96
zamanı verilmiş vədlər yerinə yetirilmədiyinə görə Rusiya pre-
zidenti V. Putin C.
Buşu ehtibarlı tərəfdaş hesab etmir.
ABŞ keçmiş Sovet respublikalarında mövqelərini möhkəm-
l
əndirməyə çalışırdı. C.Buş hökuməti Ukrayna və Gürcüstana
xüsusi diqq
ət yetirirdi. ABŞ həmin ölkələrdə “narıncı inqilabalar”
n
əticəsində hakimiyyətə gəlmiş Qərb meyilli prezidentləri müdafiə
edirdi.
“Azadlığın genişlənməsi” strategiyasını Ukrayna və Gür-
cüstanda h
əyata keçirmək olardı. ABŞ Ukrayna və Gürcüstanın
NATO –
ya daxil olmasına tələsmirdi. Digər tərəfdən ABŞ–ın hə-
min ölk
ələrlə əməkdaşlığı genişlənmişdi. 2008 – ci ilin dekabrın
19–
da Vaşinqtonda “Ukrayna ilə ABŞ arasında strateji tərəfdaşlıq
haqqında xartiya” imzalandı. Bu sənəd tərəflər arasında müdafiə,
t
əhlükəsizlik, demokratiya və mədəniyyət sahəsində münasibət-
l
ərin inkişafını nəzərdə tuturdu. ABŞ – ın Krımın paytaxtı olan
Simferapolda nümay
əndəliyinin açılması da nəzərdə tutulurdu.
Krımla bağlı Rusiya və Ukraynanın münasibətlərinə dair problem
olduğunu və burada Rusiyanın hərbi dəniz bazasının yerləşdiyini
n
əzərə alsaq, ABŞ nümayəndəliyinin böyük əhəmiyyəti var idi.
ABŞ Cənubi Qafqazda Rusiyanın mövqeyini zəiflətməyə
çalışırdı. Azərbaycan enerji ehtiyyatları ilə zəngin idi. Gürcüs-
tanın tranzit əhəmiyyəti böyük idi. 2006 – cı ilin yayında Bakı –
Tiblisi – Ceyhan neft k
əmərini tikintisi başa çatdı. Bu kəmərin
ç
əkilməsi ABŞ –la Azərbaycan arasında iqtisadi və siyasi
münasib
ətlərin inkişafına kömək etmişdi. 2006 – cı ilin aprelində
ABŞ prezidenti C.Buşun dəvəti ilə Azərbaycan prezident ABŞ – a
r
əsmi səfər etmişdi. Ermənistan Azərbaycan münaqişəsinin
t
ənzimlənməsi ilə məşğul olan ATƏT – in Minsk qrupunun həm-
s
ədri kimi ABŞ Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünü
müdafi
ə edirdi. ABŞ eyni zamanda Dağlıq Qarabağ probleminin
dinc yolla h
əllinə tərəfdar idi. ABŞ –ın Rusiyanın hərbi bazaları
yerl
əşən Ermənistan siyasətinə ABŞ – dakı Erməni diasporu təsir
göst
ərirdi. 2008 – ci ilin payızında ABŞ konqresinin qəbul etdiyi
106 saylı qətnamədə “erməni soyqrımı” ittiham edilirdi.
C.
Buş hökuməti iqtisadi və hərbi siyasi sahələrdə Latın
Amerikası ölkələri ilə daha sıx əməkdaşlıq etməyə başlamışdı.
Lakin Latın Amerikası ölkələri ümumamerika bazarının yaradıl-
97
masının əleyhinə idi. Çünki, buna Latın Amerikası ölkələri öz
iqtisadiy
yatının, ticarətinin tamamilə ABŞ – ın mənafelərinə tabe
edilm
əsi cəhdi kimi baxırdılar. 2005 – ci ildə ABŞ 1950 – ildə
buraxılmış 4 – cü donanmasını bərpa etdi. Onun məsuliyyət zona-
sına Mərkəzi və Cənubi Atlantika daxil idi, lakin Latın Amerikası
h
ərbi müdafiə məsələlərini özləri həll etməyə çalışırdılar.
Braziliya C
ənubi Atlantika müdafiə Şurasının yaradılması
t
əşəbbüsü ilə çıxış etdi.
ABŞ – la Latın Amerikası ölkələri arasında kəskin
m
əsələlərdən biri miqrasiya məsələsi idi. C. Buş hökuməti miqra-
siya m
əsələlərini həll etməyə çalışırdı. ABŞ – da Latın Amerika-
sından gəlmiş amma sənədi olmayan 12 milyon vətəndaş yaşayırdı.
AB
Ş – ın Venesuela ilə münasibətləri pisləşmişdi. Venesuela
prezidenti Uqo Çaves ABŞ – a qarşı barışmaz mövqe tuturdu.
ABŞ – ın Kuba ilə münasibətlərində yaxınlaşma müşahidə olun-
murdu. Amma 2008 –
ci ilin yayında Kubaya qarşı iqtisadi
sanksiyaların tətbiq edilməsindən keçən müddət ərzində ilk dəfə
oraya Texasdan ticar
ət nümayəndələri gəlmişdilər. Bu səfərin
n
əticəsi kimi 400 min dolar məbləğində Kuba pambığının alınması
haqqında kontraktlar imzalanmışdı.
