İman küFÜr siniri tekfir meselesi

3. Küfür Olan İnancı Dil Île Söylemek

a) İrtidât Cküfr) hadisesinin rükün ve şartları:

îr t idadin, yani küfür hadisesinin meydana gele­bilmesi için yegâne rükün, imandan sonra dilin kü­für olan bir sözü söylemesidir. Yani küfür sözünün dilde cereyan etmesidir".³⁹⁴ Daha geniş bir ifadeyle ki­şide tekzibin meydana gelmesidir-17.

îslâm hukukçuları irtidât hadisesinin gerçekleş­mesi için genellikle iki şart ileri sürerler.

1- Akıl: îrtidâdm geçerli olabilmesi için ir-tidat eden kimsenin akıllı olması gerekir. ³⁹⁵ Delilik, bayılma, uyku, hastalık, içki sebebiyle aklı zail ola­nın irtidadı gerçekleşmemiştir.

2- İhtiyar.:Küfür kelimesini söyleyen kim­se bir zorlama, tehdit ve baskı olmaksızın kendi irade ve ihtiyarıyla küfür kelimesini söylemesi gerekir. ³⁹⁶

Erkeklik ve bulûğ, irtidadm sıhhatinin şartı de­ğildir. Hanefi mezhebinde Ebû Hanife (v. 150/767) ile Ebû Yûsuf iv. 182/798) ve İmam Muhammed (v. 189/805) küfre düşen kişinin irtidadmın gerçekleş­mesi için erkek olması şartının gerekmediğinde hem­fikirdirler. İrtidât edenin baliğ olması konusunda ise Ebû Yûsuf diğer iki imama muhalefet ederek, bulû­ğun irtidadm gerçekleşmesi için bir şart olduğunu müdafaa etmiştir. ³⁹⁷

b) Delinin irtidadı:

Delinin³⁹⁸ ve deli hükmünde olan her şahsın (me­selâ vesvesecinin, intizamsız konuşan vehimli şahsın)³⁹⁹ irtidadı geçersizdir. Hanbeli olan îbn Kudâme (v. 620/1223) bu konuda şunları söyler: «Deli irtidat ederse irtidadı gerçekleşmemiştir. Yani müsîüman-dır. Bu durumda iken biri onu kasten öldürürse, öle­nin yakınları arzu ederlerse öldüren şahıs da kısas yoluyla öldürülür. Çünkü Hz. Peygamber "Kalem şu üç kişiden kaldırıldı (şu üç kişiye ceza terettüp et­mez) : Bulûğa ermeyen çocuk, uyuyan kimse, kendi­ne gelmeyen deli."⁴⁰⁰ buyurarak delinin sorumlu ol­madığını söylemiştir.»⁴⁰¹.

Bunak şahsın irtidadı da delininki gibi gerçekleş­memiştir ⁴⁰².

Aklı gelip giden yani bazı zaman deli, bazı za­man akıllı olan kimse cinneti sırasında irtidat eder­se irtidadı gerçekleşmez. Fakat aklı başında iken ir­tidat ederse kafir olur. Çünkü böyle biri cinnet ve akıllılık hallerinden ancak birinde bulunabilir.⁴⁰³ Bu sebeple de irtidadm cereyan ettiği durum dikkate alı­nır ve ona göre hüküm verilir. ⁴⁰⁴

c) Sarhoşun irtidadı:

Sarhoş olunca şuurunu kaybeden sarhoşun irtidadı da gerçekleşmemiştir.⁴⁰⁵ Hanefîler sarhoşun ir-tidadmı istihsanen ⁴⁰⁶geçersiz sayarlar. es-Serahsî (v. 490/1097) bu konuda şunları ilâve eder: «Sarhoş ir­tidat ederse kıyasen kansı kendinden ayrılır. Çünkü sarhoş sözleri ve fiilleri açısından ayık kimse gibidir. Hatta bu durumda karısını boşasa karisi kendinden boş olur. Bir şeyi satsa veya bir şeyi ikrar etse satışı ve ikrarı geçerlidir. Fakat sarhoşun irtidadı istihsa-nen geçersizdir, karısı kendinden ayrılmaz. Çünkü ir­tidat inançla, ilgilidir. Biz sarhoşun söylediklerine inanmadığını da biliriz. Ayrıca sarhoş adeti icabı, sar­hoşken küfür kelimesini söylemekten kendini alıko­yamaz. Bu çeşit bir -hükmün kaynağı sahabeden biri­nin sarhoşken el-Kâfirûn süresindeki «lâ» harflerini düşürerek, bu sûreyi akşam namazında okuması se­bebiyle «Ey iman edenler sarhoşken namaza yaklaş­mayınız. Ta ki ne söylediğinizi bilinceye kadar:» ⁴⁰⁷ âyeti inmiştir. Bu âyet ve iniş sebebi sarhoşken irti­dat edenin küfrüne hükme dilemeyeceğinin bir delili­dir ⁴⁰⁸

