İlkel, Köleci ve Feodal Toplum
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
83 Ýlkel, Köleci ve Feodal Toplum Þibþa Devletleri Hintli (kýzýlderili) Þibþalarýn küçük devletleri, bugünkü Ko- lombiya topraklarý üzerinde bulunuyordu. Bilginlerin sahip oldukla- rý bilgiler, bizce, Þibþa toplumunu doðru olarak deðerlendirecek ölçüde deðildir. Bununla birlikte, az ya da çok, kesinlikle, bunun, köleliðin geliþme yolunda bulunduðu sýnýflý bir toplum olduðu söy- lenebilir. [sayfa 94] Tiahuanako Amerikanýn en geniþ devleti, Tiahuanako ya da yanlýþ olarak adlandýrýldýðý gibi Ýnkalar Ýmparatorluðu oldu. Tiahuanako tarihi, son derece tahrif edilmektedir. Güney Amerikanýn birçok devletlerinde ve baþka yerlerde, okullarda ve üniversitelerde, Tiahuanakonun sosyalist, hatta komünist dü- zeninin teorisi öðretilir. Bu tür anlatýmlarýn toplumsal nedenini anla- mak kolaydýr. Bu teorinin temel direklerinden biri olan Fransýz Louis Bodin, hemen hemen sosyalist olan bu sistemde, özgür insan ile köle arasýndaki ayrým bazan çok güçlükle görülüyordu, diye yazý- yordu. Öyleyse gerçek toplumsal Tiahuanako düzeni hangisidir? Tiahuanako devleti, hemen hemen bugünkü bütün Peru ve Ekvator topraklarý üzerinde, Bolivyanýn, Arjantinin ve Þilinin de büyük bir kýsmý üzerinde yayýlýyordu. Kendilerine, Güneþin ve Ayýn torunlarý diyen Ýnkalar, ülkede, egemendiler. Baþlarýnda Sapa Ýnka (mutlak yönetmen Ýnka) unvanýný taþýyan otokrat bir þef bulu- nuyordu. Sapa Ýnka, milyonlarca uyruðunun, kabilelerin ve halkla- rýn yazgýsýný elinde tutuyordu. Askerî þeflerden, sayýsýz görevlilerden ve rahiplerden oluþan köleci sýnýfýn çýkarlarýný kiþileþtiriyordu. Sonu gelmez savaþlarda, Ýnkalar, komþu Hintli kabileleri ve halklarý, ege- menlikleri altýna alýyorlardý. Kimi zaman bunlardan bazýlarýný yeni topraklar üzerine doðru sürüyorlardý ve onlarý, yanakonas (kara adamlar) dedikleri kölelere dönüþtürüyorlardý. Eski bir efsaneye göre, ilkin, altýbin Hintli, büyük þefe karþý bir ayaklanmaya katýldý- klarý için köleleþtirilmiþti. Kölelerin çocuklarý da gene köle oluyor- lardý. Asya ve Afrikada olduðu gibi, toplumun toplumsal ve eko- 84 Ýlkel, Köleci ve Feodal Toplum nomik hücresi olan topluluk üyelerinin koþullarý, kölelerinkinden çok az ayrým gösteriyordu. Topluluk üyeleri, [sayfa 95] ürünün üçte birini Ýnkaya, öteki üçte-birini Güneþe, yani rahiplere teslim etmek zorundaydýlar; bundan baþka, yerel þeflerin geçimlerini de saðla- mak zorundaydýlar. Böylece çiftçi emek ürününün üçte-birinden azýný elinde tutabiliyordu. Topluluklar, sulama sistemlerinin iyi hal- de tutulmasýna gözkulak olmalý, onarmalara giriþmeli, yeni kanallar açmalý, madenler için el emeði saðlamalý, yollar yapmalý ve onar- malýydýlar. Topluluk üyeleri, serbestçe yer deðiþtirme hakkýna sahip deði- llerdi, görevlilerin ve þeflerin kendilerine verdiklerini yiyebiliyorlar, birörnek giyiniyorlardý. Sapa Ýnka, Ýnka aristokrasisi, rahipler, Ýnka- lardan yana geçmiþ olan bellibaþlý kabilelerin ileri gelenleri, büyük bir bolluk içinde yaþýyorlardý. Köleler ve topluluk üyeleri, onlar için, görkemli saraylar, altýnla ve deðerli cisimlerle zengin bir biçimde süslenmiþ tapmaklar yapýyorlardý. Ýnka köleci devletinin