260
Rumıniya, Bolqarıstan və Baltikyanı ölkələr Lüksemburqda Qərbi
Avropa İttifaqının assosiativ üzvlüyünə qəbul edildilər.
Əvvəllər Rusiya buna öz maraqlarına zidd olmayan bir hadisə
kimi baxırdı. Hətta 1993-cü ilin avqustunda RF prezidenti
B.Yeltsin bunu öz çıxışında da bir daha təsdiq etdi. Lakin bundan
iki il keçm
əmiş Rusiya “valı dəyişdirdi” və bu məsələyə başqa
münasib
ət bəsləməyə başladı.
Sovet h
ərbi təhlükəsi və kommunizmin Qərbə doğru geniş-
l
ənməsi qorxusu aradan qalxdığı üçün NATO potensial rəqib və
mümkün ola bil
əcək münaqişənin xarakteri barədə əvvəlki təsəv-
vürl
ərdən məhrum oldu. Buna görə də dünyada baş verən dəyişik-
likl
əri nəzərə alan doktrinanın hazırlanmasına kəskin ehtiyac duyu-
lur
du. Bu yolda birinci addım 1992-ci ildə ATƏM-in HElsinkidə
keçiril
ən sammitində atıldı. Helsinki sammitində NATO qüvvə-
l
ərindən ATƏM-in sülhməramlı əməliyyatlarında istifadə edilməsi
haqqında qərar qəbul edildi. Həmin ilin dekabr ayında NATO
regional münaqişələrin Avropanın təhlükəsizliyi üçün əsas qorxu
olmasına dair qərar qəbul etdi. Bu iki qərar blokun yeni konsep-
siyası üçün təməl rolunu oynadı. NATO-nun yeni konsepsiyası
blokun 1999-
cu ilin aprel ayında Vaşinqtonda keçirilən yubiley
sessiyasında rəsmi olaraq qəbul edildi. Doktrinaya görə xarici
t
əcavüzdən müdafiə tələbinə kütləvi qırğın silahının yayılmasına
v
ə terrorizmə qarşı mübarizə aparmaq tələbi də əlavə edildi.
Potensial düşmən tərəfindən kütləvi qırğın silahından istifadə təh-
lük
əsi yarandıqda NATO bloku birinci olaraq atom zərbəsi endirə
bil
ərdi. NATO həmçinin 19 dövlətin ərazisindən kənarda baş
ver
ən münaqişələrin nizama salınması üçün silahlı qüvvələrdən
istifad
ə edəcəyini bəyan etdi. Beləliklə, NATO özü üçün suveren
dövl
ətlərin daxili işlərinə qarışmaq hüququ əldə etdi. NATO
bununla da regional h
ərbi-siyasi təşkilatdan qlobal güc strukturuna
çevril
ərək münaqişələrin tənzimlənməsində əsas rol oynamağa
başladı.
1994-cü ild
ə NATO-nun Şərqə doğru genişlənməsi haqqında
q
ərar qəbul edildi.ABŞ 1996-cı ildə NATO-nun Şərqə doğru
genişlənməsi məsələsini mərkəzi vəzifələrindən biri kimi irəli
sürdükd
ə Rusiya bu məsələni çox sərt qarşıladı.
261
1989-cu i
lin noyabr ayında Berlin hasarlarının sökülməsi,
“soyuq müharib
ə”nin qurtarması, Varvara müqaviləsi təşkilatının
buraxılması, SSRİ-nin süqutu Avropada parçalanmanın sonundan
x
əbər verirdi. 1990-cı ilin oktyabrında AFR və ADR-in birləşməsi
n
əticəsində keçmiş Şərqi Almaniya NATO-ya daxil oldu. Öz
azadlıqlarına təminat almaq üçün Şərqi Avropanın digər ölkələri də
bu quruma girm
ək qərarına gəldilər.
NATO-
nun Şərqə doğru genişlənməsi məsələsinin müza-
kir
əsi hələ 1990-cu ildən Almaniyanın birləşdirilməsi məsələsi ilə
əlaqədar başlamışdı. Lakin o zaman bu fikirlər sənədlərlə möh-
k
əmləndirilmədiyindən Rusiya buna kifayət qədər əhəmiyyət
vermirdi.
NATO-nun fasil
əsiz genişlənməsi prosesi hər hansı bir ölkə
üçün özlüyünd
ə təhlükə təşkil etmir. O, sabitlik və əməkdaşlığa,
vahid, sülhsev
ər, demokratik Avropanın qurulmasına, ümumi
d
əyərlərin qorunmasına doğru yönəldilmişdir.
1995-ci ild
ə Şimali Atlantika İttifaqı “NATO-nun genişlən-
m
əsi haqqında tədqiqatlar” haqqında nəticəni nəşr etdirdi.
