136
Ýlkel, Köleci
ve Feodal Toplum
belirleyici çizgilerinden sözetmeye izin verecek bir düzeye ulaþtýlar.
Sabanlar (aðýr ve hafif sabanlar) gibi bazý baþka tarým aletle-
rinin de yayýlmasý, demir iþlerinin yetkinleþmesinin gerekli sonu-
cuydu. Bu olgu, tarýmda üretkenliðin artmasýna
[sayfa 157]
yardým etti:
üç yýl süreli almaþýk ekim giderek yayýlýyordu, baðlar geniþliyordu.
Baðlarýn geniþlemesi, üzüm sýkmacýnýn yetkinleþmesine yolaçtý.
Baþka yeni tesisler, özellikle yel deðirmenleri ortaya çýktý. Kölelik
zamanýndan kalan su deðirmeni, kanatlý çark eklenerek yetkinleþti-
rildi.
Ama, yadsýnamayan bu ilerlemelere karþýn, bu dönemde,
feodal üretimin ayýrýcý özelliði, görenek ve teknikte durgunluktu. Bu
durum, aslýnda, evriminin bütün aþamalarýnda, feodal ekonomi için,
azçok doðrudur.
Yukarý-ortaçaðda, üretici güçler çok yavaþ geliþiyordu. To-
praðý dinlendirme ve iki yýllýk almaþýk ekim sistemi, giderek üç
yýllýk almaþýk ekim sistemi ile deðiþtiriliyordu. Çift sürmek için de-
mirli sabandan yararlanýlýyordu, ama topraðý tapanlama ve sürgü
çekme için, köylüler, genellikle toprak üzerinde sürüklenen tahta
bir merdane kullanýyorlardý. Harman, tahtadan bir harman döveci
ya da yalnýzca sopa yardýmýyla yapýlýyordu. Topraðýn verimini artýr-
mak için gübre kullanýlmýyordu. Bu yüzden verim çok düþüktü.
Bu teknik durum, küçük köylü üretiminin (daha sonra zan-
aat üretiminin) aðýr basmasýndan ileri geliyordu.
Feodalitede Üretim Ýliþkileri ve Mülkiyet
Üretici güçlerin geliþme düzeyi, feodal üretim iliþkilerinin ni-
teliðini belirliyordu.
Bu iliþkileri tahlil edebilmek için, üretim araçlarý mülkiyeti-
nin egemen biçimini, bu mülkiyetin gerçekleþmesinin özel koþulla-
rýný, (yani ürünlerin üleþtirilmesi yöntemlerini) ve ensonu farklý top-
lumsal gruplarýn ve sýnýflarýn durumunu (ki bu, üretim iliþkileri et-
kenine baðlýdýr), bu sýnýf ve gruplarýn üretimdeki karþýlýklý iliþkilerini
saptamak gerekir.
Bu çaðýn en baþta gelen üretim aracý, toprak, yalnýz senyör-
lerin elindeydi. Özgür köylüler tarafýndan iþlenen parçalar ancak
seyrek raslanan bir istisna oluþturuyorlardý.
[sayfa 158]
Senyörler, mülk sahipliði haklarýný iki biçimde gerçekleþ-tiri-
137
Ýlkel, Köleci
ve Feodal Toplum
yorlardý. Baþlangýçta topraklar üç kategoriye ayrýlmýþtý: ev ve eklen-
tileri ile sebze yetiþtirilen küçük bahçe, köylüye aitti. Ekilebilir topra-
klar, topluluða ait mülk sayýlýyordu, ama onlarý durmadan bölüþtürüp
duruyorlardý. Ormanlar, otlaklar vb. topluluða aitti ve topluluðun
bölünmez mülkü idi.
Bu alt bölünme, bir ölçüde, feodal düzenin billurlaþmasýna
kadar sürdü. Ama o zaman, ekilebilir topraklarýn çoðu, senyörün
adamlarýnýn doðrudan doðruya denetimi altýndaydý. Bu topraklar,
malikâne denen þeyi oluþturuyordu. Bu, sendirler için toprak üze-
rindeki tekellerini deðerlendirmelerinin ilk biçimiydi; öteki biçim,
azçok baðýmsýz olarak yararlandýklarý tarlalarý (manses), köylülere,
pay olarak daðýtmaktan ibaretti. Ormanlar, otlaklar ve sular senyöre
ait mallardý. Ama köylülerin de, topluluðun üyeleri olarak, bunlar
üzerinde hayvanlarý otlatmak, balýk avlamak vb. haklarý vardý.
