İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 521
Bu baxımdan Azərbaycan türk ideoloqları etnik türkçülüklə-azərbaycançılıqla bağlı nəzəri ideyalarını 1918-ci ilin mayın 28-də qurulan Azərbaycan Cümhuriyyətinin dövlət dilinin və millətinin adını türk olaraq əməli şəkildə müəyyən- ləşdirməklə bu məsələləri əsasən həll etmişlər. M.Ə.Rəsulzadə ideyalarının məhsulu olan
Azərbaycan türkçülüyü- azərbaycançılıq ideyası (ortaq türk dili, ortaq türk tarixi, ortaq türk mədəniyyəti və s.), 1920-ci il yanvarın 11-də Azərbaycan Cümhuriyyətinin dünyanın aparıcı dövlətləri tərəfindən tanınması ilə beynəlxalq hüquqi status da qazanmışdır. Azər- baycan Cümhuriyyətinin bir türk dövləti kimi dünya dövlətləri tərəfindən tanınmasının nəticəsi olaraq da, SSRİ işğalının müəyyən bir dövründə (1920-1936) də «Azərbaycan türk milləti», «Azərbaycan türk dili» və bu kimi anlayışlar öz statusunu qoruyub saxlamışdır. Məsələn, 1926-cı ildə Bakıda keçirilən 1-ci Türkoloji qurultayın iştirakçıları dəfələrlə Azər- baycandan və Orta Asiyanın türk dövlətlərindən türk respub- likaları kimi bəhs etmişlər [172 a , 27; 297]. Bir sözlə, 1937-ci ilə qədər Azərbaycan dövlətinin dili türk, milləti türk adlanmış və Quzey Azərbaycan istər SSRİ, istərsə də dünya ölkələri tərəfindən türk ölkəsi, türk dövləti kimi qəbul edilmişdir. Bu baxımdan Azərbaycan Cümhuriyyətini süquta uğradaraq onun yerində Azərbaycan Sovet Sosialist Respu- blikasını yaradan Sovet Rusiyasının başçıları və ideoloqları yalnız siyasi durumu dəyişdirməklə kifayətlənə bilməzdilər. Ona görə də, ölkənin ictimai-siyasi quruluşunu dəyişən sovet- rus ideoloqları çox keçmədən, Azərbaycanda kök salmış milli ideyaya – Azərbaycan türkçülüyünə qarşı da hücuma keçdilər. Ancaq Azərbaycanı silah gücünə işğal edən Sovet Rusiyası bu məsələdə də xeyli əziyyətlər çəkməli oldu. Buna başlıca səbəb www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
522 522 etnik kimliyini, dilini, dinini, mədəniyyətini Türk-İslam məfkurəsi sintezində qəbul etmiş bir millətin, onun bəzi rəhbərlərinin (N.Nərimanov, Ə.Xanbudaqov və b.), ziyalı- larının (H.Cavid, Ə.Cavad, B.Çobanzadə və b.) bir müddət Azərbaycan türkçülüyü ideyasını açıq şəkildə müdafiə edərək, SSRİ-nin sözdə «Sovet Azərbaycanı» ideyasına qarşı müqavimət göstərmələri olmuşdur. Ancaq onların bütün səylərinə baxmayaraq, Azərbaycan türklərinin milli kimliyi və milli dili Mərkəzin göstərişi ilə dəyişdirilmiş və saxtalaş- dırılmışdır. Bununla da, SSRİ ideoloqları Azərbaycan türkləri- nin milli şüurunu müəyyən qədər zədələməyə nail ola bilmişlər. Bu baxımdan filologiya elmləri doktoru Mübariz Yusifovun o fikrinə qatılmırıq ki,
Azərbaycan Cümhuriyyətinin dövründə milli dilin adı məsələsi qəti şəkildə öz həllini tapmamışdır [231 a , 7]. Hətta, bu müəllifin fikirlərinə görə, milli dilin adı məsələsinin doğru həllinə səbəbkar bir təsadüf nəticəsində SSRİ-nin diktatorlarından İ.V.Stalin olmuşdur: «Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti süquta uğrayandan sonra da bir müddət dövlət dilinin adı türk dili kimi işlənməkdə davam etdi. 1935-ci ildə yalnız bir təsadüf nəticəsində türk dili adı Azərbaycan dili adı ilə əvəz olundu. O təsadüf bundan ibarət idi ki, 1935-ci ildə İ.V.Stalin Kremldə Azərbaycan nümayəndələrini qəbul edərkən aqronom Kremlyayevaya belə bir sual vermişdi: «Siz Azərbaycan dilini bilirsinizmi?». Bundan sonra mətbuatda türk dili adı əvəzinə Azərbaycan dili işlədilməyə başlamışdır. Şübhəsiz, Stalinin Azərbaycan üçün canı yanmırdı və Azərbaycan dili adı işlədərkən heç də Azərbaycan xalqının milli mənəvi keyfiyyətlərini və azərbaycançılıq ideyalarını yaşatmaq barədə www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 523
düşünmürdü. Bu adı işlətməklə o azərbaycanlı düşüncəsini, Azərbaycan milli və
etnik varlığını, azərbaycanlı psixologiyasını, ilk növbədə Türkiyəyə meyillilikdən, türk dünyası barədəki təəssüratlardan ayırırdı. Ancaq eyni zamanda, Azərbaycan dili adında Azərbaycana məxsus milli, mədəni, etnik xüsusiyyətlər, eləcə də umümmilli psixologiya öz təcəssümünü tapırdı» [231 a , 8]. Çox təəssüflər olsun ki, bir Azərbaycan alimi millətin dilinin adının təsadüfdən dəyişməsinə inanır və üstəlik, bunu əsaslandırmağa çalışır. Hətta, M.Yusifov türk dilini Azərbaycan dili ilə əvəz etməsinə görə, Stalinə dolayısı ilə də olsa haqq qazandırır. Halbuki SSRİ rəhbərləri və ideoloqları Stalin başda olmaqla, bir təsadüf nəticəsində deyil, düşünülmüş şəkildə Azərbaycan türk millətinin dilini və etnik kimliyini saxtalaşdırmışlar [172, 48]. Fərid Ələkbərlinin təbrincə desək, 1936-cı ilə qədər bütün sənədlərdə, mənbələrdə Azərbaycan türkləri, yaxud da sadəcə türklər adlanan bir millətin adı və dili Stalinin əmri ilə dəyişdirilmişdir [284]. Ancaq buna baxmayaraq əvvəllər də, indinin özündə də bəzi alimlərimiz (İqrar Əliyev, Vaqif Piriyev, Ağamusa Axundov, Nurəddin Kazımov, Mübariz Yusifov və b.) inadla sübut etmək istəyirlər ki, azərbaycanlıların dili türk dili deyil, Azərbaycan dilidir. Hər halda, aradan keçən 70 il ərzində sovet ideoloqlarının azərbaycanlıların milli şüurunda kifayət qədər dəyişikliklər etməsinin, eyni zamanda müstəqillikdən sonra müxtəlif fərqli ideyaların meydana çıxmasının nəticəsi olmalı idi ki, milli dil məsələsi müstəqillik dönəmində ziddiyyətlərə yol açdı. Bu mənada, bəzi Azərbaycan alimlərinin azərbaycançılığın məzmununa uyğun olaraq bu gün də əsasən Azərbaycan dili anlayışını müdafiə etmələri
Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|