İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 59
birdir, hamı eyni bir Atanın (Allahın – F.Ə.), sevən bir Atanın övladlarıdır, fərq yalnız Ona itaət edənin dərəcəsindədir. Bu ideya Quranda ümumi müddəa şəklində deyil, aydın və rəsmi şəkildə ifadə edilmişdir: «müsəlmanlar qardaşdırlar»» [251]. Q.Mustafayev yazırdı ki, «İslam millətçiliyi»ni irəli sürməklə Ə.Ağaoğlu və digər milli-burjua ziyalılar açıq şəkildə olmasa da, üstüörtülü olaraq dini-millətçilik yolunu birinci plana çəkir və müsəlmanları-türkləri dini millətçiliyin bayrağı altında toplamağa çalışmışlar: «Burjua millətçiləri Azərbaycan xalqının maarif və mədəniyyəti yolunda maarifçilərin mübarizəsini islam maarifi və mədəniyyəti uğrunda mübarizə istiqamətinə yönəltməyə çalışır, onların köməyi ilə islam dini ilə elmi barışdırmaq, «islam mədəniyyətini» «qərb mədəniyyətinə» qarşı qoymaq, islamı müasirləşdirmək, islam ruhaniliyini çarizmin təsirindən xilas edib, islam millətçiliyi axınına cəlb etmək istəyirdilər» [159, 97]. Bizcə, sosial-demokratların, o cümlədən bolşeviklərin kommunizm utopiyası kimi, mütərəqqi islamçıların da bəzən «İslam birliyi» ideyasını siyasiləşdirmələrində qeyri-adi heç nə yoxdur. Başqa sözlə, sosial-demokrtalar kommunizm ideyasına hansı şəkildə yanaşırdılarsa, bir qədər fərqli şəkildə islamçılar da «İslam birliyi» ideyasının gerçəkləşməsinə bir o qədər ümid bəsləyirdilər. Digər tərəfdən o fikirlə də razılaşmaq olmaz ki, Ə.Ağa- oğlu və digər milli aydınlarımız İslam mədəniyyətini Qərb mədəniyyətinə qarşı qoymuşdular. Doğrudur, yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, bu cür mühafizəkar ziyalılarımız olmuşdur, ancaq hər iki mədəniyyətin ortaq nöqtələrindən çıxış edən mütəfəkkirlərmiz də var idi. Ə.Ağaoğlu da məhz belə bir mövqe tutaraq İslam mədəniyyəti ilə Qərb mədəniyyətinin bir-birini inkar etmədiyini vurğulamışdır: «Birləşmə mənasında keçmişə www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
60 60 qayıtmağı təbliğ edən panislamizm, eyni zamanda müsəlmanlar arasında müasir həyatın köklü və biryolluq dəyişdirilməsində təkid edir… Bu, vaxtilə yalnız müsəlmanların malı olan iqtisadi, siyasi və mədəni fütuhatlar sahəsindəki təkiddir… Bir sözlə, Avropa ağıl tərzi və yeni müsəlman meyli möcübincə islamçılıq ideyalarında panislamizm və yevropeizm anlayışı sinonimi xarakteri kəsb etmişdir» [251]. O, bununla da Avropada mövcud olan demokratik dəyərlərin – siyasi, vicdani, mənəvi və s. azadlıqların islama zidd olmadığını əksinə, bu amillərin Quranda öz əksini tapdığını göstərmişdir. Q.Mustafayevə görə, bununla da «ictimai-tarixi hadisələrə idealist-dini mövqedən yanaşan Ə.Ağayev özü-özünü inkar edir. O, bir əli ilə dində yeniliyin zəruriliyini yazır, digər əli ilə onu pozur» [159, 89]. Bizcə, Ağaoğlu bir çoxlarından fərqli olaraq İslam dininin demokratik dəyərlərə zidd olmadığını, bu dəyərlərin həmişə İslamda olduğunu və bu gün də olmasını önə çəkməklə öz-özünü inkar deyil, əksinə təsdiq yolunu tutmuşdur. Gördüyümüz kimi, Azərbaycanda milli ideyalardan biri olan islamçılığa münasibət 100 il bundan əvvəl olduğu kimi bu gün də öz aktuallığını qoruyub saxlayır. Doğrudur, dinə münasibət Konstitusiyada açıq şəkildə öz əksini tapmışdır. Ancaq bununla yanaşı, dinə münasibətdə cəmiyyət daxilində müəyyən problemlər hələ qalmaqdadır. Bu xüsusilə, özünü müxtəlif təbəqələrin dinə-İslama fərqli münasibətlərində büruzə verirr. Məsələn, bəziləri hesab edirlər ki, milli ideyalardan biri kimi İslama daha çox önəm verilməlidir. Çünki İslam millətlər və etnoslar arasında heç bir fərq qoymur. Başqa sözlə, «müsəlmanlar qardaşdırlar» prinsipi irəli çəkilərək milli ideologiyanın aparıcı ideya xəttinə çevrilməlidir. İlk baxışda, bunun doğru olduğu qənaətinə gəlinə bilər. Ancaq məsələnin
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 61
mahiyyətinə dərindən nüfuz etsək görərik ki, İslam dini bir ölkədə yaşayan müxtəlif etnosları birləşdirən amil təsiri bağışlasa da, o son nəticə olaraq dövlətin işlərinə qarışanda vəziyyət tamamilə başqa rəng ala bilər. Necə ki, əsrlər boyu dinin dövlət üzərində nüfuz etdiyi dövrlərdə həmişə ciddi problemlər yaşanmışdı. Yəni bu zaman istər-istəməz din xadimləri İslam dininin nüfuzundan istifadə edərək dövlətin siyasi-ideoloji həyatında aparıcı mövqeyə sahib olmuşlar. Hətta, orta əsr bir sıra müsəlman və xristian dövlətlərində hakimiyyət başçıları istəmə- dikləri halda, din xadimlərinin təzyiqi ilə bir sıra ağılasığmaz qərarlar qəbul etməyə məcbur olmuşlar. Özəlliklə də, bu, dünyəvi elmləri təbliğ və müdafiə edən alimlər üçün faciəli aqibətlə nəticələnmişdir. Ona görə də əvvəlcə xristian, daha sonra bir çox müsəlman ölkələri dini dövlət siyasətindən ayırmaq qərarı vermişlər. Bu mərhələ Avropa da daha uğurla və sürətlə həyata keçdiyi halda, müsəlman dünyasında bu proses həm uğursuz, həm də ləng şəkildə getmişdir. Çox təəssüf ki, bu gün də müsəlman dünyası həmin məsələlərdə böhran yaşamaqdadır. Hətta, işin maraqlı tərəfi odur ki, dini dövlətdən ayırmış bəzi müsəlman ölkələrində əks proses getməkdədir. Yəni bəzi müsəlman ölkələrində dinlə dövlətin bir araya gəlməsi istisna olunmur. Hər halda, bu bir faktdır ki, müsəlman-türk dünyasında ilk dəfə dini dövlətdən ayıran Azərbaycan Cümhuriyyəti (1918- 1920) olmuşdur. Özü də həmin dövrdə Azərbaycan Cümhuriyyətinin başçıları bu siyasəti çox uğurla həyata keçirmişlər. Yəni onlar milli ideya kimi bir tərəfdən türkçülüyə öncüllük vermiş, digər tərəfdən islamçılığı dini-əxlaqi dəyər kimi gənc dövlətin əsas sütunlarından biri olaraq qəbul etmişlər. Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|