99
dımına arxalanan Almaniya İraq müharibəsində iştirakdan imtina
etmişdi. ABŞ hökuməti dərk edirdi ki, beynəlxalq problemləri
t
əklikdə həll etmək mümkün deyil, Amerikaya tərəfdaşlar lazımdır.
Avropa ABŞ – ın tarixi müttəfiqi idi, Avropa ittifaqının möhkəm-
l
ənməsi və genişlənməsi ABŞ–ın mənafelərinə uyğun idi. Avro-
pada olark
ən C. Buş “azadlığın genişlənməsi” strategiyasını elan
etdi. Bu strategiya bütün d
ünyada azadlıq uğrunda mübarizəyə
çağırış kimi səslənirdi. C. Buş Avropaya sonuncu səfərini 2008 –
ci ilin iyununda etmişdi. Bu səfər zamanı C. Buş Avropanın apa-
rıcı ölkələrində səfərdə olmuş, ABŞ və Avropa ittifaqının illik
sammitind
ə iştirak etmişdi. C. Buş bütün avropalıları dost və müt-
t
əfiq adlandırıb bəyan etmişdi ki, ABŞ–ın Avropa ölkələri ilə sıx
münasib
ətləri var.
ABŞ Yaxın Şərq münaqişəsinin tənzimlənməsində iştira-
kını davam etdirirdi. 2007 – ci ilin noyabrında ABŞ-ın Annapolis
şəhərində İsrail və Fələstin rəhbərlərinin iştirakı ilə konfrans
keçirildi.
ABŞ bu konfransın qərarları əsasında 2008 – ci ilin
sonuna q
ədər Fələstin dövlətinin yaradılmasına nail olmaq fikrində
idi. Lakin bu m
əqsədə çatmaq mümkün olmadı. Fələstinlilər ara-
sında razılıq yox idi. Fələstində faktiki olaraq ikihakimiyyətlilik
hökm sürürdü.
Mahmud Abbasın və Həmasın hakimiyyəti. İsrail-
d
ə isə siyasi böhran yarandı və yeni parlament seçkiləri keçirildi.
ABŞ 2006 – cı ildə Livana qarşı müharibə zamanı İsraili müdafiə
etmişdi. 2008 – ci ilin noyabrında ABŞ Yaxın Şərq münaqişəsi
üzr
ə əlaqə qrupunun (bu qrupa ABŞ, Rusiya, Avropa İttifaqı və
BMT daxil idi).
Misirin Şarm- əl-Şeyx şəhərində keçirilən icla-
s
ında iştirak etdi. Bu görüş zamanı münaqişənin tənzimlənməsi
üçün F
ələstin rəhbərliyi qarşısında İsraili tanımaq, terrordan imtina
etm
ək və əvvəl imzalanmış sazişlərə əməl etmək kimi şərtlər irəli
sürülmüşdü.
ABŞ–la Liviya arasında münasibətlər R. Reyqanın dövrün-
d
ə kəsilmişdi. R. Reyqan M. Qəddafini “vəhşi it” adlandırmışdı.
Liviya neft v
ə digər sərvətlərlə zəngin idi. Liviya kütləvi qırğın
silahı düzəltməyə çalışır və terrorçuluğa yardım göstərirdi. ABŞ
is
ə Liviyadan bu planlardan imtina etməyi tələb edirdi. 2008 – ci
ilin avqustunda ABŞ–la Liviya arasında ABŞ təyyarələri tərəfindən
100
bombalanmış Liviya ərazisində ziyan çəkmiş əhaliyə humanitar
yardımın təşkili haqqında sənəd imzalandı. 2008 – ci ilin
sentyabrında ABŞ –ın dövlət katibi K. Rays Liviyaya səfər etmişdi.
(Sonuncu d
əfə ABŞ –ın dövlət katibi Liviyada 1953 – cü ildə
olmuşdu). ABŞ islam dünyasına və Asiyada Amerikaya qarşı
etiraz
əhval – ruhiyyəsini zəiflətməyə çalışırdı.
C.
Buş xarici siyasətdə yenidən Yaxın və Orta Şərq ölkə-
l
ərinə müdaxiləni əsas götürdü. 2001-ci ilin sentyabrın 11-də Nyu-
Yorkda baş vermiş terror aktından sonra elə həmin ilin sonunda
ABŞ Əfqanıstana müdaxilə etdi. Əfqanıstanda taliban rejimi de-
virdi. 2003-
cü ilin martın 21-də İraqın bakterioloji silahlara sahib
olduğunu bəhanə edərək İraqa hücum təşkil etdi. Səddam Hüseyn
rejimi devrils
ə də, İraqda sakitlik yaranmadı. 2001-ci il 11 sentya-
br hadis
ələrindən sonra hərbi büdcə 393 milyard dollara çatdırıldı.
