İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri

 
235 
özl
ərinə arxa tapmaq üçün başqa azimuta üz tutmalı idilər. Bu da 
Qafqazda özünün xüsusi geos
iyasi maraqları olan Qərb idi. 
Gürcüstanın  bir  tranzit ölkə  kimi Asiya və  Avropanı  birləş-
dir
ən  “İpək  yolu”  marşrutunda  mühüm  strateji  mövqe  tutması 
Q
ərbin maraq dairəsindən kənarda qala bilməzdi.  Bundan  başqa 
E.Şevardnadze  məhz  “Gürcüstanın  xüsusi  geostrateji vəziyyətin-
d
ən” və onun Rusiya ilə ümumi sərhədlərinin olmasından bir kart 
kimi istifad
ə  etməsi  də  ABŞ  və  NATO-nun XXI əsrdə  qlobal 
strategiyasında nəzərə alınmaya bilməzdi. Gürcüstanın bu dövrdəki 
xarici siyas
əti ABŞ-ı tam qane edirdi. ABŞ xarici siyasət idarəsinin 
yeni  doktrinasında  Rusiyadan  asılı  olmayan  yazad  dövlətləri 
d
əstəkləmək, Xəzər neftini beynəlxalq  bazara  çıxartmaq,  keçmiş 
Sovet  İttifaqının  cənub  cinahının  güclənməsinə  yol verməmək, 
Rusiya v
ə İranın Qara dəniz və Xəzər regionunda hərbi və siyasi 
t
əşəbbüslərinin qarşısını almaq məsələsi ön planda idi. 
1998-
ci  ilin  ortalarında  ABŞ  konqresində  “Qafqazda və 
M
ərkəzi  Asiyada  ABŞ-ın  rolu”  mövzusunda  dinləmələr oldu. Bu 
dinl
əmələrdə  Qafqazın  ABŞ-ın  qlobal  siyasətində  xüsusi çəkisi 
olduğu qeyd edilirdi. Həmçinin burada rəqiblərinin Qafqaza bura-
xılmaması və rus faktorunun bölgədən sıxışdırıb çıxarılması açıq-
aydın  vurğulanırdı.  Bunun  üçün  ABŞ  birinci  növbədə  Gürcüstanı 
MDB ölk
ələrinin kollektiv təhlükəsizlik sistemindən ayırıb atlantik 
t
əhlükəsizlik sisteminə cəlb etməyi nəzərdə tuturdu. 
Gürcüstanda  yardım  üçün  NATO-ya ilk müraciət  ideyası 
1989-cu il Tbilisi hadis
ələri  zamanı  yarandı.  NATO  ilə  yaxınlıq 
E.Şevardnadze  hakimiyyəti dövründə  olmuşdur.  Gürcüstanın 
m
ərhələlərlə  NATO-ya inteqarsiya edilməsi üçün NATO üzvləri, 
xüsus
ən ABŞ və AFR xüsusi hazırlıq işləri aparırlar. 
1994-
cü ilin  martın 23-də Brüsseldəə Gürcüstanın “Sülh” na-
min
ə  tərəfdaşlıq”  proqramına  qoşulması  haqqıda  çərçivə  sazişi 
imzalandı. 
1995-
ci  ilin  dekabrında  « Sülh naminə  tərəfdaşlıq » 
ç
ərçivəsində Gürcüstanın NATO ilə əməkdaşlığının fərdi proqramı 
r
əsi şəkildəə imzalandı. 
Bu proqrama 
əsasən  Gürcüstanın  müdafiə  nazirliyi  alyansın 
t
ələbinə  uyğun  yenidən quruldu. 1999-cu ilin aprelində  Gürcüs-

