İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qasım Qasımzadə
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 533
müstəqilliyə təhlükə kimi dəyərləndirilməsi mənasızdır. Çünki İngiltərənin dövlət dilinin ingilis dili olduğu halda, ABŞ-ın da həmin dili rəsmi şəkildə qəbul etməsi nə qədər təbiidirsə, Azərbaycan və Türkiyə dövlətlərinin də eyni dili paylaşmaları bir o qədər təbiidir [2 c , 208]. Başqa sözlə, ABŞ-da milli ideologiya kimi amerikançılıq-amerikanizm geniş yayılıb onun siyasi-ideoloji həyatında aparıcı yer tutması ilə yanaşı, bu ölkədə milliliyi- etnikliyi ifadə edən «ingilis» anlayışı (ingilis dili, ingilis mədəniyyəti və s.) da özünəməxsus yer tutur. Burada, xüsusilə ingilis dili amrerikanların və ingilislərin ümumi mentallıqdan çıxış etmələrinin əsasını təşkil edir. Bunu, müəyyən mənada Azərbaycan və Türkiyə dövlət- lərinə də aid etmək olar. Yəni Azərbaycan və Türkiyə müstəqil dövlətlər olsalar da, ortaq tərəfləri (soykök, dil, mədəniyyət, din və s.) vardır. Bu, hər iki dövlətin başçıları tərəfindən də dəfələrlə bəyan edilmişdir. Bu birlik mesajları isə ümumi tarix, mədəniyyət, soykök, dil və sair məsələlər üzərində qurulmuqdur. Yəni burada ümumi mentallığı formalaşdıran mühüm amillər vardır ki, onun əsasında da dil dayanır. Ancaq linqvistikanın fəlsəfi problemləri, etnodil prosesləri üzrə araşdırmaçı, fəlsəfə elmləri doktoru Afaq Rüstəmova hesab edir ki, dil birliyi ümumi mentallığın formalaş- masında mühüm amil olsa da, «lakin o da məlumdur ki, ingilislər və amerikanlar eyni dildə danışsalar da, müxtəlif mentallığa malikdirlər. Əksinə, eyni ərazidə yaşayan, lakin müxtəlif dillərdən istifadə edən xalqları birləşdirən tarixi tale və vahid dövlət ümumi mentallığın formalaşmasına və inkişaf etməsinə çox münbit zəmin yarada bilər. Buna bariz nümunə Azərbaycanda yaşayan 100-dən artıq millət, milli azlıq və azsaylı xalqdır. Bu xalqlar müxtəlif genoloji mənşəyə malik, fərqli funksional və struktur inkişaf səviyyəsində olan 20-yə qədər dillərdən istifadə edirlər. Bununla
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
534 534 belə, burada yaşayan xalqlar bu və ya digər cəhətdən müxtəlif xüsusiyyətlər daşısalar da, bütövlükdə, ümumi mentallığa malikdirlər. Sözsüz ki, burada xalqlar arasında ümumi mentallğın formalaşmasında digər amillərlə yanaşı (ümumi tarixi tale, adət, ənənələr, inanclar, davranış setrotipləri və s.) Azərbaycan dilinin müstəsna rolu vardır» [194 a , 56]. Bizə elə gəlir ki, ingilislər və amerikanlar əsasən, müxtəlif deyil, ümumi mentallığa malikdirlər. Çünki amerikanların əsas nüvəsini ingilislər və ingilis mədəniyyəti təşkil edir. Ümumi mentallığın formlaşmasında isə tarixi tale və vahid dövlətdən öncə, müəyyən bir ərazidə (məsələn, ABŞ-da) çoxluq təşkil edən millətin (ingilislərin) öz dilini və mədəniyyətini milli azlıqlara və etnik qruplara qəbul etdirə bilməsidir. Xüsusilə, müəyyən bir ərazidə hər hansı dilin aparıcı yer tutması ümumi mentallığın formalaşması və həmin mentallıqda dili danışılan millətin üstün mövqeyə malik olması şübhəsizdir. Hər halda, A.Rüstəmova özü də sonra qeyd edir ki, Azərbaycan da ümumi mentallığın formalaşmasında digər amillərlə müqayisədə Azərbaycan dilinin (Azərbaycan türkcəsinin – F.