229
fazasına çatmışdır. Bu mübarizə iri hərbi münaqişələrə də gətirib
çıxara bilər.
ABŞ-ın Cənubi Qafqaz siyasəti
Beyn
əlxalq münasibətlər sistemində Cənubi Qafqazın
oynadığı rol müasir dünyanın siyasi və iqtisadi sferalarında Qafqaz
amilinin mühüm
əhəmiyyətini önə çıxardır. Ayrıca bir region kimi
C
ənubi Qafqaz dünyanın siyasi xəritəsinə SSRİ dağıldıqdan sonra
daxil olmu
şdur. Belə ki, regionu təmsil edən Azərbaycan,
Gürcüstan v
ə Ermənistan müstəqililk qazanaraq beynəlxalq
c
əmiyyətin tam hüquqlu üzvünə çevrilmişdir. o dövrdən etibarən
çox da böyük
əraziyə malik olmayan bu region aparıcı dünya və
regional dövl
ətlərin diqqət mərkəzindədir.
C
ənubi Qafqaz mühüm geosiyasi və geoiqtisadi əhəmiyyət
daşıyan bir regiondur. o öz coğrafi vəziyyətinə görə regionl siyasi
əhəmiyyət kəsb etməklə yanaşı, həm də Rusiya ilə ABŞ və Qərbi
Avropa ittifaqları arasında siyasi mübarizə meydanlarından biridir.
C
ənubi Qafqaz ABŞ başda olmaqla NATO-nun Rusiya ətrafında
yaratdığı hərbi-siyasi “təhlükəsizlik qurşağı” ərazisinin əsas zona-
larından biridir. Rusiyanın ABŞ və Böyük Britaniyadan da əsas
qorxdu
ğu coğrafi istiqamət məkanları mövcuddur ki, bunlardan
birincisi
Şərqi Avropa, ikincisi Cənubi Qafqazdır. Cənubi Qafqaza
Qara d
əniz bölgəsini də əlavə etmək olar.
Rusiya
əgər Sərqi Avropa istiqamətindən daha çox iqitsadi
t
əzyiqlərə görə ehtiyat edirsə, Cənubi Qafqaz Rusiyanın parçalan-
masına dəstək vermək baxımından ABŞ və Avropa dövlətləri üçün
ən əhəmiyyətli coğrafi məkandıır.
Qafqaz bölg
əsi öz etnik tərkibinə və siyasi fəallığına görə
Rusiya üçün
ən təhlükəli bir bölgədir. Rusiya Şərqi Avropa üçün
keçirm
ədiyi narahatçılığı burada keçirir. Buna bazmayaraq, Rusiya
özünü Qafqaz dövl
əti sayır və hesab edir ki, onun iştirakı olmadan
bu bölg
ədə təhlükəsizliyin təmin edilməsi mümkün deyildir.
ABŞ-ın Qafqazdakı maraq dairəsi ildən-ilə genişlənir və bu
regionun dövl
ətləri amerikan siyasətinin daimi obyektinə çevrilir-
l
ər. SSRİ dağıldıqdan sonra Vaşinqtonun Qafqaz siyasəti region-
dan Rusiya v
ə İranı uzaqlaşdırmağa istiqamətləndirilmişdir.
230
Son inililkl
ərdə Cənubi Qafqazda siyasi vəziyyət gərgin ola-
raq qalır. Bu regiona daxil olan qeyri-stabilliyin üç əsas amili
xarakterikdir: qlobal (müxt
əlif xarici qüvvələrin təzyiqi) region-
lararası (ərazi münaqişələri və milli azlıqların vəziyyəti) və daxili
(siyasi inkişafın neqativ dinamikası).
Qloballıq əsasən bu bölgədə regiondankənar “oyunçuların”
h
ər şeydən əvvəl Rusiya, ABŞ, Aİ, NATO, İran və s. güclərin
bilavasit
ə təsiri ilə ölçülür.
ABŞ-ın Qafqazda hərbi təsirinin artması rus siyasətçilərini
ciddi narahat edir. bunun qarşısını almaq üçün o bir sıra tədbirlər
planı hazırlayır. Bu, bölgədə Rusiya hətta özünün “parçala, hökm
sür!” prinsipl
ərindən də əl çəkməyə razıdır.
Bunun
əvəzində isə Cənubi Qafqazda uzunmüddətli kollektiv
t
əhlükəsizlik sistemini qurmaq niyyətindədir. Çünki, Rusiya anla-
yır ki, ABŞ bu bölgədəki regional münaqişələrin həllinə kömək
göst
ərə bilər və keçmiş Rusi imperiyasının sərhədlərində öz
sabitliyini v
ə təhlükəsizliyini bərpa edə bilər.
