İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
266 t əşkil etsin və daha adekvat regional idarəetmə üçün yeni şərtlərin z əruriliyini onlara təqdim etsin. Avropanın sülh təşəbbüsünə münasib ətdə ABŞ-ın siyasəti ziddiyyətli və ikili xarakter daşıyırdı. ABŞ-ın bu konsepsiyası Şərqi Avropa üçün xüsusi rol oynayırdı. ABŞ bu regionun Rusiyadan əlavə, Almaniyanın geo-iqtisadi impe riyasına daxil olmasından da ehtiyat edir. Pribaltika ölk ələri SSRİ və RSFSR tərəfindən müstəqilliyi 1991-ci ild ə tanınandan dərhal sonra Şimali Atlantika əməkdaşlıq şurasının işində iştirak etməyə başladılar. NATO ilə münasibətlərin f əallaşması Pribaltika ölkələri üçün, hər şeydən əvvəl, müst əqillikləri üçün təminat, Qərbyönümlü kursa sədaqəti nümayiş etdirm ək demək idi. 1994-cü ildən 1997-ci ilə qədər Pribaltika ölk ələri partnyor ölkədən Bosniya ə Herseqovinada NATO-nun h ərbi missiyasının iştirakçısına qədər yol keçmişdilər. Onlar 1994- cü ild ə NATO-nun “Sülh naminə tərəfdaşlıq” proqramını imzala- dılar. 1999-cü ilin aprelində NATO-nun Vaşinqtonda keçirilmiş sammitind ə Pribaltika ölkələri NATO üzvlüyünə namizəd kimi göst ərildilər və NATO-nun Yuqoslaviyada keçirdiyi əməliyyat- larda iştirak etdilər. 2002-ci ild ə NATO-nun Praqada keçirilən sammitində Pribal- tika respublikaları Bolqarıstan, Rumıniya, Slovakiya və Sloveniya il ə birlikdə alyansa daxil olmaq üçün danışıqlarda iştirak etmək t əklifini aldılar, 2004-cu ildə isə rəsmən NATO-nun üzvü oldular. Pribaltika ölk ələri bunu onunla izah edirlər ki, alyansın üzvü olmaq onların şərq sərhədlərinin təhlükəsizliyinə təminat verir. Məsələyə bu t ərzdə yanaşma isə Rusiya tərəfindən çoxlu sayda xoşagəlməyən reaksiyalarla qarşılanmışdır. Baltik səmasının genişliyi monitorinq proqramlarında mühüm rol oynayır. Pribaltika ərazisi üzərində ABŞ-ın Hərbi Hava Qüvvələrinin 4 qırıcı t əyyarələri və 100 nəfərdən çox hərbi kontingenti uçuşlar həyat keçirirl ər. ABŞ-ın qırıcı təyyarələri 2005-ci ilin sonunda Tallin aerodromuna endil ər. 2008-ci ildə isə Baltik ölkələri səması üz ərində ABŞ Hərbi Hava qüvvələrinin kütləvi miqyasda təlimi keçirildi. Lakin Pribaltika xalqlarının ancaq az hissəsi özölk ələrinin NATO-da iştirakını dəstəkləyirlər. 267 NATO- nun yuxarı dairələrinin 2008-ci ilin aprelində Buxa- rest g örüşündə NATO ölkələrinin rəhbərləri Şimali Atlantika İttifa- qını gələcəkdə daha genişləndirmək üçün mühüm addımlar atdılar. Bir sıra qərarlar Balkan ölkələrinə də toxunurdu. NATO-nun üzvl əri belə hesab edirdilər ki, Qərbi Balkan ölkələrinin Avroan- lantik institutlarının işində iştirakı onlar üçün səmərəli ola bilər. Albaniya v ə Xorvatiya NATO-ya daxil olmaq üçün danışıqlara başlamaq üçün təklif aldılar və 2009-cu ilin aprelində bu təşkilatın üzvü oldular. Keçmiş Yuqoslaviyanın tərkibində olan Makedoniya respub- likasına bildirildi ki, o, ancaq bu şərtlə Şimali Atlantika İttifaqına daxil ola bil ər ki, Yunanıstanla birlikdə Makedoniyanın adı haqqın- da m əsələ üzrə düzgün qərara gəlsinlər. Bosniya, Herseqovina və Çernoqoriyaya islahatlarla v ə təşkilatın üzvü olmaqla bağlı onların gör əcəyi tədbirlərlə bağlı güclü dialoqa başlamaq təklif edildi. Bu p ərtlikdən Rusiya o zaman uzaqlaşmağı bacarardı ki, Amerika əvvəllər “Amerika-Rusiya bal ayı” zamanı NATO-nun genişlənməsi konsepsiyasına əsasən eyni zamanda Rusiya tərəfin- d ən inkar edilməsi mümkün olmayan saziş təklif etsin. Bu saziş Rusiya il ə NATO-nun əməkdaşlığına münasibətlə bağlı idi. Əgər ABŞ, NATO-nun genişləndirilməsi konsepsiyasını başlıqsız qəbul ets ə idi, yəqin ki, Moskva o qədər də pərişan olmazdı. 