İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 509
(Türkmənistan, Qazaxıstan və b.) də uyğulamış, yüz minlərlə insanlar Azərbaycanda olduğu kimi, Türküstanda da repressiyaya məruz qalmışdır. Şübhəsiz, bütün bunlarda Sovet Rusiyasının rəhbərlərinin və ideoloqlarının başlıca məqsədi türk mənlik şüurunu zədələmək, onları kökündən və mədəniyyətindən ayırmaq olmuşdur. Ancaq əvəzində sovet ideoloqları Azərbaycanda və Türküstanda türk olmayan etnik qrupların şüurunda milli kimliyi və milli şüuru oyatmağa çalışmış, bu zaman əsas məqsədləri də onları türklərə qarşı qoymaq olmuşdur. Özəlliklə, SSRİ rəhbərliyi Azərbaycanda bu işlərə daha çox diqqət ayırmışdır ki, buna səbəb də Azərbaycanın Türkiyə ilə həm etnik kimlik və dil, həm də coğrafi sərhəd yaxınlığı mühüm rol oynamışdır. Görünür, Azərbaycan Cümhuriyyətini quranlar hələ o dönəmdə gələcəkdə belə təhlükələrin ola biləcəyini əvvəlcədən hesablamış, bu mənada böyük uzaqgörənlik edərək Türk dövlətinə «Azərbaycan» adı vermişlər. Bununla da, gələcəkdə hər hansı şəkildə ola biləcək milli ayrı-seçkiliyi düşüncələrində önləmiş olmuşlar. Bir sözlə, türk dövlətinə türk adı verməkdən yan qaçan türk ideoloqlar (M.Ə.Rəsulzadə və b.) hesab etmişlər ki, bununla da yalnız türklər deyil, bütün etnik qruplar Azərbaycanı özünə vətən və dövlət kimi görmüş olarlar. Beləliklə, istənilən parçalanmanın, yəni separatizmin qarşısı alınmış olar. Bu mənada, Azərbaycan Cümhuriyyəti qurulana qədər türkçülük, islamlaşmaq və
müasirləşmək, xüsusilə türkçülüyün bu bölgədə konkret təzahürü olan Azərbaycan türkçülüyü əsas rol oynasa da, 1918-ci ildə dövlət qurulduqdan sonra Azərbaycan dövlətinin qorunması və onun yaşaması üçün əsas diqqət «Azərbaycanizm», «Azərbaycan www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
510 510 məfkurəsi» hətta, müəyyən mənada «Azərbaycan milləti» ideyasına doğru
yönəlmişdi. Halbuki, Azərbaycan Cümhuriyyətində də rəsmi dili türk dili, milləti türk milləti kimi qəbul edilmişdi. Çünki Azərbaycan Cümhuriyyətinin yaranmasında da Türkiyə Cümhuriyyətinin qurulmasında olduğu kimi, əsas rolu türklər və türkçülük ideyası oynamışdı. Əlbəttə, islamlaşmaq və müasirləşmək ideyalarının da sintezi ilə. Azərbaycan Cümhuriyyətinin yaranmasından sonra M.Ə.Rəsulzadə başda olmaqla Azərbaycan türk ideoloqlarının əsas diqqəti «Azərbaycan məfkurəsi»nə yönəltmələri, eyni zamanda, tutduğu ideyadan, siyasi və dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq bütün Azərbaycan vətəndaşlarını bu ideyanı müdafiə etməyə dəvət etmələri təsadüfi deyildi. Məqsəd siyasi-ideoloji mövqeyindən asılı olmayaraq müstəqil və “Azərbaycan ideyası”nı şüurlara yeitmək idi. Fikrimizcə, Rəsulzadə və onun məsləkdaşları xeyli dərəcədə buna nail ola bildilər. Yəni artıq Azərbaycan Cümhuriyyətində yaşayan hər bir kəs islamçı, türkçü, müasirləşmək tərəfdarı, hətta sosial- demokrat olmasından asılı olmayaraq həm də bir azərbaycançı olmağa başladılar. Məhz Cümhuriyyət dövründə qoyulan bu azərbaycançılığın nəticəsi idi ki, Sovet Azərbaycanın ilk rəhbərləri də N.Nərimanov, Ə.Xanbudaqov və başqaları Azərbaycan milli ideyasını bu və ya digər dərəcədə qorumağa və yaşatmağa çalışdılar. Görünür, bunu nəzərə alaraq tədqiqat- çılardan B.Bayramov və J.Qurbanqızı yazırlar ki, Ə.Hüseyn- zadə, M.Ə.Rəsulzadə, N.Nərimanov türkçülük ideologiyasını hazırlayarkən onun ən aparıcı tərkib hissəsi kimi «azərbay- cançılıq» ideologiyasını da nəzərdə saxlayıblar [53 a , 124].
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 511
Bütün bunları dərindən təhlil edən SSRİ ideoloqları anlayırdılar ki, artıq türk ruhlu, türkçülüyün doğurduğu Azərbaycan milli ideyasını aradan qaldırmaq mümkün deyildir. Çünki artıq qısa müddətdə türkçülük əsasında yaranan Azərbaycan ideyası yalnız türklər deyil, bütün etnik qruplar üçün milli ideala çevrilmişdir. Bu baxımdan SSRİ rəhbərləri və ideoloqları mövcud ideyanı aradan qaldırmaq- dansa, onun mahiyyətini saxtalaşdırmağa qərar verdilər. Deməli, 20-ci əsrin əvvəllərində türkləşmək, islamlaşmaq və müasirləşmək prinsipindən çıxış edən Türkiyə və Azərbaycan türkləri, milli dövlətlərini (Azərbaycan Cümhuriyyəti və Türkiyə Cümhuriyyəti) yaratdıqdan sonra, həmin ideyalardan üz döndərməsələr də, Qərbin-Avropanın və SSRİ-nin təsiri altında müəyyən «redaktələr» etmək məcburiyyətində qaldılar. Burada hökmən qeyd etməliyik ki, həmin «redaktələr» Türkiyədə və Azərbaycanda» fərqli şəkildə baş verdi. Belə ki, Azərbaycanda bu «redaktələr» əsasən SSRİ rəhbərlərinin və ideoloqlarının diktəsi altında baş vermişdi. Doğrudur, bir müddət Azərbaycanda N.Nərimanov, Ə.Xanbudaqov, H.Cavid, Ə.Cavad və başqa milli aydınlarmız Azərbaycanın milli ruhunun qorunmasına çalışmışlar. Ancaq bu cəhdlər onların repressiyaya məruz qalması ilə nəticələnmişdir. Azərbaycanın mühacirətdəki milli ideoloqları isə vətənlərində türkçülüyün və islamçılığın başına açılan oyunları ölkədən kənardan izləyərək yalnız buradan etiraz səslərini ucalda bilmişlər. Bununla da, Azərbaycanda bütün «redaktələr» yalnız Moskvanın göstərişi əsasında həyata keçirilmişdir. Xüsusilə, Sovet İmperiyasının 1937-ci ildən etibarən Azərbaycanda türkçülüyün bütün əlamətlərinə (türk dövləti, türk dili, türk kimliyi, türk ədəbiyyatı və s.) rəsmi və Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|