İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
500 500 türkçülük aparıcı ideyaya çevrilə bilmir. Üstəlik, türkçülük tərəfdarları türkçülük ideyasının bu gün Türkiyədə və Azərbaycanda hakim ideya olmasından çox, həmin ideyanın bu və ya digər formada qorunması və yaşadılması uğrunda mücadilə aparırlar. Çünki Türkiyədə və Azərbaycanda türkçülük daha çox şovinizm mənada millətçilik kimi qələmə verilir və bunun fonunda türkiyəçilik, azərbaycançılıq, yurddaşlıq, vətəndaşlıq, dövlətçilik önə çəkilir. Deməli, bu gün istər Türkiyədə, istərsə də Azərbaycanda türkçülüyə məhdud, hətta millətçi ideya kimi baxanlar vardır. Digər tərəfdən, türk millətinin özü də ancaq bir dövlətin tərkibində yaşamır. Belə ki, türklərin yaşadığı coğrafiya böyük olduğu üçün, onların bir yox, bir neçə dövləti (Azərbaycan, Türkiyə, Türkmənistan, Qırğızıstan və b.) mövcuddur. Hətta, türklərin bir qismi Çin, İran kimi bəzi dövlətlərdə hüquqsuz və haqsız bir şəraitdə yaşayırlar. Bu zaman məlum olur ki, türkçülük iki halda: 1) hər hansı türk dövlətində türklər monomillət olmadıqları; 2) müxtəlif məkanlarda, müxtəlif dövlətlərin tərkiblərində yaşadıqları üçün özünü konkret bir ideya kimi doğrultmur. Deməli, türkçülüyün ideyadan ideologiyaya çevrilə bilməsini əngəlləyən əsas faktorlardan biri, bu ideyanın türk olmayan etnik qrupların mənafeləri ilə «ziddiyyət» təşkil etməsidir. Əslində «ziddiyyət» deyilən şey Azərbaycan və Türkiyə türklərinin hər hansı üstünlüyü və sair ilə deyil, daha çox milli kimliyini və milli dilini türk olaraq göstərməsidir. Maraqlıdır ki, azsaylı etnik qruplar (kürdlər, lazlar, çərkəzlər, talışlar, ləzgilər və b.) bu cür etdikdə o, «ziddiyyət» deyil, onların təbii haqqı kimi qələmə verilir. Ancaq Azərbaycan və Türkiyə türkləri eyni prizmadan çıxış etdikdə millətçilik kimi
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 501
yozulur. Bununla da iddia olunur ki, türkçülük yalnız türklərin maraqlarını müdafiə edən ideyadır. Ancaq bu doğurdanmı belədir? Bizə elə gəlir ki, burada problem yalnız türkçülüyün digər etnosların maraqları ilə uzlaşıb-uzlaşmaması ilə deyil, həm də qeyri-türk etnosların özlərinin buna hansı münasibət bəsləməsi ilə bağlıdır. Bunun üçün 20-ci əsrdə Türkiyə və Azərbaycanda baş verən siyasi-ideoloji proseslərə nəzər salmaq yetərlidir. Məsələn, 1920-1930-cu illərdə türkçülüyün yalnız Türkiyə türklərinin deyil, bütün türk xalqları açısından daha geniş anlam kəsb etdiyi bəyan edilərək, onun əvəzində konkret Türkiyədə yaşayan türk və qeyri-türk vətəndaşların birliyini hədəfləyən xalqçılıq, millətçilik, inqilabçılıq, dünyəvilik, respublikaçılıq və dövlətçilik irəli sürülmüşdür [216 a , 141]. Burada məqsəd türk olmayan azsaylı etnik qrupların mənafeyini nəzərə almaq idi. Halbuki Türkiyə Cümhuriyyət qurulana (1923) qədər Z.Gökalpın müdafiə etdiyi türkləşmək, müasirləşmək və islamlaşmaq «düsturu» Türkiyə türklərinin əsas ideologiyası idi. Özü də bu ideologiyanın arasında türkçülük ideyası aparıcı rola malik idi. Bununla belə,
Türkiyə Cümhuriyyətinin qurulmasından sonra türkçülük ideyası müəyyən mənada arxa plana keçirilməyə başladı və onun yerini müəyyən mənada türkiyəçilik, xalqçılıq, ya da dövlətçilik ideyaları tutmağa başladı. Bununla da, türkçülükdən imtina olunmasa da, ancaq onun Türkiyədə əsas ideya kimi rolu bir qədər məhdudlaşdırıldı. Belə ki, bir tərəfdən türk dili rəsmi dil elan olunub, vahid türk millətinin olması barədə müədəalar Ana Yasada öz əksini tapsa da, digər tərəfdən vahid Türk milləti dedikdə etnik deyil, siyasi millət nəzərdə tutulurdu. Bu siyasi
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
502 502 millətə isə türk, kürd, laz və bütün etnoslar daxil edilirdi. Bununla da Türkiyə daxilində bir neçə ideya (dövlətçilik, xalqçılıq, müasirləşmək və s.) ilə birlikdə mövcud olan türkçülüyün, yalnız ölkə xaricində qalan türklərin mənafeyini müdafiə etməsi baxımından milli ideologiya ola bilməsi vurğulanırdı. Hətta, əvvəllər türkçülük, islamlaşmaq və müasirləşmək uğrunda mübarizə aparan Z.Gökalp özü də yazırdı ki, Türkiyə üçün hazırda türkçülük deyil, real olaraq türkiyəçilik vacibdir. Onun fikrincə, türkçülük-oğuzçuluq və turançılıq isə bütün türklərin gələcək idealıdır. Bu mənada Atatürkün də əsas siyasəti türkçülük deyil, heç bir milli və dini ayrı-seçkilik qoyulmadan vahid türk millətinin yaranması, yəni türkiyəçilik-dövlətçilik üzərində qurulmuşdur. Ancaq Z.Gökalpın bu yöndəki ideyaları, Atatürkün siyasi islahatları xeyli dərəcədə uğurlu olsa da, milli məsələnin həllində yetərli olmadı. Hər halda, bunu, Türkiyənin bugünkü siyasi-ideoloji mənzərəsi də bizə deməyə əsas verir. Belə ki, Türkiyədə yeni- dən milli məsələ müzakirə obyektinə çevrilmişdir. Son zaman- lar Türkiyədə baş verən proseslər göstərir ki, Türkiyə türk milləti yenidən seçim qarşısındadır [248 a , 358]. Hətta, hazırda Ana Yasada dəyişiklik edilərək Türkiyə dövlətində «türk milləti» anlayışının yurddaşlıq-vətəndaşlıq (Türk vətəndaşlığı, Türkiyə vətəndaşlığı və s.) anlayışı ilə əvəz olunması ilə bağlı fikirlər səslənməkdədir. Ümumiyyətlə, 1995-ci il Azərbaycan Konstitusiyasında olduğu kimi, Türkiyənin yeni Ana Yasasında da «Türk» anlayışının (türk milləti, türk dili, türk dövləti və s. anlamlarda) çıxardılmasını təklif edən siyasi- ideoloji dairələr vardır. Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|