İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
538 538 tapmışdır. Halbuki, hazırda «Azərbaycan dili» adlanan Azərbaycan türkcəsini ana dil kimi, birmənalı şəkildə Azərbaycan türkləri qəbul edirlər. Bu mənada qeyri türklər, yəni azsaylı etnik qruplar – talışlar, ləzgilər, udinlər, tatlar, kürdlər və başqaları «Azərbaycan dili»ni türk dili hesab edərək, doğma dillərini də unutmurlar. Bu da təbiidir. Çünki etnik azlıqların dillərinin, demək olar ki, Azərbaycan türk dili ilə heç bir qohumluq əlaqəsi yoxdur. Onlar ya «Qafqazdilli», ya da «İrandilli» dil ailəsinə daxildirlər. Deməli, bir millətin varlığı üçün son dərəcədə önəmli olan dilin adı məsələsində də faktiki olaraq güzəştə gedən, yəni doğma türk dilinin «Azərbaycan dili» adlandırılmasına etiraz etməyən Azərbaycan türkləri olmuşdur. Bu baxımdan, Dilqəm İsmayılov doğru qeyd edir ki, hazırda Azərbaycan türkünün adı və dili simvolik səslənir: «Əslində Azərbaycan türklərinin BMT-nin sənədlərində öz əksini tapmış identifikasiya (özünüeyniləşdirmə) hüququ, öz milli mənsubiyyətinin özlərinin müəyyənləşdirilməsi hüququ pozulmuşdur» [118, 101]. Qeyd edək ki, yalnız milli dil məsələsində deyil, milli mənsubiyyətlə də bağlı tolerantılqdan, barışdırıcı nöqtələrdən çıxış edərək milli kimliklərini-türklüklərini siyasi kimliklə-azərbaycanlılıqla eyniləşdirilməsinə razı olan da Azərbaycan türkləridir. Hər halda, 1995-ci il Konstitusiyasında milli kimlik, milli dillə bağlı məsələlərdə yalnız Azərbaycan xalqından və Azərbaycan dilindən bəhs olunur. Şübhəsiz, bütün bunlar onun göstəricisdir ki, Azərbaycan türkləri Azərbaycan Respublikasının yaranmasında aparıcı rol oynasalar da, ancaq bundan heç vaxt sui-istifadə etməyiblər və etmirlər də. Bütün bunlara baxmayaraq, hətta bəzi əsərlərdə, məqalələrdə «Azərbaycan dili»nin əslində bir türk dili, Azərbaycan mədəniyyətinin həm də bir türk mədəniyyəti, Azərbaycan tarixinin həm də bir türk tarixi, Azərbaycan dövlətinin həm də bir türk dövləti, azərbaycanlıların əksəriyyətinin isə türk olmaları ilə bağlı fikirlər dərhal ciddi tənqidə məruz qalır. Bu isə o deməkdir ki, xüsusilə milli məsələlərdə tolerantlıqdan, xoşgörüdən, bəşərilikdən çıxış etməyin də m ü ə y y ə n h ə d d i o l m a l ı d ı r . Ə k s t ə q d i r d ə həmin millətin özünün assimilyasiya olunaraq tarix səhnəsindən getməsi qaçılmazdır. Əgər bir dövlətin yaradıcısı olan bir millət tarix səhnəsindən gedəcəksə, fikrimizcə, o zaman həmin dövləti azsaylı etnik qruplarla saxlamaq mümkün olmaycaqdır. 4.2.4. Azərbaycançılıq: millilik və kosmopolitizm Azərbaycançılıqdan bəhs olunarkən nəzərdən qaçan məslələrdən biri də, Sovetlər Birliyi dövründə «Azərbaycan» və «türk» anlayışları, buna uyğun olaraq azərbaycançılıq və türkçülük ətrafında gedən ideoloji oyunlara aydınlığın gətirilməməsidir. Bizcə, bu məsələni aydınlaşdırmadan, türkçülük və azərbaycançlıqla bağlı hər hansı hökmlər çıxarmaq doğru deyildir. Çünki SSRİ rəhbərləri və ideoloqları Azərbaycan milli ideyasını - milli ruhlu azərbaycançılığı türkçülükdən ayırmaq, uzaqlaşdırmaq üçün SSRİ dövründə ona alternativ olan Sovet Azərbaycanı - beynəlmiləl və kosmopolit Azərbaycan ideyasını
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 539
irəli sürmüşlər. Bununla da onlar bir tərəfdən milli ruhlu azərbay- cançılığı beynəlmiləlçi-kosmopolit azərbaycançılıq halına gətirməyə çalışmış, digər tərəfdən onu türkçülüyə və islamçılığa qarşı qoymuşlar. Başqa sözlə, əgər azərbaycançılıq «üçlüy»ün, xüsusilə türkçülüyün əsasında yarandığı üçün ona sıx bağlı olduğu halda, sovet ideoloqlarının əlində isə o artıq beynəlmiləlçi- kosmopolit bir məna kəsb etdiyi üçün müvafiq olaraq «üçlüy»ə, o cümlədən türkçülüyə qarşı yönəldilmişdir. Bu baxımdan Azərbaycan filosofu Ə.Tağıyev doğru qeyd edir ki, «Sovet dövründə azərbaycançılıq bolşeviklərin əlində türkçülüyə və islamçılığa qarşı mübarizə vasitəsinə çevrilmişdi. Bolşeviklər istər-istəməz hər vasitə ilə azərbaycançılığı inkişaf etdirməli olmuş, hətta «türk dili»nin əvəzinə «Azərbaycan dili»nə vətəndaşlıq hüquqi qazandırmışlar. Onlar bununla Azərbaycanı İslam-türk aləmindən ayırıb daha sıx tellərlə Moskvaya bağlamağa cəhd göstərdilər» [217, 20]. Şübhəsiz, bolşeviklərin «azərbaycançılığı inkişaf
etdirmələri» və türk dilini Azərbaycan dilinə çevirmələrində də başlıca məqsəd milli mənlik şüurunun saxta beynəlmiləlçilik və kosmopolit şüurla əvəz olunmasına hesablanmışdır. Yəni bu, Ə.Tağıyevin hesab etdiyi kimi, heç də müsbət xarakter daşımamışdır. Əksinə, bolşeviklərin və daşnakların apardıqları siyasət nəticəsində Azərbaycanda bir-birinə daban-babana zidd olan ikili nəzəriyyə meydana çıxmışdır. Beləliklə, Azərbaycan müstəqilliyini bərpa edənə qədər iki növ: 1) milli azərbaycançılıq (burada «milli azərbaycançılıq» anlayışını beynəlmiləlçi və kosmopolit azərbaycançılıqdan fərqləndirmək üçün işlədirik); 2) beynəlmiləlçi və kosmopolit azərbaycançılıq olmuşdu. Burada aydınlıq gətirmək lazımdır ki, islamçılıq, türkçü- lük və qərbçiliyə əsaslanan Azərbaycan milli ideyası – milli
Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|