İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 543
məli, bu dövrdə sovet ideoloqları və onların təsiri altında olanlar pantürkizm və panislamizm adları altında osmanlı türkçülüyünə, Türkiyəyə qarşı çıxır, ancaq Azərbaycan türkçülüyünə isə, hələlik toxuna bilmirdilər. Şübhəsiz, həmin dövrdə sovet ideoloqlarının qarşısında ən ciddi əngəl hər iki Cümhuriyyətin millətinin və dilinin türk adı daşıması, bir sözlə, müxtəlif siyasi quruluşlarda və dövlətlərdə yaşamasına baxmayaraq, vahid türklüyü ifadə etmələri idi. Bu baxımdan ilk mərhələdə, sovet ideoloqları Azərbaycan və Türkiyə türkçülüyünü qəbul etdikləri halda, nədən Türkiyə türkçü- lüyünün Azərbaycan türkçülüyünə zidd olması fikrini ciddi şəkildə əsaslandıra bilmirdilər. Xüsusilə, 1923-cü ildə Osmanlı İmperiyasının yerində Türkiyə Cümhuriyyətinin qurulması, dilinin və millətinin adının türk kimi ifadə olunması, SSRİ imperiyası və onun ideoloqları üçün Azərbaycanı Türkiyədən ayırmağı daha da zorlaşdırmışdı. Bu baxımdan SSRİ-nin başçıları və ideoloqları Azərbaycan və Türkiyə türklərini bir-birindən ayırmaq üçün, ilk olaraq Azərbay- canın ərəb əlifbasından latın əlifbasına keçməsi məsələsini ortaya atdılar. Ancaq çox keçmədən, Türkiyənin də oxşar addım atması, artıq sovet ideooloqlarını Azərbaycan türkçülüyü üzərinə qəti hücuma keçməyə vadar etdi. Belə ki, rəsmi şəkildə SSRİ imperiyasının tərkibinə qatılmğa məcbur edilmiş Azərbaycanın öncə (1937) dilinin və millətinin adından «türk» anlayışı çıxarıldı, daha sonra (1940) latın əlifbası kiril əlifbası ilə əvəz edildi. Bununla da, SSRİ rəhbərlərinin və ideoloqlarının apardığı siyasət nəticəsində Azərbaycanda türklüyü rəsmi şəkildə ifadə edən, demək olar ki, heç bir nişanə qalmadı. Bütün bunlardan sonra sovet rəhbələri və ideoloqları Azərbaycan türkçülüyü ideyasına – milli ruhlu azərbaycançılığa qarşı apardıqları siyasi-ideoloji mübarizənin ikinci mərhələsinə www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
544 544 (1937-1991) başlamışlar. Artıq bu mərhələdə bolşeviklər bu günə qədər də öz aktuallığını itirməyən bir addım atmışlar; Azərbaycan türkçülüyünə, milli ruhlu azərbaycançılıq ideyasına qarşı “Sovet Azərbaycanı” adı altında beynəlmiləl və kosmopolit azərbaycan- çılıq ideyasının irəli sürmüşlər. Başqa sözlə, sovet ideoloqları dünənə qədər milli azərbaycançılıq ideyasının əsasını təşkil edən türk dili, türk tarixi, türk ədəbiyyatı və s. anlayışlara rəsmi qadağa qoymuş, onların əvəzinə «Azərbaycan dili», «Azərbaycan ədəbiyyatı», «Azərbaycan tarixi» və sair bu kimi məfhumları irəli sürmüşlər. Eyni zamanda, sovet ideoloqları beynəlmiləl və kosmopolit azərbaycançılığı əsaslandırmaq üçün tarix, ədəbiyyat, dil və s. sahələrdə Azərbaycan türklərinin milli mənəvi dəyərlərini də saxtalaşdırmağa başlamışlar. Milli ruhlu azərbaycançılığa qarşı kosmopolit azərbaycan- çılıq ideyasını irəli sürməkdə sovet rəhbərlərinin və ideoloqlarını əsas