İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
540 540 azərbaycanıçılıq bütün bunlarla yanaşı, konkret hansı prinsipləri hədəfləmiş və onlardan bir addım da olsun geri çəkilmək istəməmişdir. Başqa sözlə, milli ruhlu azərbaycançılıq beynəlmiləlçi və kosmopolit azərbaycançılıqdan konkret hansı cəhətlərinə görə fərqlənmişdir? Bu mənada, fikrimizcə, milli azərbaycançılığın məzmun və mahiyyətinə aşağıdakı prinsiplər daxildir: 1. Ölkənin hər hansı quruluşla (sosializm və b.) idarə olunmasından asılı olmayaraq müstəqilliyinin vacibliyi; 2. Azərbaycan adının qorunub saxlanılması; 3. Müstəqil Azərbaycan dövlətində türklərin hakimiyyətdə, hökumət orqanlarında sayca çoxluğu təşkil edən əsas millət kimi təmsil olunması; 4. Müstəqil Azərbaycanda türk dilinin dövlət dili olması; 5. Müstəqil Azərbaycanda türk mədəniyyətinə (türk ədə- biyyatı, türk tarixi və s.) əsaslanmaq və onu inkişaf etdirmək; 6. Müstəqil Azərbaycanın dünyəvi dövlət olması ilə yanaşı, əhalinin əksəriyyəti müsəlman olan bir ölkədə islama və onun əsas kitabı olan Qurana hörmətlə yanaşılması. Göründüyü kimi, burada milli azərbaycançılığın əsas qayələri olan müstəqil və milli Azərbaycan, türk hökuməti, türk dili, türk mədəniyyəti, demokratik dəyərlər və islam inancı dəyişilməzdir. Bu mənada hesab etmək olar ki, Azərbaycan türkçülüyü ideyasının yaşaması üçün Cümhuriyyət dövründəki milli-demokratizm kimi, Sovet dönəmindəki sosial-demokratizmi də ona zidd hesab etməmək olar. Yəni burada iki önəmli məsələ: 1) Azərbaycan türkçülüyü ideyası-azərbaycançılıqla; 2) Cəmiyyətin siyasi quruluşu bir-birindən fərqləndirilməlidir. Bu isə o deməkdir ki, Azərbaycan türkçülüyü ideyası istənilən siyasi quruluşda mövcud ola və inkişaf etdirilə bilər. Çünki millətin
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 541
ideoloqlarının nəzərində Azərbaycan türkçülüyü ideyası- azərbaycançılıq əsas məqsəd olduğu halda, cəmiyyətin siyasi quruluşu həmin məqsədin gerçəkləşməsi yolunda bir vasitədir. Məsələn, Azərbaycan türkçülüyünün reallaşmasını «ittihadçı- lıq»da, sosial-demokratizmdə, liberal-demokratizmdə, milli- demokratizmdə və başqa ideyalarda da görənlər olmuşdur. Ancaq bunlardan hansının Azərbaycan türkçülüyü ideyasına yaxın və real olması isə zamanla sübut olunmalı idi. Bu baxımdan Azərbaycan Cümhuriyyəti dövründə cəmiyyətin siyasi quruluşunda milli- demokratizm əsas götürülmüş və bu mənada Azərbaycan türkçülüyü ideyasına zidd olan heç bir addım atılmamışdır. Əksinə, cəmiyyətin siyasi quruluşu ilə Azərbaycan türkçülüyü ideyası arasında mükəmməl bir uzlaşma yaranmışdır. Bu uzlaşma ilə barəbər demək olar ki, bu dönəmdə milli ruhlu azərbaycançılıq cəmiyyətin siyasi quruluşunun fövqündə dayanmışdır. Çox təəssüflər olsun ki, eyni sözləri Sovet Azərbaycanı dövründəki siyasi quruluşla Azərbaycan