İnsan və təbiət silsiləsindən
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
85 olan və bütün aləmi əhatə edən materiyaya aparıb çıxarır. Deməli, belə dərk etmək olar ki, Allah materiya ilə qeyri- materiyanın vəhdətindədir. Bu vəhdət də bütöv və tərkiblərdən, məkanlardan ibarət olan sonsuzluqdur. Ölçülərlə yanaşı, ölçüsüzlük də mütləqdir. Lakin zərrəciklər aləmində, kiçik ölçülərdə “sərhədsizlik” ola bilməz. Hər bir zərrəcik sərhədlərlə əhatə olunur. Sərhədsizlik kriteriyası sadəcə olaraq makro sonsuzluqda tətbiq olunur. Makro sonsuzluğun daxili isə sərhədlərdən ibarətdir. Mütləqlərin passivləşməsi və aktivləşməsi var. Burada hərəkət amili mühüm rol oynayır. Məsafə amilindən meydana gələn hərəkət amili (dəyişmələrin obrazlanmasında məkan və uzaq və yaxın nöqtələri ifadə edən məsafə amili dayanır) aktivliyin və passivliyin əsaslarını formalaşdırır. Bu baxımdan da aktivlik və passivlik əvəzləyici mütləqlərdir və vəziyyətlərdir. Nisbilik burada dəyişən miqyaslı hərəkətləri və formaları ifadə edir. Nisbilik bir məkana və elementə daxili və xarici təsirlərin köməyi sayəsində meydana gələn dəyişmələrdir. Nisbilər dəyişənlər ardıcıllıqlarıdır. Burada dəyişməni şərtləndirən qüvvə, sürət, kəmiyyət, ölçü, miqyas, hərəkət, məkan nisbiləşə, müxtəlif sərhədlər və koordinatlar üzrə formasını dəyişən mütləqlərə keçə bilərlər. Buna görə də qəbul etmək olar ki, mütləq-nisbi vəhdəti elementin özündə, onun sistemində təbii halda mövcuddur. Ümumən kainatın daxilində hər bir element mütləq və nisbi xarakterlidir. Kainat isə bütöv anlamda daxilən mütləqlərdən və nisbilərdən ibarət olan sonsuz mütləqdir. Zaman-forma və məzmun mütləqlərini və dəyişmələrini ifadə edən kateqoriya kimi yalnız Allahın daxilində onun müəyyən əlamətlərinin gerçəkləşməsini, daxili elementlərinin forma və məkan dəyişmələrini ifadə edir. Bu baxımdan da zamana makro kainat daxilində dəyişmələri ifadə edən daha çox nisbilik anlayışı kimi yanaşmaq olar. Hansı ki, mütləqlərin dəyişən vəziyyətini ifadə edir. Ancaq zamanın özü də 86 dəyişməni ifadə etdiyinə görə mütləqdir. Ardıcıl, paralel və sistemli şəkildə obrazlanmaları, təzahürləri ifadə edir. Kainat da təkrarlanan təzahürlərlə xarakterizə olunur. Elementlər yerlərini dəyişirlər, bu dəyişməni insan təfəkküründə zaman ifadə edir. Çünki, müəyyən məkanlar dəyişir. Bir elementin məkanı dəyişəndə onun forması da qismən və ya da tamamən dəyişikliyə məruz qala bilir. Zaman əvəzlənən mütləqləri ifadə edən bir anlayışdır. Element və onun formalaşdırdığı, tutduğu məkan, elementin sükunət və hərəkət halları, sürət vəziyyətləri, o cümlədən yerdəyişmələr, tətbiq olunan qüvvə, ölçülər, hədlər, sərhədlər, formalar, məzmunlar, təzahürlər (məsələn, işıq zərrəciyin sürətli hərəkətinin təzahürüdür), enerji, qaranlıq və işıq, soyuq və isti, yaxşı və pis, ümumiyyətlə, bütün elementlər, hadisələr və hallar, vəziyyətlər, obrazlanmalar, əksolunmalar mütləqlərdən, dəyişən mütləqlərdən, zərurətlərdən, zəruri varlıqlardan ibarətdir. Nisbətlərin