42
qaytara bildi. Lakin aprelin 22-29-
da Şimal ordusunun hücuma
başlaması ilə BMT ordusu çox çətin bir vəziyyətdə qaldı.
1951-
ci il aprel ayının 11-də Trumenin qərarı əsasında Duq-
las Makartur Uzaq Şərqdəki ABŞ ordu komandanlığından və BMT
ordusunun baş komandanlığı vəzifələrindən uzaqlaşdırıldı. Bunun
s
əbəbləri çox idi. Başlıcası isə bunlar idi ki, Makartur diplomatik
s
əviyyədə Çinin homindan hökumətinin başçısı Çan-Kayşi ilə
görüşmüş, Koreyada olan Çin könüllülərinin sayı və onların iştirak
etdikl
əri əməliyyatlar barədə Trumenə məruzə ilə bildirməmişdi.
Bundan
əlavə, Makartur israrla hökumətə bildirirdi ki, Çinə qarşı
atom silahı tətbiq edilməlidir. Lakin Trumen müharibənin Koreya
s
ərhədlərindən kənara çıxmasını və bunun məntiqi sonu kimi SSRİ
il
ə nüvə münaqişəsinə girmək istəmirdi. Trumen `baş komandanlıq
s
əlahiyyətlərinin bu yolla Makarturun əlinə keçməsini də
arzulamırdı. Bu səlahiyyətlər bilavasitə Trumenin özünə məxsus
idi. Makartur uzaqlaşdırıldıqdan sonra onun yerini 8-ci ordunun
komandanı general Metyu Ricyuen tutdu.
Artıq 1951-ci ilin may ayının 16-da Şimal ordusu ümumi
şəkildə cəbhə boyu hücuma başladı. Lakin BMT ordusu və Cənub
ordusu il
ə birgə hücumların qarşısını ala bildi. Şimal ittifaqı 38-ci
paraleld
ən şimala doğru sıxışdırıldı. 1951-ci ilin iyun ayında
müharib
ə artıq özünün pik nöqtəsinə çatmışdı. Artıq hər iki tərəf
müharib
əni daha apara bilməyəcəyini başa düşürdü. Belə bir
vaxtda ABŞ-da müharibəyə qarşı hərəkat güclənmişdi. Razılaş-
maya
əsasən tərəflər Keson şəhərində 1951-ci ilin iyunun 8-də
danışıqlar masası arxasında əyləşdilər. Lakin danışıqlar gedə-gedə
h
ərbi əməliyyatlar davam edirdi. ABŞ tərəfi BMT vasitəsi ilə Cə-
nubi Koreyanın statusunun tanınmasını qəti surətdə bildirirdi. Çin
t
ərəfi də eyni ilə şimal üçün belə statusun tanınmasını tələb edirdi.
T
ərəflər müharibə zamanı əsir düşmüş hərbiçilərin geri qaytarıl-
ması məsələsini də müzakirə etdilər.
Seçkiqabağı kampaniyada Koreya müharibəsinə son qoya-
cağını elan etməsi respublikaçıların namizədi Duayt Eyzenhauerə
q
ələbə gətirdi. O Koreyaya gedərək vəziyyət ilə yaxından tanış
olduqdan sonra h
ərbi ekspertlərlə birlikdə barışığın əldə olunma-
sınının vacibliyi qərarına gəldi.
43
Barışıq sazişi 1953-cü ilin iyulun 27-də imzalandı. BMT
komandanlığı bu mərasimə Çan Kay Şi və Li Sın Man nümayən-
d
ələrinin buraxılmaması təklifini(bu təklif ÇXR VƏ KXDR
t
ərəfindən edilmişdi) də rədd etdi. Bunun nəticəsində tərəflərin
h
ərbi qüvvə rəhbərlərinin əvəzinə danışıqlara nümayəndə heyətləri
başçıları təqdim olundu. Sazişi Nam İr Sen və R. Harrison
imzaladılar.
Preambulada m
əqsədini Koreya münaqişəsinin dayandırıl-
ması və vəziyyətin tam nizamlanmasına qədər bütün düşmən
xarakterli aktların və hərbi əməliyyatların dayandırılmasını təmin
ed
ən barışığın imzalanması olduğu göstərildi. Bu isə barışıq sazi-
şinin Koreya məsələsinin tam həllinə qədər qüvvədə qalması de-
m
ək idi. Saziş tərəflərin qoşunlarının yerləşdirilməsinə müvafiq
olaraq 38-ci paraleld
ə hər iki tərəfdən xətt boyunca 2 km hərbisiz-
l
əşdirilmiş zona ilə demarkasiya xəttini və zonada silahlanma və
h
ərbi heyətin dəyişdirilməsi qaydasını təyin edirdi. Hər iki tərəfin
nümay
əndələrindən ibarət hərbi komissiya və barışığa nəzarət
etm
ək üçün tərəfsiz dövlətlərdən - Polşa, Çexoslovakiya, İsveç,
İsveçrənin nümayəndələrindən ibarət komissiyanın funksiyaları
b
ərpa olundu. Vətəninə qayıtmaq istəyən bütün hərbi əsirləri 60
gün
ərzində vətəninə göndərmək, qalanlarını isə tərəfsiz zonaya
g
ətirib 90 gün müddətində aydınlaşdırma işləri aparmaq üçün
Hindistan
qoşunlarının nəzarəti altına vermək nəzərdə tutuldu.
