İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nizami Cəfərov
- «Azərbaycançılıq» və «türkçülüy»ün sintezindən çıxış
- Həsən Həsənov (Əzizoğlu)
- Kamal Abdulla
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 527
etnotarixi mötəbərliyə, etnomədəni, etnosiyasi özünümüəyyənliyə azərbaycançılıq mövqeyindən yanaşmanın xeyrinə həll edilmişdir» [72, 160]. Maraqlıdır ki, akademik milli dilin adı məsələsində türk dili və Azərbaycan dili variantından çıxış edən hər iki tərəfin eyni dərəcədə haqlı olduğunu söyləsə də, Konstitusiyada «Azərbaycan dili»nin öz əksini tapmasını «real həyatın gedişi» ilə bağlayır. Halbuki bir millətin dilinin mahiyyətinin yüzdə-yüz türk olduğu halda, adının «Azərbaycan dili» kimi müəyyənləşdirilməsi «real həyatın gedişi» ilə həll oluna bilməzdi. Ümumiyyətlə, milli dilin adı məsələsi ilə bağlı akademik «real həyatın gedişi» dedikdə konkret nəyi nəzərdə tutmuşdur, məlum deyildir. Ancaq Ə.Daşdəmirovun daha sonra qeyd etməsi ki, milli dilin adı məsələsi azərbaycançılıq konsepsiyasının xeyrinə həll edilmişdir, bu zaman müəyyən suallar ortaya çıxır. Yəni Ə.Daşdəmirovun bu yanaşmasından belə nəticə çıxarmalıyıq ki, türk dilinin Azərbaycan dili ilə əvəz olunması azərbaycançılıq konsepsiyasını əsaslandırmaq üçün baş vermişdir. Bu, doğrudan da, məhz belə olmuşdursa, deməli Azərbaycan türklərinin türk dili ilə azərbaycançılıq bir-birinə zidddir. Əgər türk dili və azərbaycançılıq ziddiyyət təşkil edirsə, Azərbaycan türklərinin türk kimliyi ilə azərbaycançılıq da belə olmalıdır. Ancaq bütün bunlar doğrudanmı belədir? Şübhəsiz ki, yox. Əgər türk dili və türk kimliyi azərbaycançılığa zidd olsaydı, Azərbaycan türk ideoloqları nə «Azərbaycan» adına müraciət edər, nə də bir türk dövlətinə Azərbaycan Cümhuriyyəti adını verməzdilər. Milli dilin adının türk dili deyil, «Azərbaycan dili» olmasını əsaslandırmaq üçün AMEA-nın müxbir üzvü Nizami Cəfərov isə üç tezis irəli sürür: 1) iki müstəqil türk mənşəli dilin hər ikisinin eyni bir adla adlandırılması özünü doğrultmur; 2) qeyri-türk www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
528 528 mənşəli etnoslar «Azərbaycan dili»nin «türk dili» adlanmasından narahatdır; 3) «Azərbaycan dili» adı artıq neçə on illərdir ki, uğurla işlənir [65, 244]. Eyni zamanda, o qeyd edir ki, «Azərbaycan dili» «Azərbaycan xalqı», «Azərbaycan milləti», «Azərbaycan dövləti» anlayışları ilə səsləşir. Əgər «Azərbaycan dili» əvəzinə «türk dili», yaxud da «Azərbaycan türkcəsi» desək, onda «türk milləti», «türk ədəbiyyatı», «türk dövləti» məfhumları kimi yeni analogiya təklif edilmiş olur [64, 326]. Fikrimizcə, N.Cəfərovun birinci tezisi ümumiyyətlə, heç bir mənada məntiqə uyğun deyil. Ən azı ona görə ki, iki, üç, beş və s. deyil, hər bir türksoylu millətin türk dilinə sahib çıxması onun təbii haqqıdır. Qeyri-türk mənşəli etnosların türk dilindən narahat olmasına gəlincə, belə anlaşılır ki, əhalinin 100-də 90 faizini təşkil edən biz Azərbaycan türkləri