İlkel, Köleci ve Feodal Toplum
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
139 Ýlkel, Köleci ve Feodal Toplum sünü belirlemiyordu. Feodaller, sýk sýk, köylülerden en zorunlu þeyleri çekip alýyorlar ve onlarý yoksulluða sürüklüyorlardý. Rantýn büyüklüðü, belirli tarihsel nedenlere ve her þeyden önce feodaller ile köylüler arasýndaki sýnýf iliþkilerine baðlý bulunuyordu. Rant, coðrafî bölgele- re ve çaðlara göre deðiþiyordu. Feodal Rantýn Geliþmesi Feodal rant biçimleri, olduklarý gibi kalmýyorlardý. Baþlangýçta, köylü, zamanýnýn en büyük bölümünü senyöre ait topraðýn iþlenme- sine ayýrmaya zorlanýyordu. Yükümlülüðün bu ödeme biçimi, an- garya adýný alýyordu. Köylüye yüklenen öteki angaryalar, müstahkem mevkilerin yapýmý, ürünlerin taþýnmasý, bazý zanaat iþlerine katýlma vb. idi. Köylü emeðinin üretkenliði arttýkça ve tarým tekniðinin geliþ- me düzeyi yükseldikçe, senyörler, üretimin aðýrlýk merkezini, doðru- dan doðruya köylü iþletmelerine kaydýrmayý daha kârlý buluyorlardý. Aynî olarak ödenen rant, aynî-rant, feodal rantýn ikinci biçimi oldu. Rantta, köylünün, kendisine kullanmak üzere toprak ve [sayfa 161] aletler veren senyöre ödediði bir çeþit ücret anlamý vardý. Bu ödemeye toprak yükümlülüðü (redevance belli taksitlere baðla- nan bir çeþit yükümlülük) deniyordu. Baþka yükümlülükler arasýn- da, otlak, balýk avlama haklarý vb. yer alýyordu, çünkü eskiden toplu- luða ait olan çayýrlar ve sular da, þimdi artýk senyörlerin mülkleriydi. Bu olaylarý incelediðimiz Fransada, bu taksite baðlý yükümlülükler, sonralarý, cens (senyörün kendisine verilen senyörlük vergisi) adýný aldýlar. Yukarý-ortaçaðda angarya, yükümlülük ödemenin en yaygýn biçimi idi, aynî-rant ödeme bir istisna oluþturuyordu. Kentlerin geliþmesi sonucu, rantýn para olarak ödenmesi, birinci derecede önem kazandý. Þimdi artýk senyör, kendi yurtluðun- da üretilmeyen nesnelerle ilgileniyordu ve onlarý satýnalmak için de serflerinden para saðlamasý gerekiyordu. Ekonomi-Dýþý Baský (Cebir) Kiþisel, Hukuksal ve Yönetsel Baðýmlýlýk Aynî ödenen rant çaðýnda olduðu gibi, para ile ödenen rant 140 Ýlkel, Köleci ve Feodal Toplum çaðýnda da, feodal rantýn en büyük bölümü, toprak mülkiyetinden saðlanýyordu. Artý-ürün, henüz hukuksal ve yönetsel para cezalarý gibi, soylu olmayan kimselerin senyöre olan baðýmlýlýðýnýn ifadesi olarak sürekli ödedikleri çeþitli vergilerden oluþuyordu. Kiþisel baðým- lýlýktan gelme vergiler, (özellikle Fransada) baþ vergisi biçimini ala- biliyordu. Bazý ülkelerde, köylü evlendiði zaman, ilk gece hakký senyörün oluyordu. Sonralarý bu hakkýn yerini, para ya da zahire olarak ödenen bir yükümlülük aldý. Köylü, kiþisel baðýmlýlýðýnýn sonu- cu olarak, senyöre, miras hakký üzerinden dolaysýz bir vergi ödüyor- du. Bazan, senyöre, en güzel hayvanýný, bayramlýk giysilerini ya da herhangi bir taþýnýr mal vermek zorundaydý. Ve ensonu, senyör, köylüye (evlenmesine, oturduðu evi deðiþtirmesine, kendi malýn- dan baþkasýna baðýþta bulunmasýna vb. izin vermek için), caný iste- diði gibi baþka [sayfa 162] angaryalar ve para yükümlülükleri kabul ettirebiliyordu. Köylülerin kiþisel, hukuksal ve yönetsel alanda kat- lan-11 idari bu baðýmlýlýk durumu, senyörler için, yalnýzca bir ek gelir kaynaðý oluþturmuyordu. Bu kulluk-kölelik biçiminin derin fi- kri baþka bir þeydi. Toprak yükümlülükleri, köylülüðün ekonomik