İnformasiya təHLÜKƏSİZLİYİ

SİMMETRİK ŞİFRƏLƏMƏ 
 
Şifrələmənin  simmetrik  alqoritmində  bir 
K 
açarından 
istifadə olunur. Açar məlumatı şifrələmək və sonrakı mərhələdə 
şifrədən  çıxarmaq  (deşifrə)  üçün  istifadə  edilir.  Deməli, 
məlumatı 
göndərən və qəbul edən həmin açara malik olmalıdır. 
Öndə söylənənləri sxem şəkilində belə yazmaq olar: 

---

 
İNFORMASİYA   TƏHLÜKƏSİZLİYİ 
 
 
 
________________________ 60 ____________________________ 
 
M
ı 
 = E (M, K) 
M  
=
 
D (M
ı
, K) 
Burada  E  –  şifrələmə  funksiyasıdır  (encrypt),  D  -  isə 
deşifrələmə funksiyasıdır (decrypt), hər iki funksiya bir yerdə K 
açarından istifadə edir. 
Tarixə  nəzər  salsaq  görərik  ki,  şifrələmə  birinci 
yaranmışdır.  Bununla  yanaşı  XX  əsrin  ortalarına  kimi  bu  üsul 
şifrələmənin  yeganə  üsulu  sayılırdı.  Simmetrik  alqoritm  indiki 
zamanda geniş istifadə olunur.  
Simmetrik alqoritm üç sinifə bölünür: 
1. Dayaqlıq alqoritmi;  
2.Başqasının yerinə qoyulma alqoritmi; 
3.Həm  dayaqlıq,  həm  də  ki,  başqasının  yerinə  qoyulma 
alqoritmi  (EHM-da  informasiyanın  mühafizə  edilməsi  üçün 
müasir dövrdə hazırlanan bütün 
alqoritmlər
 praktiki olaraq bu 
sinifə aiddirlər). 
 
AÇIQLAMA
:
 
Alqoritm  anlayışı  informatikanın  mərkəzi 
anlayışıdır.  Alqoritm  sözü  IX  əsrdə  yaşamış  özbək 
riyaziyyatçısı əbu Abdulla Məhəmməd ibn Musa əl-Xörəzmin 
adı ilə bağlıdır. 
Alimin yaşadığı Xörezm şəhəri Amu-Dərya çayı sahilində 
yerləşir.  Alim  öz  əsərində  hind  riyaziyyatını  ətraflı  şərh 
etmişdi. Üç yüz il sonra (1120-ci ildə) alimin əsəri latın dilinə 
tərcümə  edilir.  Kitabı  avropa  alimləri  “Alqoritmi  de  numero 
İndorum” (“Hind hesablamaları üçün alqoritm”) adlandırırlar. 
Kitab  uzun  illər  ilk  dərslik  kimi  Avropanınn  elm  və  tədris 
müəssisələrində  geniş  şəkildə  istifadə  olunur.  Bu  ərəfədə 
hind  rəqəmlərindən  ərəb  ölkələrində  də  istifadə  etməyə 
başlayırlar. 
Məhəmməd  əl-Xörezminin  riyazı  məsələləri  tənliklərin 

---