türkçülüyü arasındakı münasibətlərə aid edə bilmirik. Doğrudur, Sovet Rusiyasının Azərbaycan Cümhuriyyətini işğalından sonra ilk dövrlərdə, onun yerinə hakimiyyətə gələnlərdən bir qismi başda N.Nərimanov olmaqla, milli azərbaycançılığa sadiq qalmağa çalışıblar. Xüsusilə, Nərimanovun Azərbaycan Sovet Cümhuriyyətində türk hökuməti, türk dili, türk mədəniyyəti uğrunda mübarizəsini inkar edə bilmərik. Bu o deməkdir ki, Nərimanov sosalist quruluşda bacardığı qədər Azərbaycanın türksüzləşdirilməsinə qarşı mübarizə aparmış, hətta özünün dediyi kimi, beynəlmiləlçi olduğu halda millətçiyə çevrilmişdir. Deməli, türk ruhlu azərbaycançılıq bir müddət SSRİ dövründə də qorunub saxlanılmağa çalışılmışdır. Ancaq Cümhuriyyət dövründən fərqli olaraq Sovetlər Birliyi dönəmində Azərbaycan türkçülüyü ideyasını axıra qədər www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
542 542 qoruyub saxlamaq mümkün olmadı. Bizə elə gəlir ki, milli şüuru zədələyən əsas işlərin təməli də əsasən, bu dövrdə qoyuldu. Belə ki, sovet ideoloqları üçün milli ruhlu azərbaycançılıq qəbul edilməz bir ideologiya idi və ona qarşı alternativ ideyanın yaranması lazım idi. Belə bir ideya isə tezliklə yarana bilməzdi. Bu baxımdan Sovet dövründə milli azərbaycançılığa qarşı qoyulmuş Sovet Azərbaycanı – beynəlmiləlçi və kosmopolit Azərbaycan ideyası tədricən meydana çıxdı və iki mərhələdən: 1) 1920-1936-cı illər; və 2) 1937-1991-ci illərdən keçməli oldu. Beynəlmiləlçi və kosmopolit Azərbaycan ideyasının müəllifləri ilk mərhələdə milli azərbaycançılığa qarşı qəti şəkildə çıxa bilmədikləri üçün, sadəcə onu sübut etməyə çalışırdılar ki, Azərbaycan türkçülüyü osmançılıqdan və yaxud da Türkiyə türkçülüyündən tamamilə fərqli xüsusiyyətlərə malikdir. Başqa sözlə, bu dövrdə bir çox sovet ideoloqları Azərbaycan türkçülüyü ilə Türkiyə türkçülüyü arasındakı ziddiyyətlərdən, fərqlərdən bəhs edir, ancaq çox dərinə gedə bilmirdilər. Şübhəsiz, onların bütövlükdə türkçülüyə qarşı çıxmalarında başlıca əngəl türkçülüyü rəsmi olaraq (türk dili, türk milləti və s. kimi) Azərbaycan Cümhuriyyəti kimi Sovet Azərbaycanın da qəbul etməsi idi. Bu baxımdan 1920-1930-cu illərdə sovet ideoloqları və onların Azərbaycandakı məsləkdaşları Azərbaycan milli ideyasının tərəfdarlarını (H.Cavid, Ə.Cavad, B.Çobanzadə və b.) türkçlükdən daha çox osmançılıqda, osmanlı şivəsini və ədəbiyyatını Azərbaycanda təbliğ etməkdə, eyni zamanda panturanizmdə (türk birliyində), panislamizmdə (islam birliyində) ittiham edə bilirdilər. Bununla da, sovet ideoloqları, o cümlədən bəzi yerli ziyalılar Azərbaycan türklüyünün Türkiyə türklüyündən tamamilə fərqli olması, hətta «osmanlı türkçülüyü» ideyasının Azərbaycan xalqına zərərli olmasının rəsmi şəkildə təbliğatına başlamışlar. De-
Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|