1993-cü ilin avqustuna q ədər Yeltsin belə hesab edirdi ki, Polşanın NATO-ya daxil olması Rusiya üçün heç bir narahatlıq doğurmur və Rusiyanın maraqlarına zidd deyildir. Buna baxma- yaraq B.Klinton administrasiyası Rusiyanı nəzərə almaq “siyasəti yerid ərək”, iki il daha gözləməli oldu. Bu iki il ərzində Kreml valı d əyişdirdi, baş verənlərə düşmən münasibət bəsləməyə başladı. 1996- cı ildə Vaşinqton NATO-nu genişləndirmək qərarına gəldik- d ə və Amerika siyasətinin əsas vəzifəsi daha böyük və daha təhlü- k əsiz Avroatlantik cəmiyyətini təşkil etmək olduğunu bildirdikdə Rusiya m əsələyə qarşı qəti müxalifətə keçdi və sərt mövqe nümayiş etdirdi. Bu zaman Rusiya artıq yəqin etdi ki, o, 1993-cü ild əki tarixi imkanı itirmişdir. Etiraf etm əmək olmaz ki, Rusiyanın NATO-nun genişlən- m əsi məsələsinə münasibət məsələsindəki həyəcan qanuni əsasdan 268 m əhrum idi və xeyirxah səslənmirdi. NATO-nun Şərqə doğru genişlənməsinin əleyhdarları olan rus hərbçilərinin çoxu belə hesab edirdil ər ki, bu proses ABŞ və onun rəhbərliyi altında olan NATO- n un Rusiyanın sərhədlərinə yaxınlaşması deməkdir. Rusiya xarici siyas ətinin yuxarı elitası isə belə hesab edirdi ki, ABŞ və onun r əhbərlik etdiyi NATO üçün Avroasiyada yer yoxdur. Onlar belə güman edirdil ər ki, Rusiya yenidən “düzələcək” və Mərkəzi Avropanı yenidən öz geosiyasi nüfuz dairəsinə salacaqdır. NATO- nun genişlənməsi Rusiyanın Avropadan kənarda qalmaq qorxusunu da artırdı. Vaşinqtonla Moskva arasındakı uçurumu d ərinləşdirən amillərdən biri də Stalinin hakimiyyəti dövründ ə işğal edilmiş bütün ərazilərdən Rusiyanın imtina etmək arzusunda olmaması idi. Qərb ictimai rəyi, xüsusilə Skandinaviya ölk ələrində, o cümlədən ABŞ-da Rusiyanın Pribaltika ölkələrinə ikit ərəfli münasibətindən çox narahatlıq var idi. Kreml SSRİ dağıldıqdan beş il sonra da 1996-cı il sentyabrın 10-da rəsmi b əyanat vermişdir ki, Pribaltika respublikaları könüllü surətdə 1940-ci il ə SSRİ-nin tərkibinə daxil olmuşdular. Əslində bu m əsələdə, Moskva haqlı idi. Çünki, 1939-cu il SSRİ-Almaniya müqavil əsinə əsasən Pribaltika respublikaları SSRİ-nin təsir dair əsinə daxil edilsə də, 1941-ci ilin iyunun 22-də Almaniyanın SSRİ-yə hücumu ilə həmin müqavilə öz qüvvəsini itirmişdir. Pribaltika respublikaları da SSRİ-nin təsir dairəsindən çıxırdılar. Sonradan onların SSRİ-nin tərkibində qalması ancaq könüllü ola bil ərdi. Rusiyanın postsovet elitası belə hesab edir və gözləyirdi ki, Q ərb ona ya kömək edər, ya da heç olmasa, keçmiş postsovet mə- ka nında Rusiyanın rəhbər rolunun bərpa olunmasına maneçilik tör ətməz Sovet məkanında olub müstəqillik alan ölkələrə ABŞ-ın h ərtərəfli kömək etməsi Rusiyanı daha da qıcıqlandırırdı. ABŞ-ın xarici siyasətini öyrənməklə məşğul olan rus ana- litikl əri göstərirlər ki, ABŞ bütün Avrasiya üzrə dövlətlərarası mü- nasib ətləri yenidən təşkil edən bir qurum təşkil etmək niyyətin- d ədir. ABŞ-ın planına görə kontinentdə bir aparıcı dövlət olmalı, bununla yanaşı həmin dövlətin ətarfında çoxlu orta, nisbətən sabit v ə müəyyən qədər güclü dövlətlər də toplanmalıdır. Lakin onlar Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|