İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
116 116 mübarizə aparırdı» [129, 44]. M.Qasımov və digər tədqiqatçıların bu məsələdə haqlı olmaları şübhəsizdir. Onların bu cür mülahizələr səsləndirməsinə səbəb o idi ki, Məmmədquluzadə islamçıları və türkçüləri tənqid etməklə kifayətlənməmiş, eyni zamanda bəzi məsələlərdə bolşeviklərin ideyalarını müdafiə etmişdir. 1905-ci ildə bolşeviklərə aid bir qəzetdə «Binəsiblər» və «Xeyir-dua» kimi məqalələrində Məmmədquluzadə İran fəhlələrinə tövsiyə edirdi ki, onlar da rus fəhlələr kimi, dini və etnik mənsubiyyyəti bir kənara qoyaraq istismarçılara qarşı birləşməlidirlər: «Qoy məzlum, bədbəxt İran zəhmətkeş xalqı bu şüarı oxusun: «Bütün ölkələrin proletarları birləşin!». Qoy oxusunlar və birləşsinlər» [148, 128]. Bu məqalələrdəki marksist ruhlu fikirləri əldə əsas tutan akademik F.Q.Köçərliyə görə, C.Məmmədquluzadə «Molla Nəsrəddin»i sosial-demokratiya səviyyəsinə yüksəldə bilməsə də, onun şüarlarını, ideyalarını təbliğ etmişdi [122, 46, 72]. Bizcə, həmin dövrdə İslamlıq və Türklük əsaslı birliyin tərəfdarı olmamasına baxmayaraq, C.Məmmədquluzadə marksizm-leninizmə də dərindən bağlana bilməmişdir. Hətta, 1917-ci il fevral burjua inqilabından sonra o, marksizm- leninzmlə milli-demokratizm arasında tərəddüd göstərmişdir. Belə ki, 1917-ci ildə yazdığı «Cümhuriyyət» məqaləsindəndə o, xalq hakimiyyətinin, yəni demokratik respublikanın prinsiplərindən və azadlıqlarından (etiqad, yığıncaq, birləş- mək, danışmaq, siyasi partiyalar yaratmaq və s.) bəhs etmişdir [148, 190-191]. Hətta, o, bu dövrdə Azərbaycan xalqının milli birliyi və istiqlaliyyəti uğrunda mübarizə aparan M.Ə.Rəsulzadəyə üzünü tutaraq yazırdı: «İndi də Bakıda seçki məcəlləsi düşüb
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 117
ortalığa və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə həmişəki kimi çalış- vuruş, çalış-vuruş nə var, nə var, mən millətin əlindən yapışacağam. Çox əcəb, yapış, vuruş qəzet yaz, nitq söylə, o şəhərə get, yenə yaz, yenə yaz, yenə danış, amma, - bu işlərin iki nəticəsi var: biri budur ki, atalar demişkən «el üçün ağlayanın gözü kor olar», nə qədər çalışırsan çalış, yenə axırda sənə qalacaq haman yazmaq, yazmaq və hələ çox danışsan və ata və analarından xəbəri olmayan müsəlman qardaşların arzusu yerinə yetsə – bəlkə dustaqxanalarda millət yolunda çəkdiyin günləri yenə ziyarət etmək» [106, 215]. C.Məmmədquluzadə daha sonra sözlərinə belə davam edir: «İkinci nəticəsi budur ki, indi sən, əzizim doğrudur ki, çalışırsan və bu çalışmaqdan da söz yox millətə də az-çox mənfəət gətirirsən və özünə də şöhrət qazanırsan, buna sözüm yox – amma burası var ki, sənin bu çalışmağın mənə xoş gəlmir, səbəb budur ki, əvvəlla mənim məsləkimə ziddir (çünki həqiqi millətçilik, həqiqi vətənpərvərlik, həqiqi islamçılıq olan yerdə
yalançı islamçılığa, yalançı vətənpərvərliyə və millətçiliyə yer qalmır – F.Ə.) və ikincisi mənim fitrətim ilə düz gəlmir ki, sən millətçi olub şan və şöhrət qazanasan, mən də kənardan durub baxım» [106, 216]. C.Məmmədquluzadə doğru olaraq qeyd edirdi ki, sözün həqiqi mənasında millətin arasından M.Ə.Rəsulzadə kimi bir şəxsiyyət tapılıb milli ideoloqa çevrilirsə, gözü götürməyənlər müxtəlif yollarla onu
ləkələməyə çalışacaqlar. C.Məmmədquluzadənin dili ilə desək: «Yox belə ola bilməz, mən səni qoymaram məqsədinə çatasan, mən səni peşman elərəm, mən səni sındıraram, mən səni yox elərəm və bundan da asan iş mənim üçün yoxdur, bir istəkan su içməkdən asandır. Məhz lazımdır saqqalımı qaraldıb daxil olum mollalar
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
118 118 məclisinə və bir ovqat yalandan məsciddə görsənim və sonra orada-burada səs buraxım ki, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə istəyir yeddi cüzini çıxardıb atsın» [106, 216]. Deməli, C.Məmmədquluzadə bu dövrdə anlamışdır ki, millətin nicatı onun öz əlindədir və bunu həyata keçirmək üçün millətin həqiqi rəhbərə ehtiyacı var. Dövründə belə bir rəhbərin Rəsulzadənin olmasına şübhə etməyən C.Məmmədquluzadə müsəlmanları-türkləri onu ləkələməyə deyil, əksinə müdafiə etməyə çağırmışdı. C.Məmmədquluzadə 1917-ci ildə qələmə aldığı «Azər- baycan» məqaləsində də açıq şəkildə Azərbaycan türkçülüyü ideyasını müdafiə etmişdir. O artıq yazırdı ki, vətəninin adı Azərbaycan, millətinin və dilinin adı isə türkdür [149, 4]. Bizə elə gəlir ki, milli-demokratik ideyaya rəğbətin davamı olaraq o, «Anamın kitabı» (1920) pyesində həmvətənlərinə milli qürur, vətənpərvərlik hissi oyatmağa çalışmışdır. Bu əsərində C.Məmmədquluzadə Azərbaycan türk ailəsində böyümüş üç qardaşın Rusiya, İran və Osmanlı Türkiyəsi tərbiyəsi altında milli köklərindən, milli adət-ənənələrindən, milli dilindən uzaq düşməsinin, yəni ruspərəst, iranpərəst və osmanlıpərəst olmalarının səbəblərini göstərmişdir. Maraqlıdır ki, qardaşlar milli köklərindən uzaq düşsələr də, çar senzoru onları min il yuxuda olan camaatı hökumət əleyhinə birləşidirb, müstəqil Azərbaycan hökuməti əmələ gətirməkdə şübhəli bilir [146, 462]. Əsərin sonunda Gülbaharın qardaşlarının Rusiya, İran və Osmanlıya aid kitablarını yandıraraq, «anamın kitabı» - «milli kitabı» saxlamasında milli özünüdərkə, müstəqil və milli Azərbaycan dövlətinin qorunmasına bir çağrış var [146, 475].
Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|