İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
518 518 Özəlliklə, 1990-cı illərdə milli dillin və milli kimliyin müəyyənləşməsi kimi önəmli məsələlərdə ziddiyyətlərin meydana çıxması yalnız kimin haqlı kimin isə haqsız olması ilə bağlı olmamışdır. Bu, ilk növbədə iki illik Azərbaycan milli ideyası ilə (Azərbaycan Cümhuriyyəti) 70 illik «Sovet Azərbaycanı» (Azərbaycan SSR) arasında ideya savaşının müstəqillik dövründə davamı idi. Azərbaycan milli ideyasını müdafiə edənlər haqlı olaraq hesab edirdilər ki, Azərbaycan Cümhuriyyətinin varisi kimi çıxış edən Azərbaycan Respublikası sələfinin üçrəngli bayrağını, dövlət himnini, dövlət gerbini və başqa mühüm atributlarını sorğu-sualsız qəbul etdiyi kimi, milli dil və milli kimlik məsələsində də eyni mövqeyi ifadə etməlidir. Yəni milli dilin adı ilə bağlı hər hansı referendumun keçirilməsi nəinki doğru deyil, eyni zamanda bu imperiyanın göstərişi ilə dəyişdirilmiş bir millətin yenidən doğma dilinə dönmək istəyinə qarşı yenidən «sovet ideologiyasından» çıxış etməkdir. Ancaq 70 illik «Sovet Azərbaycanı» ideyasından qurtula bilməyənlər bu milli atributlara, xüsusilə də milli dilin adına münasibətdə heç də eyni mövqeyi müdafiə etmirdilər. Fikrimizcə, bu milli atributlar arasında milli dilin adına münasibətdə onların daha çox dirəniş göstərmələri, Azərbaycan dövlətinin rəsmi dilinin Türk dili olmasına etiraz etmələri heç də təsadüfi olmamışdır. Şübhəsiz, bu ilk növbədə 70 illik «Sovet Azərbaycanı» ideyasından qurtula bilməməyin nümunəsi idi. «Azərbaycan dili» ideyasını müdafiə edənlər onu da yaxşı anlayırdılar ki, hələ xalqın əksəriyyətinin nə türk dili, nə də türk dilini Azərbaycan Cümhuriyyətinin dövlət dili kimi qəbul etdirən milli ideoloqlarla bağlı aydın təsəvvürləri yoxdur. Bunun əvəzində,
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 519
sıralarımızda dünyaya azərbaycanlı kimliyində gəldiyini və «Azərbaycan dili»ndə danışdığını zənn edənlər var. Şübhəsiz, belə düşünənləri milli dil və millilik kimlik məsələsində “Azərbaycan dili”nə yönəltmək bir o qədər çətin deyildi. Sovet ideologiyasından tamamilə xilas ola bilməməyin nəticəsidir Milli Məclisdə təsdiq edildikdən sonra sabiq prezident Əbülfəz Elçibəyin imzası ilə 1992-ci ilin dekabrın 22-də Azərbaycan Respbulikasında dövlət dlilinin türk dili olması ilə bağlı Qanunun qəbuluna [216 b ] etiraz etməyən Azərbaycan xalqının əksəriyyəti, 1995-ci ildə keçirilən ümumxalq səsverməsi zamanı milli dilin necə adlandırılması məsələsində «türk dili»nə deyil, «Azərbaycan dili»nə səs verdi. Halbuki, özünü Azərbaycan Cümhuriyyətinin bütün mənalarda (siyasi, hüquqi, mənəvi, iqtisadi, ərazi və s.) qanuni varisi kimi dünyaya bəyan etmiş Azərbaycan Respublikası və onun vətəndaşlarının ilk növbədə, onun vaxtilə
müəyyənləşdirdiyi ideyalardan çıxış etməsi gərəkirdi. Ümumiyyətlə, bir millətin dilinin və kimliyinin adı elə bir məsələdir ki, fikrimizcə, onu referendum yolu ilə birdəfəlik həll etmək mümkün deyildir. Özəlliklə də, 70 illik müstəmləkə həyatı yaşamış (hələ ondan öncə də təxminən bir o qədər buna məruz qalmış), bununla da milli mənlik şüuru zədələnmiş hər hansı millət azadlığa qovuşduqdan çox az bir müddətdən (4 il) sonra referendumla milli özünütəyinin müəyyənləşdirilməsi mübahisəli bir məsələdir. Belə ki, artıq babalarının etnik kimliyinin və dilinin türk olmasını əsasən unutmuş, daha doğrusu unutdurulmuş və yenicə keçmiş milli şüur yaddaşını bərpa etmək istəyən bir cəmiyyət üçün bu cür önəmli məsələdə qəti qərarını verməsi inandırıcı deyildir. Çünki milli şüur yaddaşını bərpa edə bilməyən, 70 il öncəki www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
520 520 və ondan irəlidəki tarixini yalnız imperiya ideoloqlarının göstərişi əsasında hazırlanmış ədəbiyyatdan öyrənən bir cəmiyyətin əksəriyyəti üçün milli dilin adı məsələsində verilmiş qərar da xeyli dərəcədə buna uyğun olacaqdır. Bu baxımdan, fikrimizcə milli yaddaş şüurunu bərpa etməyən, üstəlik SSRİ-nin «sovet beynəlmiləlçiliyi» ideologiyasından qurtulmayan bir xalqın milli dilin adı məsələsində «Azərbaycan dili» adını müdafiə etməsi milli deyil, «sovet beynəlmiləlçiliyi» şüurunun ifadəsi olmuşdur. Ancaq “sovet
beynəlmiləlçiliyi” şüurundan qurtulmağa çalışan toplumun yaxın gələcəkdə yenidən milli dilin adını gündəmə gətirməsi və türk dilinin Əsas Qanunda öz təsbitini tapması uğrunda mübarizə aparması qaçılmazdır. Çünki bizim babalarımız, atalarımız (Dədə Qorqud, Xaqani, Mahmud Kaşğarlı, Yusif Balsaqunlu, Əhməd Yəsəvi, Nizami Gəncəvi, Nəsimi, Füzuli, Yünis Əmrə, Şah İsmayıl Xətai, Seyid Əzim Şirvani, Həsən bəy Zərdabi, Əli bəy Hüseynzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Hüseyn Cavid və b.) ana dillərindən bəhs edərkən referendum yolu ilə dillərinin adını müəyyən- ləşdirməmiş, onu birmənalı şəkildə Türk dili adlandırmış və onunla da həmişə fəxr etmişlər. Məhz bunun təbii nəticəsidir ki, Azərbaycan Cümhuriyyətini quranlar da başda M.Ə.Rəsulzadə olmaqla, dövlət dilini türk dili adlandırarkən bu varislikdən çıxış ediblər. Yəni milli ideoloqlar qeyri-adi bir işə imza atmayıblar. Sadəcə, onlar türk dilini türk dövlətinin rəsmi dili olduğunu bəyan ediblər. Bunu, Azərbaycan türkləri kimi, həmişə bu bölgədə türk dilini ortaq dil kimi istifadə edən bütün azsaylı etnik qruplar, milli azlıqlar və onların nümayəndələri də birmənalı şəkildə qəbul ediblər.
Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|