yaratdığı və nisbətləri yaradan elementlər mütləqlər və nisbilərdən ibarətdir. Mütləqlər müxtəlif kəmiyyətlərdən, çəki və ölçülərdən ibarətdir. Buna görə də elementlər istər fərdi, istərsə də universal cəm halda mütləqlərdən ibarət olan sistemi təşkil edir. Deməli, vahidlər kiçik və böyük ölçüdə mütləqlədən ibarətdir. Hər bir birləşmə və struktur özü mütləqdir, zəruridir. Vahidlərin ölçülərinin dəyişməsi və formalarının dəyişməsi də mütləqlərin nisbilərlə əvəz olunmasından yaranan mütləqlərdir. İnsanlar təbii mütləqlərdir, onların əməllərinin nəticələri də təbii olan mütləqlərdir, qəti mövcudluqlardır. Mütləqlik qətilik, şübhəsizlik, labüdlük, yəqinlik, zərurilik ifadələri ilə vəhdətdə məzmun verir. İnsanın qavradığı, duyğu orqanları ilə qəbul etdiyi siqnallar mütləqdir. Bu siqnalları buraxan obyektlər-istər, konkret, istərsə də mücərrəd olsun-mütləqdirlər. İnsanların siqnalları emal etmələri və fikir formalaşdırmaları prosesləri mütləqdir. İnsanların refleksləri mütləqdir. İnsanlar mütləqlərlə əhatə 87 olunurlar və mütləq bir qayda olaraq enerji mübadiləsində olurlar. Bu zaman mütləqlər mütləqləri zəruri edir. Mütləqlik mücərrəd (abstrakt-forması gözlə görünməyən) və konkret olur. Buna görə də zamanında və məkanında reallaşan fikirlər, ideyalar mütləqdir. Məkan özü mütləqdir, çünki tərkibi elementlərdən ibarətdir. Zaman özü dəyişməni, hərəkəti ifadə etdiyindən mütləqdir. Fikirin tutumu var. Bu tutum fikiri formalaşdıran elementlərdən, zərrəciklərdən ibarətir. Fikir tutumu mücərrəddir. Ancaq mütləqdir. Nisbidir, ona görə ki, əvvəli və sonu olur, sonra isə mütləq bir varlıq kimi öz məkanında qalır. Dəyişmə zamanı ola bilir ki, fikir qeyri-müəyyən mütləqliyə çevrilsin. Mütləqlər qeyri-müəyyən və müəyyən olurlar. Aktivləşmə və passiv enerjinin aktivə çevrilməsi sayəsində qeyri-müəyyən, aşkar olunmayan (fərdi və kollektiv subyektiv və kollektiv obyektiv olaraq) mütləqlər müəyyən məkanlarda aşkar olunan mütləqlərə çevrilirlər. Aşkar olunanlar isə qeyri- müəyyənliyə çevrilirlər. Mütləqlər subyektiv olurlar. Bu, hər şeydən öncə qeyri- müəyyən mütləqliyin fərd tərəfindən duyulması (siqnal qəbulu sayəsində) nəticəsi olaraq fərdə məlum olan mütləqdir. Mütləqlər obyektiv olurlar. Bu da hər şeydən öncə mütləqlərin obyektiv şəkildə, kollektiv tərəfindən dərk olunması və qəbul olunmasıdır. Ola bilər ki, obyektiv gerçəklik mövcud olsun. Lakin fərd (şəxs) bu obyektiv gerçəkliyi qəbul etməsin. Bu zaman obyektiv mütləq subyektiv nisbi (qəbul olunmayan mütləq) rolunu oynaya bilər. Lakin bu o demək deyil ki, subyektiv nisbi olan şey obyektiv mütləq deyil. Obyektiv mütləqlər bir qayda olaraq hər kəs tərəfindən görünür, duyulur və bunların sübuta ehtiyacı yoxdur. Məsələn, gecə və gündüz, təbiət özü və təbiət hadisələri hər bir insan tərəfindən görülür, qəbul olunur və duyulur. Deməli, proseslər və prosesləri təmin edən elementlər mütləqdirlər. Həm də obyektiv mütləqlərdir. Subyektiv mütləqlərin obyektiv Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|