Ə.) müstəsna rolu vardır. Bu mənada, ümumi mentallığın formalaşması baxımından dil Azərbaycanda hansı statusu oynamışdırsa, ABŞ-da da eyni rola malik olmuşdur. Yəni dilin ümumi mentallığın formalaşmasında birində müstəsna (Azərbaycan), digərində (ABŞ) sıradan bir amil kimi rol oynadığını iddia etmək doğru olmazdı. Ən əsası odur ki, müəllif özü də sonda ümumi mentallığın formalaşmasında dilin tarixi tale və vahid dövlətdən mühüm yerə malik olması qənaətinə gəlir. Deməli, dil hər bir millətin varlığının nüvəsidir; bu nüvə olmadan tarixi taleyə və əraziyə əsaslanaraq dövlət yaratmaq mümkün deyildir.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 535
Bu baxımdan ABŞ-da və Azərbaycanda uyğun olaraq İngilis dili və Türk dili müasir-milli dövlətin yaranmasında ilk prinsipi təşkil etmişdir. Sadəcə, ABŞ-da əraziyə verilmiş ad dövlətin rəsmi adına çevrildiyi halda, ölkənin dili burada çoxluq təşkil edən və yeni dövlətin yaranmasında aparıcı yerə malik olan ingilislərin ana dilinin adına uyğun şəkildə ingilis dili kimi öz təsbitini taprmışdır. ABŞ-ın rəsmi dilinin ingilis dili olmasına nə o zaman (1774-cü ildə ABŞ dövləti yaradılan zaman), nə də sonralar ciddi şəkildə etiraz edən etnik qruplar və yaxud milli azlıqlar olmamışdır. Ancaq Azərbaycanda hər şey başlanğıcda (1918-ci ildə Azərbaycan Cümhuriyyəti yaradılan zaman) ABŞ-da olduğu kimi gerçəkləşib, yəni ərazi adı (Azərbaycan) dövlətin adına verilib, ölkənin rəsmi dili Türk dili olaraq qəbul edilsə də, sonralar fərqli tarixi talelər fərqli nəticələrə gətirib çıxarmışdır. Bütün bu reallıqları dərk edə-edə, indi bəzi tədqiqatçıların, arışdırmaçıların Türk dilinə qarşı «Azərbaycan dili»ni əsaslandırmağa çalışmaları başa düşüləndirsə, ancaq onların bunun sübutu üçün gətirdikləri «elmi dəlillər»in heç bir əsası yoxdur. Xüsusilə, Türk dilinin əleyhdarlarının iddia etmələri ki, «iki xalqın bir dili ola bilməz» müddəasının yuxarıda da gördüyümüz kimi heç bir əsası yoxdur. Bu mənada, tanınmış ictimai xadim Qasım Qasımzadə doğru yazırdı ki, tarixən də, hazırda da eyni dili paylaşan, ancaq müstəqil dövləti olan bir çox xalqlar (ispanlar, ərəblər, ingilislər və b.) vardır. Eyni zamanda, o, Güney Azərbaycan türklərinin də milli kimliklərini və milli dillərini türk olaraq gördüyünü, bu mənada Quzey Azərbaycan xalqının onlardan fərqli yol tutmasının mənasızlığını və mümkünsüzlüyünü ifadə etmişdir. Onun fikrincə, millətin və dilin adı cəbrən dəyişdiridiyindən tarixi əsaslarla onun yenidən bərpası, bir daha dürüstlüklə müəyyənləşdirilib konstitusiya mövqeyində Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|