məqsədi ilk növbədə, Azərbaycanı türksüzləşdirmək, bu mənada milli mənlik şüurunu zədələmək idi. Çünki həmin dövrdə SSRİ ideoloqlarını narahat edən əsas məsələ eyni soykökü, dili, dini, mədəniyyəti, ədəbiyyatı paylaşan Türkiyə və Azərbaycan türklərinin ortaq dil, ortaq ədəbiyyat, ortaq əlifba və b. məsələlərdə daha da yaxınlaşması ilə Azərbaycanın Sovet Rusiyasının əlindən çıxması idi. Ona görə də, sovet ideoloqları Azərbaycanda türk milləti, türk dili, türk ədəbiyyatı, türk tarixinə qarşı, beynəlmiləl və kosmopolit azərbaycançılığın əsas prinsiplərini təşkil edən «Azərbaycan dili»ni, naməlum «Azərbaycan milləti»ni, Azərbaycan tarixini, Azərbaycan mədəniyyətini qoydular. SSRİ rəhbərləri və ideoloqları sübut etməyə çalışırdılar ki, Azərbaycanda yaşayan və əhalinin böyük əksəriyyətini təşkil edən xalq etnik mənşəcə türk deyil, türklərin assmilyasiyası nəticəsində türk dillərindən birində danışan farsdili, yaxud da qafqazdilli
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 545
etnosların törəmələridir. Beləliklə, dünənki türklər azərbaycanlıya (bu zaman əsas assimilyasiya siyasəti Azərbaycan türklərinə qarşı yönəldilmişdir, çünki etnik azlıqların mənsubiyyətləri əvvəlki kimi dəyişilməz olaraq qalırdı), türk dili azərbaycan dilinə, türk teatrı Azərbaycan teatrına, türk ədəbiyyatı Azərbaycan ədəbiyyatına çevrildi. Halbuki tarixçi alim Yusif Yusifovun da qeyd etdiyi kimi, Sovet Rusiyasının antitürk əməllərinə qədər, yəni 1930-cu illərin sonuna kimi azərbaycanlılar «türk, türk xalqı», dili isə «türk dili» adlandırılmışdır [43, 231]. Bizcə, SSRİ dövründə, xüsusilə 1936-cı ildən sonra Azərbaycan milli ideyası – milli azərbaycançılıq birmənalı şəkildə Azərbaycan sovet ideyası – beynəlmiləlçi və kosmopolit azərbaycançılıqla əvəz olundu. Türk dilinin Azərbaycan dilinə çevrilməsi də, məhz “sovet Azərbaycanı” ideyasının möhkəm- ləndirilməsinin tərkib hissəsi idi. Əslində, 1936-cı ildən sonra Azərbaycan Cümhuriyyətinə aid milli nə varsa, demək olar ki, hamısından imtina olunmuşdu. Əvəzində Azərbaycan sovet ideyasına uyğun olaraq, kosmopolit azərbaycançılıq ideyası ortaya atılmışdı. Bununla da milli ruhlu azərbaycançılıqla beynəlmiləlçi və kosmopolit azərbaycançılıq üz-üzə qoyulmuşdur. Gördüyümüz kimi, bütün dünya türklərinin, o cümlədən Azərbaycan türklərinin vahid ideya, konsepsiya ətrafında birləşə bilməməsi üçün antitürk, antiazərbaycan qüvvələri artıq bir neçə əsrdir ki, ona alternativ qeyri-milli ideyalar irəli sürmüşlər. Ən sonuncu halda isə, sovet ideoloqları türkçülükdən yaranan milli azərbaycançılığa qarşı, beynəlmiləlçi və kosmopolit azərbaycançı- lıq ideyasını qoymuşlar. Bununla da, istər-istəməz bir-birinə zidd iki: milli Azərbaycan və sovet Azərbaycanı ideyaları meydana çıxmışdır. Birincisi, türkçülüyün doğurduğu Azərbaycan milli ideyası – milli azərbaycançılıq olduğu halda, ikincisi rus Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|