Yüzyýllar boyunca, köylüler, kendi çýkarlarýný savunan özgün
bir kamu örgütlenmesi biçiminde, topluluk kalýntýlarýný korudular.
Toprak, üretim konusu olduðuna göre, topraðý iþlemek, son-
ra da ürünü kaldýrmak zorunlu idi. O halde, topraktan baþka tarým
aletlerine ve ayný þekilde atlara ve baþka hayvanlara sahip olmak
gerekiyordu. Bütün bunlar, aletleri ve hayvanlarý bazý koþullarla
köylüye ödünç veren senyöre aitti. Üretim araçlarýnýn bir bölümü,
köylülerin özel mülkü olmuþtu.
Sömürünün Doðal Niteliði
Köylü emeðinin iki sömürü tarzý küçük üretimin yaygýnlýðýný
belirliyordu. Dolayýsýyla, üretici güçlerin bölünüp parçalanmýþ ol-
masý ekonominin ilerlemesine engel oluyordu. Tarým iþletmesi, do-
ðal bir nitelikteydi.
Bu genel çizgi, belirli bir ölçüde, bütün feodal çaða dam-
gasýný
[sayfa 159]
vurdu, ama yukarý-ortaçað için özellikle belirleyiciydi.
Yurtlukta üretim, yalnýz nesnel bir amaç güdüyordu: kiliseye baðlý
ya da kiliseden baðýmsýz senyörün ve çevresinin gereksinmelerini
karþýlamak; tahta ait topraklarda ise kralýn ve maiyetinin gereksin-
melerini karþýlamak. Kölelik çaðýnda ekonomik çöküþün sonunda,
tarýmdan ayrýlan zanaatlar, Roma Ýmparatorluðunun düþüþü sýrasýn-
da, yeniden tarýmla kaynaþtýlar. Senyörün ve köylülerin zanaat mal-
larýna olan gereksinmeleri, yerel üretimle karþýlanýyordu. Feodal
138
Ýlkel, Köleci
ve Feodal Toplum
iþletmede, üretilen her þey, birkaç istisna dýþýnda, kendi yöresinde
tüketiliyordu.
Gerekli Ürün ve Artý-Ürün
Feodal iþletmede, üretilen her þey, köylü emeðinin sonucu
idi. Bu ürün, üç kýsma ayrýlabilir:
a) Senyörün kendine maledindiði kýsým;
b) Köylünün ve ailesinin geçimi için gerekli olan kýsým;
c) Emek üretkenliðinin yükselmesi sonucunda, beslenmek
için gerekli asgarî miktardan fazla olarak, köylünün elde edebildiði
ortak ürünün bir kýsmý.
Son iki kýsým, gerekli-ürünü, birinci kýsým ise artý-ürünü
oluþturuyordu. Þu halde köylü emeði de, gerekli-emek ve artý-emek
olarak ikiye bölünebilir.
Ek-emek hacminin gerekli-emek hacmine oraný, sömürü-
nün derecesini oluþturur. Emeði ile, köylü, yalnýz kendi gücünü deðil,
ayný zamanda ailesinin gücünü de yeniler. Sömürünün yeniden üre-
tilmesinin giderleri de doðrudan üreticilerin üzerine biner; yani bu
giderler, gerekli-ürünün zararýna olarak karþýlanýr. Bu giderlerin an-
cak bir bölümü artý-üründen saðlanýr. Köylülerin (daha sonra zan-
aatçýlarýn) yaþam koþullan öyleydi ki, genel kural, olarak, yeniden
ekmek ve senyöre olan yükümlülüklerini ödemek için, kendileri
gerekli zahireden yoksun kalýyorlardý.
[sayfa 160]
Toprak Mülkiyetinin Uygulama Biçimi Olarak Feodal Rant
Senyörün kendine maledindiði artý-ürün, feodal rantý oluþ-
turuyordu. Bu, feodallerin toprak mülkiyeti üzerindeki tekellerinin
uygulama biçimiydi.
Feodal çaðda, tüm üretimin nesnel amacý, senyörlere rant
ödenmesi idi. Bu istek, senyörün, ailesinin ve hizmetçilerinin kiþisel
gereksinmeleriyle sýnýrlýydý. Köylülerin (ve zanaatçýlarýn) gereksin-
melerinin karþýlanmasý, senyör bakýmýndan, üretimi sürdürmek ve
iþletmeyi yaþatabilmek için erekliydi.
Ana-babadan kalma feodal mal, rantýn, egemen sýnýf tarafýn-
dan toplanmasýna uyarlanmýþ bir düzenleme idi.
Feodallerin ve köylünün salt fizik gereksinmeleri, rantýn ölçü-
Dostları ilə paylaş: |