baðýmlýlýk öð- elerini kendi içinde taþýyordu. Ama köylüler, bir miktar topraða ve kendi öz mallarý olan üretim aletlerine sahip olduklarý zaman, eko- nomi-dýþý herhangi bir baskýya baþvurmaksýzýn, emeklerinin en iyi meyvelerini onlarýn elinden almak olanaðý yoktu; baþka bir deyiþle, senyörün, köylünün þahsý üzerinde doðrudan doðruya bir yetkiye sahip olmasý gerekiyordu. Bu baðýmlýlýk durumu, serflikten, hakla- rýn sýnýrlanmasýna kadar giden çok deðiþik biçimler alabiliyordu. Köylünün baðýmlýlýðý, senyörün hukuksal ve yönetsel gücü- ne sýký sýkýya baðlýydý. Ekonomi-dýþý baský biçimleri, feodal üretim tarzýnýn karakte- ristik yönlerinden birini oluþturuyordu. Franklarda, köylünün kiþisel baðýmlýlýðý, köylü topraklarýnýn ve topluluða ait topraklarýn büyük mülk sahipleri tarafýndan kendi tekellerine geçiriliþi ile birlikte geliþiyordu, Geçmiþte özgür olan, yoksul düþmüþ köylüler, güçlü komþularýnýn himayesine girmek zorunda kalýyorlardý: yoksa, bu senyör savaþlarý ve akýnlarý çaðýnda, canlarýný ve geri kalan mallarýný korumayý umamazlardý. Bu himaye biçimi (ki onun ilk biçimleri daha Roma Ýmparatorluðunda ortaya çýkmýþtý), patronat adýný alýyordu, ve büyük toprak sahibinin himay- 141 Ýlkel, Köleci ve Feodal Toplum esine girmeye ise kayýrýlma (recommandation) deniliyordu. Yukarý-Ortaçaðda Devlet Köylülerin baðýmlýlýk (özellikle kiþisel, hukuksal ve yönetsel baðýmlýlýk) biçimlerinin geliþmesi, feodal toplumun üstyapýsýnýn evri- mine sýkýca baðlý bulunuyordu. Baþlangýçta, yukarý-ortaçaðýn feodal hükümetlerinin (örneðin Frank [sayfa 163] devletinin ve öteki barbar krallýklarýn) ilk görevi, ele geçirilmiþ topraklar üzerindeki köle ve kolonlarýn hareketlerini bastýrmak, Ýtalya ve öteki Roma eyaletleri halklarýndan haraç toplamaktý. Daha sonra, devlet, ayný zamanda, geçmiþte özgür olan köylüleri elde tutmak ve uysallaþtýrmak göre- vini de üzerine aldý. Feodal devlet, büyük toprak sahiplerinin ege- menliðini güçlendirmek olan baþlýca görevini, gayretkeþlikle yerine getiriyordu. Yukarý-Ortaçaðda Franklarýn Devleti Özellikle Franklar toplumunda ortaya çýkan siyasal düzen deðiþiklikleri, toplumsal ve ekonomik iliþkilerdeki deðiþikliklerle belirlenmiþti. 5. yüzyýlýn sonlarýna doðru, kabilelerin askerî þeflerinden seçilmiþ olan iktidar, babadan oðula geçen krallýk iktidarý biçimine dönüþtü. Roma eyaletlerinin fethi, egemen sýnýfýn ve onun siyasal örgütü olan devletin güçlenmesini çabuklaþtýrdý. Halk arasýndan top- lanan milislerin yerini, ilke olarak, büyük feodallerin saðladýðý bir- liklerden oluþmuþ ordu aldý. Yüzer yüzer ya da birkaç yüzlüðü biraraya getiren kontluklar halindeki eski bölünme, toprak birimleri halindeki bölünmeyi içine aldý. Kontluk içindeki hukuksal ve yönetsel iktidar, kralýn görevlisi- ne, yani konta ait bulunuyordu; kont, kontluk sýnýrlarý içinde, mah- kemenin verdiði her çeþit para cezasýnýn üçte-birini kral adýna top- luyordu. Ama ilk Frank krallarý hanedaný Merovenjyenler zamanýnda, devlet yönetiminin bu oldukça esnek merkeziyetçiliði, büyük top- rak sahiplerinin giderek artan gücü karþýsýnda yýpranmaktaydý. Kral, belirli toprak alanlarý üzerinde baðýþýklýklar tanýdý. Bu baðýþýklýklarý elde eden senyör, ayrýcalýklý bir durum saðlýyordu. Baðýþýklýk taný- nan topraklar üzerinde (baþlangýçta cinayet istisna olmak üzere) Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|