sahip çýktýðý topluluklar ve köleler ta- rafýndan yaratýlan koskoca maddî mallar yýðýný, kalabalýk bir ordu ve bir devlet aygýtýnýn gereksinmelerini karþýlamaya yarýyordu. Tiahuanako tarihi, zorlu sýnýf savaþý oluntularý ile doludur. Yenik kabilelerin despotizme karþý baþkaldýrýsý, Keþua dilinde yazýlmýþ Apu Ollantay halk dramý gibi ilginç bir edebî yapýtta ifa- desini bulmuþtu. Tiahuanakonun maddî ve manevî kültürü, büyük bir üstün- lüðe ulaþmýþtý. Sulamak tarým, Ýnka uygarlýðýnýn temelini oluþturuyor- du. Usta emekçiler, sayýsýz kanallar açýyor, sað yamaçlarýný, sulana- bilir geniþ teraslar haline getiriyorlardý. Bazý bilgilere göre, Tiahua- nakolar, otlarý bile suluyorlardý. Ýnkalar, kinoa (bir darý çeþidi), mýsýr, patates, biber, týbbî bitkiler vb. gibi on kadar bitkinin tarýmýný ya- pýyorlardý. Guano (bir çeþit kuþ gübresi), verimi artýrmak için tar- lalarda kullanýlýyordu. Hayvancýlýk, Amerikanýn baþka bölgelerinden farklý [sayfa 96] olarak daha çok geliþti, Ýnkalar, lama ve ayný cinsten hayvanlar, kümes hayvanlarý yetiþtiriyorlardý. Sürülerin büyük bir kýsmý, Sapa Ýnkanýn malý sayýlýyordu. Önemli sürü sözleþmesine (ceptel) sahip bulunan Ýnkalar, yük hayvaný olarak lama kullanýyorlardý. Öteki Amerikan halklarý gibi, çemberin geometrik tasarýmýný bölmekle birlikte tekerleði bil- 85 Ýlkel, Köleci ve Feodal Toplum miyorlardý. Ýnka zanaatçýlarý, özellikle dokumacýlar, inþaatçýlar, çömlekçi- ler ve madenciler, daha yetkinleþmiþlerdi. Ýnkalar tarafýndan yapýlan yapýlar saðlamdý. Altýn, kurþun, ka- lay ve bakýr madenciliðini biliyorlardý. Göktaþlarýndan demir elde ettikleri, demir cevherini de kullanmak üzere olduklarý sanýlýyor. Geniþ yollar (5-6 metre), araziyi yarýp geçiyordu. Birçok akarsu ve uçurum üzerine asma köprüler kurulmuþtu. Su yolu ile taþýma, önemli ulaþtýrma araçlarýndan biriydi. Hintliler, akarsular ve göller üzerinde, kürekli ya da yelkenli teknelerle yolculuk ediyorlardý. Özel sallarda, açýk denizlerde uzak yolculuklar yapýlýyordu. Ýnka denizci- lerinin Orta Amerikaya ve Meksikaya deðin gittiklerine inanýlmakta- dýr. Bu yolculuklar, ticarî amaçlarla yapýlýyordu. Bununla birlikte, iç ve dýþ ticaret, çok az geliþmiþti. Deðiþ-tokuþ, egemen durumdaydý. Bazý kabuklu hayvanlarýn kabuklarý, para olarak kullanýlýyordu. Ýnkalarýn da, Mayalar gibi, hiyeroglif bir yazýlarý vardý. Ama yazý. Sapa Ýnkaya, görevlilere ve yüksek mevkili rahiplere özgü bir þeydi. Hiyerogliften baþka, yazýþmalar ve çeþitli hesap sistemleri için, kipu, yani düðümler yazýsý yaygýn bir þekilde kullanýlýyordu. Sözlü edebiyat, danslar, müzik, heykelcilik çok zengindi. Dram temsilleri çok yaygýndý. Ýnkalar takviminde, 12 ay ve 365 gün vardý; ve bu takvim, aralýk ayýndaki gündönümünden baþlýyordu. Her ay, dört haftaya ayrýlýyordu. Tiahuanako devleti ve yüksek uygarlýðý, Hintli kabilelerin [sayfa 97] aralarýndaki çekiþmelerden yararlanan Ýspanyol istilâcýlarýnýn dar- beleri altýnda yýkýldý. Burada, Ýspanyol silahlarýnýn üstünlüðünü de ihmal etme- mek gerekir. Hintlilerin tanýmadýklarý atlar ve ateþli silahlar, özellik- le ilk çarpýþmalar sýrasýnda, Hintli savaþçýlara dehþet saçýyordu. [sayfa 98] Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|