Gürcüstan SSR-in tərkibində  muxtar respublikaya 
çevrildi. Bundan  sonra gürcül
ər Abxaziyada demoqrafik vəziyyəti 
d
əyişmək siyasəti  həyata keçirməyə  başladılar.  Bu  iki  üsulla: 
m
əcburi assimilyasiya və  gürcü millətinin Abxaziyaya kütləvi 
köçm
əsi ilə həyata keçirilirdi. 
Lakin  SSRİ  ağıldıqdan  sonra  Rusiya  bu  muxtar  qurumu  öz 
t
əsir zonasına aid etməyə çalışdı. Buna nail olmaq üçün isə SSRİ-
nin federasiya subyektl
əri hesab olunur. Bundan məqsəd  SSRİ 
dağıldığı təqdirdə bu subyektlərdə  Rusiyanın təsirini saxlamaqdan 
ibar
ət idi. Abxaziya bundan istifadə edərək 1990-cı ilin  avqustun 
25-d
ə  dövlət  suverenliyi  haqqında  Bəyənnamə  qəbul etdi. Bu isə 
Gürcüstan il
ə Abxaziya arasında münasibətləri gərginləşdirdi. 
Z.Qamsakurdiyanın  hakimiyyətə  gəlişilə  Gürcüstanın  dövlət 
müst
əqililyi əldə edilməsi uğrunda mübarizəsi genişləndi. 1991-ci 
ilin aprelind
ə Gürcüstunda referendumun nəticələrinə əsasən Gür-
cü
stanın dövlət müstəqililyi haqqında Akt qəbul edildi. Gürcüstan 
1918-1921-ci ill
ərdəki GDR-in qanuni varisi elan edildi. Lakin 
Rusiya t
ərəfindən qızışdırılan Abxaziya SSR-in Ali Sovetinin sədri  
V.Ardzinba bununla razılaşmayaraq BMT-yə müraciət etdi. 1992-
ci ilin fevralında hərbi çevriliş nəticəsində hakimiyyəti zəəbt etmiş 

---

 
234 
Müv
əqqəti Hərbi  Şura  GDR-in 1921-ci  il  Konstitusiyasını  qəbul 
etdi. Amma orada Abxaziya il
ə  münasibətlər təyin edilməmişdi. 
Gürcüstan hökum
əti qeyd edirdi ki, tezliklə  Abxaziya ilə  əvvəlki 
prinsipl
ər  əsasında  münasibətlər tənzimlənəcək. Bunu qəbul 
etm
əyən Abxaziya Ali Soveti 1992-ci ilin  iyulun 23-də 1978-ci il 
Konstitusiyasını ləğv etdi, 1925-ci il Konstitusiyasına keçdi. Çünki 
bu Konstitusiyasının II bölməsində Abxaziya beynəlxalq hüququn 
subyekti kimi öz suverenliyini elan edirdi. Bunu özünün torpaq 
bütövlüyün
ə  qəsd kimi qiymətləndirən Gürcüstan 1992-ci ilin 
avqustun 14-d
ə Abxaziyaya hərbi güc tətbiq etdi. 1992-1993-cü il 
müharib
əsi çoxlu insan ölümü ilə müşayət olundu. 
BMT, RF v
ə ATƏT-in vasitəçiliyi lə Abxaziya və Gürcüstan 
arasında danışıqlar başlandı və 1994-cü ilin aprelin 4-də « Gürcü-
abxaz  münaqişəsinin siyasi cəhətdən  nizamlanması  tədbirləri 
haqqında» Bəyanat imzalandı. BMT Abxaziya və Gürcüstana yeni 
ittifaq dövl
əti yaratmaq təklif etdi. Bəyənatdan keçən üç il ərzində 
t
ərəflər  arasında  hüquqi-dövlət münasibətlərini bərpa etmək üçün 
danışıqlar aparıldı. 1997-ci ildə “Gürcü-abxaz münasibətlərini qay-
daya salmaq bar
ədə  Protokol”  imzalandı.  Ona  əsasən iki 
b
ərabərhüquqlu tərəflər ümumdövlət yaradırlar. Amma gürcü tərəfi 
bu s
ənədi imzalamaqdan imtina etdi. 
E.Şevardnadzenin  hakimiyyəti dövründə  Gürcüstanın  XXI 
əsr  milli  inkişaf  strategiyası  hazırlanması  başlandı.  Bu  strate-
giyanın əsas prinsipləri tarixi rus-gürcü əlaqələrinin və münasibət-
l
ərinin məhdudlaşdırılmasına, özünün xarici maraq dairəsini Qərb 
dövl
ətlərinə,  onların  hərbi-siyasi və  iqtisadi təşkilatlarına 
yön
əltməkdən ibarət idi. 
Gürcüstan XX 
əsrin 90-cı  illərinin  sonlarından  başalyaraq 
NATO-
nun  genişlənməsində  və  ABŞ-la ikitərəfli hərbi  əlaqələr 
əsasında  Cənubi Qafqazda yeni qüvvələr  balansının  formalaş-
masında aktiv iştirak edir. 
Yeni milli strategiyanın seçilməsini iki cür izah etmək müm-
kündür: birincisi, 
artıq  Rusiya  bir  dövlət  kimi  gürcü  elitasının 
marağından düşmüşdü. Gürcüstan Moskvaya onu parçalamağa yö-
n
əlmiş  milli-etnik münaqişələri qızışdıran bir şimal qonşusu kimi 
baxırdı.  İkincisi  təklənmiş  Şevardnadze  və  onun tərəfdarları 

---