ABŞ-ın Cənubi Qafqazla bağlı siyasətini bu regionun siyasi-
iqtisadi inkişafına görə üç mərhələyə bölmək olar:
Birinci m
ərhələ 1990-cı ildən 1994-cü ilədək olan dövrü əha-
t
ə edir. Bu mərhələdə ABŞ-ın Cənubi Qafqazın ölkələrinə müna-
sib
əti bir qədər ləng xarakter daşıyırdı. Onu bu bölgədəki fəaliyyəti
Rusiyanın “qarşısını almaq” üçün Türkiyənin imkanlarından istifa-
d
ə etməklə məhdudlaşırdı.
Bu dövrd
ə ABŞ-ın qarşısında duran əsas məsələ regiona daxil
olan bu üç respublikanı Avroatlantik məkana inteqrasiya etməkdən
“Rusiya rudimentl
ərini” bu ərazidə tamamilə yerləşdirməkdən
ibar
ət idi. Belə ki, 1990-cı ildə Cənubi Qafqaz respublikalarının
NATO il
ə əlaqələrinin əsas qoyuldu. 1991-ci ilin dekabrında Şima-
liat
lantika Əməkdaşlıq Şurası yaradıldı. NATO-nun daxilindəki
t
əşkilati dəyişiklik VMT-nin üzvü olmuş ölkələrlə və Cənubi
Qafqazın müstəqililk qazanmış respubilkaları ilə sıx siyasi əlaqələr
yaradılmasına gətirib çıxartdı. 1992-ci ildə Azərbaycan, Gürcüstan
v
ə Ermənistan NATO Əməkdaşlıq Şurasının üzvü oldular. 1994-cü
ild
ə Cənubi Qafqaz ölkələri NATO-nun « Sülh Naminə
T
ərəfdaşlıq» layihəsinə qoşuldular. 1994-2001-ci illəri əhatə edən
231
ikinci m
ərhələ daha əlamətdardır. 1994-cü ilin sentyabrında “Əsrin
Müqavil
əsi” adını almış neıt müqaviləsinin imzalanması ABŞ-ın
bu bölg
ədəki siyasətini fəallaşdırdı. Bununla belə, Cənubi
Qafqazın ayrı-ayrı dövlətlərinə münasibətdə ABŞ-ın siyasəti bir-
biri il
ə uzlaşmayan, ziddiyyətli xarakter daşıyırdı. Bu isə ABŞ-da
müxt
əlif qrupların bir-birinə zidd maraqları, Azərbaycan və erməni
lobbisinin ABŞ Konqresinin qətnamələrinin qəbuluna göstərdiyi
müxt
əlif təziyiqlərlə izah olunurdu.
2001-ci ild
ən müasir günümüzədək davam edən üçüncü
m
ərhələdə 2001-ci il 11 sentyabr hadisələrindən sonra Cənubi
Qafqazdaa ABŞ-ın strateji məqsədləri dəyişikliyə uğradı. İndi ABŞ
bu bölg
əyə Yaxın və Orta Şərqdə yeritdiyi siyasətin tərkib hissəsi
kimi baxmağa başladı. Bu siyasətin əsasını Yaxın və Orta Şərqdə
ABŞ-ın nüfuzunun möhkəmlənməsi və terrorizmə qarşı mübarizə-
d
ə ümumi məsələlərin birgə həlli təşkil edir.
Artıq bu mərhələdə Xəzər hövzəsinin enerji ehtiyatları əlavə
xammal m
ənbəyi kimi deyil, dünyada neft qiymətlərinin minimum
h
əddini tənzimləyən bir vasitə kimi böyük əhəmiyyət daşıyır.
2001-
ci ilin oktyabrında konqresin dinləmə materiallarına
əsasən müəyyən etmək olar ki, ABŞ-ın strateji maraqalrı, onların
Fars körf
əzinə alternativ olaraq NİDB-nin üzvü olmayan Xəzər
regionunun enerji t
ədarükü ilə məşğul olan ölkələrinin fəaliyyət
dair
əsini genişləndirmək, Cənubi Qafqaz dövlətlərinin müstəqilli-
yin
ə dəstək verərək onların demokratiya yolunda irəliləyişini
genişləndirmək proqramı ilə üst-üstə düşür.
ABŞ hazırda Cənubi Qafqaz siyasətinə Balkanlardan Mərkəzi
Asiyaya q
ədər geniş ərazini əhatə edəcək sabitlik zonasının
yaradılması və NATO-nun Mərkəzi və Şərqi Avropaya doğru
genişlənməsinə göstərdiyi geniş strateji səyin bir hissəsi kimi baxır.
Bunu Erm
ənistana və Gürcüstana göstərilən maliyyə dəstəyinin
miqyası bir daha təsdiqləyir. Bu ölkələr dünya üzrə ən böyük
maliyy
ə dəstəyi alan ölkələr sırasındadırlar.
NATO-nun t
ədricən regiona müdaxiləsi həm də Bakı-Tbilisi-
Ceyhan neft k
əmərinin mühafizəsi məsələsi ilə əlaqəlidir. 2004-cü
ild
ən başlayaraq Gürcüstanda həyata keçirilən “Təlim və təchizat”
proqramının dəyəri 64 mln. dollar təşkil edir.
Dostları ilə paylaş: |