T
ədqiqatdan belə bir nəticə çıxarılırdı ki, “Soyuq müha-
rib
ə”nin qurtarması ilə bağlı bütün Avroatlantik regionda təhlükə-
sizliyi möhk
əmləndirmək üçün nadir imkanlar meydana gəlmişdir
v
ə NATO-nun genişlənməsi ümumi sabitliyin və təhlükəsizliyin
möhk
əmlənməsini təmin edir. Həmçinin bu proses demokratik
islahatların keçirilməsinə təsir edəcək, o cümlədən silahlı qüvvələr
üz
ərində demokratik və mülki nəzarətə imkan verəcək. NATO-nun
genişlənməsi əməkdaşlığın, məsləhətləşmənin, konsersusun nailiy-
y
ətlərinin model və ənənələrinin yenidən təkmilləşməsinə səbəb
olacaq, NATO-
nun genişlənməsi həmçinin transatlantik tərəfdaş-
lığının möhkəmlənməsinə və dərinləşməsinə gətirib çıxaracaqdır.
NATO-nun üzvlüyün
ə daxil olmaq istəyən dövlətlərdə demokratik
siyasi sistem f
əaliyyət göstərməli və o, bazar iqtisadiyyatına əsas-
lan
malı, milli azlıqlara ədalətli münasibət bəsləməli, münaqişələri
dinc yollu h
əll etməyə çalışmalı, NATO-nun əməliyyatlarında ba-
ca
rıq və hazırlığı ilə öz hərbi gücünü nümayiş etdirməli,
demokratik h
ərbi-mülki münasibətlərə və institutlara etimad
göst
ərməli idi.
262
1997-
ci ilin mayın 27-də Parisdə “Rusiya Federasiyası ilə
NATO arasında qarşılıqlı münasibətlər, əməkdaşlıq və təhlükəsiz-
lik haqqında əsas akt” imzalandı. Bu sənəddə tərəflərin məqsədinin
demokratiya v
ə təhlükəsizlik prinsipləri əsasında Avroatlantika
m
əkanında uzun müddətli və hərtərəfli sülhün təmin edilməsi
olduğu bildirildi. NATO ölkələri bloka daxil olan dövlətlərin əra-
zisind
ə nüvə silahı yerləşdirməmək, hərbi fəallığı məhdudlaş-
dırmaq, Avropada silahlanmanın əvvəlki səviyyəsini saxlamaq
haqqında öhdəlik götürdülər. NATO-nun 16 üzvü və Rusiya birgə
daimi şura yaratdılar. Birgə daimi şuraya daxil olanların hamısı
t
əhlükəsizlik təmin edilməsində, o cümlədən sülhsevər qüvvələr-
d
ən istifadə edilməsində Veto hüququna malik idilər. Lakin bu,
ancaq BMT-nin v
ə ya ATƏT-in razılığı ilə ola bilərdi. Daimi şura
bununla bel
ə böhran vəziyyətində kollegial qərar qəbul edən bir
orqana çevrilm
ədi.
Rusiya Federasiyası sənədi imzalamaqla Avropada hərbi-
siyasi qüvv
ələrin yeni nisbəti ilə razılaşmış oldu.
Macarıstan, Polşa və Çexoslovakiya NATO-ya 1999-cu ilin
martında “dördüncü genişlənmə” zamanı daxil oldu. 1997-ci ildə
ölk
ədə keçirilən referendum nəticəsində seçicilərin 85%-i
Macarıstanın NATO-ya girməsi lehinə səs verdilər. Macarıstan,
Çexiya Polşanın NATO-ya girməsində çətinlik ondan ibarət idi ki,
bu ölk
ələr alyansa uyğun olaraq öz ordularını yenidən
silahlandırmalı idilər. Onlarda sovet-hərbi-texniki bazası üstünlük
t
əşkil edirdi. Bunları yeniləşdirmək üçün isə kifayət qədər
im
kanları yox idi. Bu vaxta qədər onların büdcəsinin cəmi 1,6%-i
orduya x
ərclənirdi. Onların şəxsi heyəti də lazımınca yüksək
s
əviyyədə deyildi. Ordunun sayı bu ölkələrdə NATO-ya girmək
ərəfəsində 40-45 min nəfərə yaxın idi.
1999-
cu ilin mart ayının 12-si həm Çexiya, Polşa, Macarıs-
tanın həyatında, həm də bütün Avropanın həyatında məşhur tarixi
gün
ə çevrildi. “Soyuq müharibə” qurtardıqdan sonra Şimali Atlan-
tika alyansının Şərqə doğru genişlənməsinin birinci dalğası başa
çatdı. Həmin gün yuxarıda qeyd etdiyimiz ölkələr NATO-nun üzvü
oldular. Bu ölk
ələr NATO-ya girməklə ilk növbədə ABŞ-a rəğbət
b
əslədiklərini və onun Şərqi Avropa ölkələrinə münasibətini
Dostları ilə paylaş: |