NATO x
ətti üzrə müttəfiqləri ABŞ – ı müdafiə edirdi. 12
sentyabr 2001 – ci ild
ə NATO Şurası tarixində ilk dəfə təşkilatın
nizamnam
əsininn kolektiv müdafiə haqqında 5 – ci maddəsinin
icrası haqqında qərar qəbul edildi. 2001 – ci ilin oktyabrın 7 – də
ABŞ ordusu Əfqanıstanda hərbi əməliyyatlara başladı. Taliban
h
ərəkatının qərargahının yerləşdiyi Qəndəhar və onun ətrafı, eləcə
d
ə U. ben Ladenin yeraltı sığınacaqlarının yerləşdiyi dağlıq
ərazilər daha güclü zərbəyə məruz qaldı. Əfqanıstanın hərbi və
n
əqliyyat infrastrukturu planını “Sarsılmaz azadlıq” adlandırmışdı.
BMT T
əhlükəsizlik Şurası həmən planı bəyəndi. ABŞ aviasiyası
Əfqanıstanda Şimal Alyansının əməliyyatlarına kömək edirdi.
Şimal Alyansına Əfqanıstanın Şimalında Taliblərə qarşı döyüşən
mühacid qrupları daxil idi. Hərbi əməliyyatlarda İngiltərə də
iştirak edirdi.
ABŞ – ın digər müttəfiqləri sonradan quruda aparılan hərbi
əməliyyatlara qoşuldu. ABŞ qoşunlarının ilk dəstələri Əfqanıstan
98
2001 –
ci ilin oktyabrın 21 – də gətirildi. “Taliban” iki cəbhədə -
h
əm şimal Alyansına, həm də ABŞ – a və onun müttəfiqlərinə
qarşı müharibə aparmalı oldu. Noyabrın 7 – də mühacid dəstələri
Kabula daxil oldu. Taliban qüvv
ələri Cənubi Əfqanıstanın dağlıq
rayonlarına çəkildi və partizan müharibəsinə başladı. 2002 – ci ilin
martında ABŞ silahlı qüvvələri sonuncu irimiqyaslı əməliyyatı
h
əyata keçirdi. (“Anakonda əməliyyatı”) . 2 gün ərzində 1000 - ə
yaxın Taliban döyüşçüsü həlak oldu. Əfqanıstanda hakimiyyət Hə-
mid K
ərzayi başda olmaqla amerikapərəst müvəqqəti hökumətə
keçdi.
Lakin Əfqanıstanda sabitlik yaranmadı və U. ben Ladeni
tutmaq mümkün olmadı. ABŞ və onun antiterror koalisiyası üzrə
mütt
əfiqləri hərbi əməliyyatları davam etdirdi. ABŞ ictimaiyyəti
Əfqanıstanda aparılan antiterror əməliyyatlarını dəstəklədi.
2002 – ci ilin sentyabrda C.
Buş “ABŞ – ın milli təhlü-
k
əsizlik strategiyası” adlı sənəd imzaladı. Bu sənəddə “Buş doktri-
nası” və ya “Qabaqlayıcı zərbə” doktrinası öz əksini tapmışdı.
Doktrinaya gör
ə beynəlxalq terrorçuluq, onu müdafiə edən
dövl
ətlər və onların başçıları ABŞ – ın əsas düşmənləri elan
edilirdi. S
ənəddə deyilirdi; “terrorçulara qarşı mübarizə uzun
müdd
ət üçün qlobal vəzifədir. Terroun müttəfiqləri sivilizasiyanın
düşmənləridir. Sağlam düşüncəni və özünü müdafiənin zəruriliyini
n
əzərə alaraq Amerika qarşıya çıxan təhlükələrə qarşı onların
gerç
əkləşməsinə imkan vermək üçün tədbirlər həyata keçirəcək”.
ABŞ tərəfindən işlənib hazırlanmış terrorçuluğa qarşı
mübariz
ə metodu hərbi qüvvə tətbiqini və əməliyyatların düşmən
ərazisinə keçirilməsini nəzərdə tuturdu.Başqa sözlə, ABŞ özünü-
müdafi
ə hüququnu kütləvi qırğın silahı ələ keçirməyə çalışan və
terrorçulara köm
ək edən potensial düşmənlərə qarşı qabaqlayıcı
aksiyalarla h
əyata keçirməli idi. Kütləvi qırğın silahı düzəltmək
ist
əyən ölkələr arasında “Şər üçbucağı”na daxil olan İran, İraq və
Şimali Koreyanın adı çəkilirdi. Bu ölkələr terrorçu təşkilatlara
köm
ək etməkdə ittiham olunurdu.
İkinci dəfə ABŞ prezidenti seçiləndən sonra C.Buş ilk
xarici s
əfəri 2005 – ci ilin fevralında Avropaya etdi. Onun məq-
s
ədi İraqdakı müharibəyə birmənalı yanaşmayan NATO ölkələri ilə
münasib
ətləri möhkəmləndirmək idi. Ənənəvi olaraq ABŞ–ın yar-
Dostları ilə paylaş: |