---

 
236 
tanda beyn
əlxalq hərbi məsləhətçilər  Şurası  yaradıldı.  Onun 
t
ərkibinə NATO-nun istefada olan generalları Q.Conson, Xenninq 
fon Ondorsa v
ə Devid Okmans daxil oldular. Şura 2004-cü ilə qə-
d
ər nəzərdə tutulan Proqram hazırladı. Proqramla 4 əsas istiqamətə 
baxılırdı:  milli  təhlükəsizlik siyasəti, dövlət təhlükəsizlik sistemi-
nin strukturu, müdafi
əni təkmilləşdirmək və  demokratiyanı 
möhk
əmləndirmək. 
ABŞ-ın məhz bu regionda Rusiyaya qarşı ardıcıl və məqsəd-
yönlü siyas
əti  keçmiş  dövlət  katibi  Henri  Kissincerin Tbilisiyə 
s
əfəri zamanı özünü açıq şəkildə biruzə verdi. O deyirdi ki, bizim 
strateji maraq
larımız üçün Rusiyanın Qafqazda rolunun artmasına 
yol verm
əmək xüsusilə  vacibdir.  Bunun  üçün  E.Şevardnadzenin 
Rusiyanı  uzaqlaşdırmaq  istiqamətinə  yönəlmiş  səylərini müdafiə 
etm
ək zəruridir. 
« Dövl
ət sərhədlərinin birgə müdafiəsi haqqında » rus-gürcü 
sazişinin ləğv olunması və rus sərhədçilərinin Gürcüstan ərazisin-
d
ən çıxarılmasından sonra 1999-cu ildə ABŞ hökuməti Gürcüstana 
onun dövl
ət sərhədlərinin infrastrukturlarının yaranması və inkişafı 
üçün 12000378000 dollar v
əsait ayırmışdı. 
NATO h
ər vəchlə rus hərbi bazalarını Gürcüstanın ərazisin-
d
ən çıxarmağa çalışırdı. 1998-ci ildə NATO-nun Baş katibi X.So-
lana Gürcüstanda olark
ən  qeyd  etmişdi  ki,  Gürcüstan  təhlükə-
sizliyini  qorumaq  üçün  ATƏT-in  adi silahların  məhdudlaşdırıl-
ması  haqqında  sazişinə  qoşularaq  rus  hərbi  bazalarını 
Gürcüstandan  çıxarmalıdır.  Bundan  istifadə  edən  E.Şevardnadze 
NATO-nun abxaz 
münaqişəsinin həllinə  kömək göstərməsini 
ist
əmişdi. 
Gürcüstanın NATO ilə əməkdaşlıq proqramı intensiv şəkildə 
v
ə müxtəlif formalarda həyata keçirilir: 
1999-
cu ilin noyabrında NATO-nun “Sülh naminə əməkdaş-
lıq” proqramı əsasında çoxmillətli orduda təlimin planlaşdırılması 
haqqında  konfransa keçirildi. Həmçinin  eyni  vaxtda  İstanbulda 
Qafqaz ölk
ələri, ABŞ və Türkiyənin işhtirakı ilə Bakı-Tbilisi-Cey-
han neft k
əmərinin tikinti layihəsi haqqında sənədlər paketi imza-
landı ki, bu da NATO-nun Cənubi Qafqaza müdaxiləsinin tezləş-
m
əsinə  imkan  yaratdı.  Gürcüstanla  bağlı  nəqliyyat layihəsinə 

---

 
237 
QUAM üzvü olan Ukrayna da qoşuldu. Odessa (İliçevsk) ilə Poti 
arasında yük gəmilərinin keçidinin tikintisi başa çatdırıldı. 
Aİ bu tikintiyə 20 mln. dollar xərclədi. Məhz bu keçid gələ-
c
əkdə Rusiyadan yan keçməklə neftin Qərbə çatdırılmasına ikinci 
alternativ  marşrutun  meydana  gəlməsi demək idi. Bütün bunlar 
Rusiyanın geosiyasi mövqeyi üçün mənfi nəticələr törədəcəkdi. 
1999-cu ild
ə  Türkiyə  Gürcüstana 2 mln. dollar dəyərində 
h
ərbi  kadrlara  hazırlıq  keçmək üçün hərbi vəsait göndərmişdi. 
M
əhz Qərb Türkiyənin köməyi ilə  hərbi-əməli xarakterli infras-
trukturların inkişafını həyata keçirirdi. 
1999-
cu ilin yanvarında Gürcüstan AŞ-ya üzv qəbul edildi. 
Bu t
əşkilatın  üzvləri dəfələrlə  Gürcüstanın  geosiyasi  möv-
qeyinin Avropa üçün böyük 
əhəmiyyət daşıdığını qeyd etmişdir. 
NATO il
ə hərtərəfli əməkdaşlığın inkişafı fonunda Rusiya ilə 
h
ərbi  əlaqələrinin sürətlə  məhdudlaşdırılması  Gürcüstan  üçün 
xüsusi 
əhəmiyyət kəsb etmişdir. 
Gürcüstanda rus h
ərbi  bazalarının  ləğvi  Rusiyanın  imkan-
larını  zəiflədirdi. Bu imkanlar NATO-nun cənub  cinahında  lazım 
g
ələrsə  güclü rus hərbi qüvvələrinin  “bufer”  yaratmasına,  rus 
n
əzarətindən çıxmaş mühüm infrastrukturların vacib obyektlərinin 
istifad
əsinə, MDB ölkələri ərazisində (PRO  və PVO) vahid siste-
minin yaradılmasına geniş şərait yarada bilərdi. 
Bu  bazarların  ləğvi,  şübhəsiz,  Rusiyanın  bu  regiondakı 
hadis
ələrin  gedişinə  təsir göstərmək  imkanlarını  azaltmış, gürcü-
abxaz, gürcü-
osetin  münaqişələrinə  Rusiyanın  hərbi müdaxiləsini 
m
əhdudlaşdırdı. 
Rus  ordusunun  çıxarılması  həm Gürcüstan,  həm də  bütöv-
lükd
ə Cənubi Qafqazda Qərbin (ABŞ və Türkiyənin) mövqelərini 
gücl
ədirmiş,  Rusiyanın  regiondan  sıxışdırılmasına  və  NATO-nun 
şərnqə doğru genişlənməsinə şərait yaratmışdı. 
Rusiyanın  Qafqazdakı  siyasətinin  “yubanması”nın  əsas 
s
əbəblərindən biri yerlərdəki gerçəkliyin real mənzərəsinin olma-
ması  və  regionda,  formal  da  olsa,  öz  iştirakının  “çəkisini 
dan
ma”masıdır.  Məsələn,  ABŞ  demokratiyanı  günişləndirmək 
bayrağı  altında  Qafqazda  fəaliyyət göstərir (Bəzən isə  öz iqitsadi 
maraqlarının  təmin edilməsi naminə  demokratiyanın  boğulmasına 

---