millətimiz və dilimizin «türk» adından azsaylı etnoslara (talışlar, ləzgilər, avarlar, kürdlər və b.) görə imtina etməliyik, ancaq bu mənada həmin etnik qruplar nə dillərindən, nə də etnik adlarından imtina etməyə bilərlər və etmirlər də. Sonuncu məsələyə gəlincə isə, «Azərbaycan dili»nin bir neçə on illik tarixi olduğu halda, türk dilinin tarixi nəinki on illiklərlə, heç minilliklərlə müqayisə edilə bilməz. Bu baxımdan türk dilini istər vətəndaşlıq hüququ qazanması, istərsə də dünya miqyasında tanınması mənasında Azərbaycan dili ilə müqayisə etmək belə doğru deyil. Özəlliklə, N.Cəfərovun türk dilinin öz haqlı və təbii mövqeyini bərpa edəcəyi təqdirdə «türk dövləti», «türk ədəbiyyatı», «türk tarixi» və bu kimi anlayışların da işlədiləcəyini, ancaq bunun doğru olmaması ilə bağlı mülahizələrinin heç bir elmi əsası yoxdur. Çünki hər millətin tarixi onun yaşadığı coğrafi ərazinin adından öncə milli kimliyi, dili və adət-ənənələri ilə bağlıdır. Məsələn, ABŞ-ın rəsmi dili ingiliscədir, ancaq əhalisi amerikan adlanr. Ona görə də fikrimizcə,
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 529
N.Cəfərovun burada «Azərbaycan dili»nin varlığını isbat etmək üçün irəli sürdüyü müddəaların heç bir əsası və inandırıcı görünən tərəfi yoxdur.
edənlərin əksəriyyəti (B.Vahabzadə, Anar, H.Həsənov, T.Hacıyev, K.V.Nərimanoğlu, K.Abdulla, C.Həsənli və b.) hesab edirlər ki, Azərbaycan dili türk dili, «Azərbaycan türk dili», «Azəri türk dili», «Azərbaycan türkcəsi» kimi də adlandırla bilər. Məsələn, tarixçi alim Həsən Həsənov (Əzizoğlu) yazır ki, dilimiz türk dili adlansaydı daha yaxşı olardı [99, 39]. Azərbaycan filosofu Rafail Əhmədli də təxminən enyi mövqedən çıxış edir: «Dil davası, millət olaraq varlıq, müstəqillik davasıdır. Mənsub olduğumuz türk dili vətənimizin birlik və bütünlüyünü, milli tariximizin davamlılığını yaşadır» [78, 238]. Onlardan fərqli olaraq Azərbaycan alimi Kamal Abdulla bu məsələ ilə bağlı bir neçə variant irəli sürür və fikrimizcə, o qədər də məqbul olmayan belə bir nəticəyə gəlir: «Dilimiz, əlbəttə ki, türk dilidir… Amma bəlkə onu Azərbaycan dili adlandırsaq, daha düzgün olar?! Elədir ki, var, dilimiz həm də Azərbaycan dilidir. Azərbaycan türk dili necə? Şübhəsiz, o da doğrudur. Dilimiz Azərbaycan türk dilidir… Eyni dilin üç adı? Təəccüblənməyə tələsməyək. Niyə də yox?! Bu adların heç biri digərini inkar etmir» [1, 65-66]. Fikrimizcə, bir millətin həyatı üçün müstəsna əhəmiyyətə malik olan dil məsələsinə, yəni milli dilin adının hansı şəkildə müəyyənləşməsi ilə bağlı problemə bu cür yanaşma qətiyyən doğru deyildir. Bəlkə də, coğrafi ərazi, yaxud da dövlət adının hansı adla adlandırılmasıyla bağlı bir neçə variant olsaydı, bunu haradasa da təbii qəbul etmək olardı. Buna örnək olaraq, indiki dövlətimizin vaxtilə hansı adla adlandırmasıyla bağlı bir neçə variantın (Xəzər, Azərbaycan, Cənubi Qafqaz Türk və b.) irəli sürülməsini də
Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|