Ahmed b. Hanbel'den (v. 241/855) sarhoşun irti-dadının geçerli sayılıp sayılmayacağına dair iki riva­yet vardır. Bu iki rivayetten daha kuvvetli olanı sar­hoşun irtidadmın geçerli olduğu rivayetidir. eş-Şâfi'î'nin (v. 204/819) görüşü de böyledir.⁴⁰⁹ Hanbeli İbn Kudâme (v. 620/1223)'ye göre sarhoşken irtidat eden ayılmadıkça ve irtidat ettiği zamandan üç gün geç­medikçe öldürülmez. Eğer böyle biri sarhoşken ölür­se kâfir olarak ölür. Yine o sarhoşun irtidadının ger­çekleştiği kanaatmdadır. Çünkü sarhoşluk kişinin ak­lım tamamen yok etmez. Sarhoş kişi mahzurlu şey­lerden kendini korur, sevinilecek durumlarda sevinir, can sıkıcı hallerde bozulur. Bu sebeple o ayık kimse gibidir. Fakat böyle biri söylenenleri anlayabilmesi, şüphelen giderilebilmesi için ayılıncaya kadar beklenir. Ayıhnca tevbe etmesi istenir. Etmezse öldürü­lür. Eğer bir kimse sarhoşken irtidat edeni daha ayıl­madan öldürürse, kanını tazmin etmez. Çünkü sarho­şun dokunulmazlığı irtidat ile ortadan kalkmıştır. Böyle biri ölür veya öldürülürse vârisleri kendine mi­rasçı olamazlar".⁴¹⁰

Görüldüğü gibi Hanef ilerin istihsam akla daha yatkındır. Çünkü sarhoş olup da saçmalamayan he­men hemen yok gibidir. Çoğunlukla sarhoşun dilin­den, ayıkken kâfir olmasını gerektirecek pek çok söz çıkar. Ayrıca sarhoşta hem tasdik, hem de söz esası üzerine kurulmuş ve küfrü gerektiren bir inancın var­lığını düşünmek imkânsızdır. ⁴¹¹

d) Çocuğun irtidadı:

Akıllı ⁴¹²yani mümeyyiz olmayan çocuğun irtidadi gerçekleşmemiştir.⁴¹³ Çünkü o, irtidadm geçerli ola­bilmesi için gerekli olan akıldan yoksundur. Akıllı ço­cuğun irtidadının kabul edilip edilmemesinde ise ih­tilâf vardır. İmam Ebû Hanîfe'ye (v. 150/767) ve İmam Muhammed'e (v. 189/805) göre mümeyyiz çocuğun irtidadı müslümanlığınm geçerli oluşu gibi geçerlidir. Ebû Yûsuf'a (v, 182/798) göre bulûğ riddetin gerçek­leşmesi için bir şart olduğundan, bulûğa ermemiş akıllı çocuğun irtidadı gerçekleşmemiştir. Ancak böy­le bir çocuğun müsîümanbğ] ise sahihtir".⁴¹⁴ Çünkü Ebü Yûsuf'a göre sırf zarar veren davranışlarda ço­cuğun aklı yok kabul edilir. Bu sebeple boşaması, kö­le azat etmesi geçersizdir. İrtidat da halis bir zarardır. Bu sebeple irtidat eden çocuğun aklı yok kabul edilir ve irtidadı geçersiz sayılır. îman ise kişiye halis bir menfaattir. Bu sebeple çocuğun imanı geçerli kabul edilir. ⁴¹⁵

Akıllı çocuğun irtidadı Ebû Hanîfe ve İmam Mu­hammed'e, göre geçerli olmakla beraber, onlar irti-Öat eden çocuğun öldürülmeyeceği fakat müslüman olması için zorlanacağı kanaatmdadırlar.⁴¹⁶

Mâlikilerde kuvvetli olan kanaata göre akıllı ço­cuk irtidat ederse irtidadı geçerlidir. İmam eş-ŞâfiT-ye göre ise çocuğun müslümanlığı da irtidadı da ge­çersizdir. ⁴¹⁷Ahmed b. Hanbel'e göre ise çocuğun müslümanlığı geçerli, irtidadı geçersizdir. Çünkü Peygam­ber Efendimiz : «Kalem üç kişiden kaldırıldı: Bulûğa ermeyen çocuktan...»⁴¹⁸ buyurmaktadır. Bu hadîs ço­cuğun aleyhine bir günahın yazılmadığını belirtmek­tedir. Eğer riddeti geçerli olsaydı çocuk aleyhine gü­nah yazılırdı. Ona göre, çocuğun müslümanlığının ka­bul edilişine gelince; bu kişinin lehine olan bir durum­dur. Bu sebeple kabul edilir.⁴¹⁹

Hanefîlerde olduğu gibi Hanbelüerde de çocuk -riddeti geçerli sayılsın sayılmasın- öldürülmez. Çün­kü çocuğa ceza gerekmediğine dair delil vardır. Ço­cuk bulûğa erince irtidadı ve dinden dönüşünün hük­mü sabit olur. Bu durumda üç defa tevbeye davet edi­lir, tevbe etmezse öldürülür. ⁴²⁰