İndiyə qədər demarkasiya xəttinin şimalı KXDR-nın qoşun-
ları, cənubu isə Cənubi Koreya və ABŞ qoşunları tərəfindən müha-
fiz
ə olunur. Bu günə qədər Koreyada müharibəyə son qoyacaq sülh
müqavil
əsi hələ imzalanmamışdır.
Domino n
əzəriyyəsi.
“Domino n
əzəriyyəsi” XX əsrin 50-80-ci illərində ABŞ-da
m
əşhur idi. Bu nəzəriyyənin mahiyyəti ABŞ dövlət administra-
siyası tərəfindən “soyuq müharibə” zamanı dünyada amerikan
müdaxil
əsinin əsas istiqamətlərini müəyyən edib bu istiqamətdə
lazımı, istərsə də adekvat siyasi, iqtisadi, maddi, mənəvi və hətta
h
ərbi tədbirlər planı hazırlayıb onu reallığa çevirmək idi. Bu nəzə-
riyy
ə Koreya müharibəsi başladıqdan sonra daha geniş yayılmışdı.
Koreyada müharib
ə başladıqdan sonra Trumen konqres liderlərinə
44
bildirdi ki,
“Əgər biz Koreyanı itirsək, Sovet İttifaqı Asiyanı parça-
parça udacaq.
Əgər biz Asiyanı itirsək, Yaxın Şərq süqut edəcək və
Avropanın başına nələr gələcəyini deməyə heç lüzum da yoxdur”.
Bu beyn
əlxalq münaqişələrdə “Domino prinsipi” haqqında ilk
b
əyanatlardan biri idi: hərgah domino daşları cərgə boyu düzülərsə
v
ə daşlardan biri düşərsə, bütün cərgə dağılar. Bu nəzəriyyə ABŞ-
ın bütün dünyaya müdaxiləsinin zəruriliyini əsaslandırmağa çalışır
v
ə bunu kommunizm təhlükəsi ilə əlaqələndirirdi. Kommunizm
Hindçin
ə daxil olduqda ABŞ prezidenti D.Eyzenhauer 1954-cü ilin
aprelin 7-d
ə keçirdiyi mətbuat konfransında demişdir: “ Nəhayət,
sizd
ə geniş təsəvvür var ki, siz bunu “domino prinsipi” adlandıra
bil
ərsiniz. Sizdə domino cərgəsi varsa, birinin götürülməsi dərhal
c
ərgənin pozulmasına səbəb olacaq. Bu qayda ilə siz iflasa uğraya
bil
ərsiniz”.
İkinci dünya müharibəsindən sonra SSRİ-nin Şərqi Və
M
ərkəzi Avropada bir sıra ölkələrdə “Sovet modelini” (Yuqos-
laviya v
ə Albaniyadan başqa) tətbiq etməsi ilk növbədə ABŞ və
Böyük Britaniyanı narahat edirdi. U.Çörçill özünün 1946-cı ilin
ma
rtındakı çıxışında kommunizmin Qərbi Avropaya keçməməsi
üçün “Baltikd
əki Ştettindən Adriatikdəki Triestə qədər dəmir
p
ərdə” tutmağı təklif edirdi. O göstərirdi ki, Moskvanın nəzarət
d
ərəcəsinin artmasına imkan vermək lazım deyildir.
1946-
cı ildə İrandakı böhrandan sonra “Tumen doktrinası”
meydana g
əldi. Əslində bu doktrina da kommunizmin Qərbi Avro-
pa
ya yayılmasının qarşısını almaq məqsədi daşıyırdı. Elə həmin il
diplomat C.
Kennan xarici işlər nazirlərinin jurnalında bir neçə
m
əqalələr çap etdirdi. “Çəkindirmə” siyasətini rəsmiləşdirən məqa-
l
ə xüsusilə məşhur idi. Məqalədə təklif edilirdi ki, gələcəkdə
kommunizmin genişlənməsinin qarşısını almaq üçün Şərqi Avropa
il
ə Qərbi Avropa arasında “bufer zona” təşkil etmək lazımdır.
Kennan h
əmçinin Marşal palnının təşkilində də Qərbi Avropanı so-
vet dövl
ətini təhlükəsindən qorumaq üçün iştirak etdi. 1949-cu ildə
iki Çin dövl
əti (materikdə kommunist rejimi, Tayvan adasında isə
milliyy
ətçi rejim) təşkil edildi. Çinin itirilməsi ən böyük itki kimi
qiym
ətləndirildi. Belə bir populyar sual yarandı ki, “Çini kim
itirdi?”
Dostları ilə paylaş: |