ABŞ-ın 2002-ci ilin may ayında Rusiya Federasiyası ilə
strateji silahların məhdudlaşdırılması haqqında bağladığı müqa-
vil
əyə əsasən tərəflərdən hər biri ancaq 1700-2000 həcmində nüvə
başlığı saxlaya bilərdi. Buş hökumətinin xarici siyasətinin sərtləş-
diyini göst
ərən əlamətlərdən biri 2002-ci ilin iyun ayında onun
raketd
ən müdafiə sistemlərinin məhdudlaşdırılması haqqında mü-
qavil
ədən imtina etdiyini bildirməsi idi.
2006-
cı ilin noyabrın 7-də keçirilən parlament seçkilərində
demokratlar partiyası qələbə çaldı. Bu qələbə ilk növbədə İraq ami-
li, C
ənubda baş verən qasırğa zamanı ayrılmış pulun xeyli hissəsi-
nin m
ənimsənilməsi, ölkədəki korrupsiya, yeni terror qorxusu, bir
sözl
ə, Buşun siyasətindən narazılıq ilə əlaqədar idi.
2008-
ci ilin noyabrın 4-də keçirilən prezident seçkilərində
demokratların namizədi Barak Obama respublikaçıların namizədi
Con Makkeyn
ə qalib gəldi. O, ABŞ-ın 44-cü prezidenti oldu.
2008-
ci ilin ikinci yarısında ABŞ-ı yeni maliyyə böhranı bürüdü.
Bunun s
əbəbi bankların kreditlər verməsi və nəticədə iflasa uğra-
ması idi. Tezliklə bu böhran dünya maliyyə və iqtisadi böhranına
çevrildi.Dün
ya bazarında neftin qiyməti sürətlə aşağı düşdü. Barak
Obama prezident kürsüsün
ə əyləşərkən büdcə kəsiri 1. 3 trilyon
dollar idi.Barak Obama 2009-
cu ilin fevralın 11-də “İqtisadiyyata
yardım planını” senata təqdim etdi. Planda yüksək gəlirdən vergi-
101
l
əri artırmaq, İraqdakı hərbi xərcləri azaltmaq, 4 milyon iş yeri
açmaq n
əzərdə tutulurdu.
ABŞ – AZƏRBAYCAN MÜNASİBƏTLƏRİ
Az
ərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra düçar olduğu
çoxsaylı problemlərin müvəffəqiyyətli həlli planetin güc mərkəzi
olan dövl
ətləri ilə qura biləcəyi əlaqələrin keyfiyyət göstəricisindən
xeyli asılı idi. Bu baxımdan, ABŞ öz potensialı ilə Azərbaycanın
milli dövl
ətçilik maraqları dairəsinə daxil idi.
H
ər şeydən əvvəl, ABŞ dünyanın yeganə fövqəl dövləti
olub, planetin n
əhəng siyasi güc mərkəzidir. Birləşmiş Ştatlar dün-
yada mövcud olan t
əqribən 4 mindən çox beynəlxalq və məhəlli
t
əşkilatın ya yaradıcısı, ya da ən əsas maliyyələşdiricisidir. Şüb-
h
əsiz, belə geniş təmsilçilik imkanları olan ABŞ-ın dünyanın hər
hansı bir nöqtəsində baş verəcək hadisə və ya münaqişəyə dərhal
v
ə qədərincə təsir etmək, prosesləri planlaşdırıcı məcraya salmaq
q
ətiyyəti kifayət qədərdir.
ABŞ dünyanın ən böyük iqtisadi güc mərkəzi olması, sta-
tistik r
əqəmlərin aşağıdakı siyahısı təsdiqləyir: Onun bütün müəs-
sis
ələri 100% gücü ilə işləyir. 1991-ci ildə ABŞ iqtisadiyyatına
kapital qoyuluşu 407,6 mlrd dollar olmuşdur. 1995-ci ildə ölkənin
ixracı 685 mlrd dollar, idxalı isə 746 mlrd dollar olmuşdur. Bu gün
inki
şafda olan dünya dövlətləri ABŞ ixracının təqribən 40%-ni
alır.
ABŞ, həmçinin, dünyanın hərbi güc mərkəzidir.
Dövrümüzün
ən böyük hərbi təşkilatı olan NATO-nun yaradıl-
masının və genişləndirilməsinin ilhamçısı məhz ABŞ
olmuşdur.Yeni dövrün siyasi reallıqlarına uyğun olaraq
Pentaqonun müdafi
ə büdcəsi 35 % və hərbi qüvvələrin strukturu
33
% ixtisar edilsə də, əvəzində silahlı qüvvələrin
modernləşdirilməsinə xeyli vəsait ayrılmışdır.
Azərbaycan isə zəngin təbii ehtiyatları, bölgənin ən iri,
varlı və perspektiv inkişaf imkanları olan dövləti kimi ABŞ-ın
diqqət mərkəzində saxladığı ölkələrdəndir. Xüsusilə ABŞ-ın milli
təhlükəsizlik sistemində enerji təhlükəsizliyi amili aparıcı rol
Dostları ilə paylaş: |