İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
122 122 və istismara məruz qalanların hamısı fəhlədir. Burada milli və dini inanclara toxunulmur. Burada əsas məsələ fəhlənin insanlıq qürurunun tapdalanmasıdır ki, Sabir onları buna qarşı çıxmağı və haqlarına nail olmaq üçün mübarizəyə səsləyir. Ancaq «müsəlman» anlayışında yalnız insanlıq deyil, həm dini, həm də həmin coğrafiyada yaşayan türk millətinin milli kimlik qüruru var. Özü də bu müsəlman 19-cu əsrdə meydana çıxan fəhlə sinfi deyil, onun böyük bir tarixi və mədəniyyəti var. Bu mənada, «müsəlman» və «fəhlə»nin tənqidi eyni formada ola bilməz. Başqa sözlə, fəhlədə və müsəlmanda oyadılacaq qürur hissinin insanlıq və yırtıcı heyvanla, xortdanla müqayisəsi çox düşündürücüdür. 100 il əvvəl olduğu kimi bu günün özündə və gələcəkdə də də haqları əlindən alınmış fəhləyə eyni sözləri demək, bu cür formada mübarizəyə səsləmək olar. Ancaq müsəl- manlarla bağlı ümumilişədirilərək bu cür sözlər demək 100 il bundan əvvəl olduğu kimi, indi də yanlış olardı. Çünki «müsəl- man» demək yalnız müsəlmanlığı qəbul etmiş insanlar anlamını ifadə etmir, «müsəlman» həm də bir dinin adıdır. Yəni İslam dinini qəbul etmiş müsəlman, eyni zamanda onun rəmzidir. Bəlkə də, hardasa fəhləni «axmaq kişi» adlandırmağa haqq qazanırmaq olar, ancaq yırtıcı heyvanın, xotdanın, cinin, «xarici mülkündə də hətta gəzib, çox tühaf insan»ın müsəlmandan üstün olmasına yox. Sabirin «müsəlman» kimliyi ilə yanaşı, türklüyü ifadə edən «qafqazlı» kimliyinə münasibətdə də radikallığa yol vermişdi: «Əqrəb kimi neştər gücü var dırnağımızda, İslam sussuz olsa, su yox bardağımızda, Hər küncdə min tülkü yatıb çardağımızda, Min hiylə qurub, rütbəvi ikram alarız biz, Qafqazlılarız, yol kəsiriz, nam alarız biz! [197, 113]. Fikrimizcə, şair həmin dövrdə müsəlmanların-qafqazlıların (türklərin)
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 123
əksəriyyətinin Avropa millətləri ilə müqayisədə geridə qalması və cahilpərəst olması məsələsində xeyli dərəcə də haqlı olsa da, ancaq onları yalnız başkəsən, yolkəsən, hiyləgər kimi qələmə verməklə onların bir qismində oyanışa səbəb olmaqla yanaşı, digər qisminin də özünə haqq qazandırmasına rəvac vermişdir. Hazırda
da Sabirin
şeirlərində müsəlmanlara, azərbaycanlılara verdiyi radikal «tərif»lərin bu gün əhəmiyyətini itirmədiyindən ağızdolusu danışanlar məsələyə birtərəfli yanaşırlar. Yəni bu cür düşünənlər deyirlər ki, Sabir 100 il öncə necə demişdirsə, demək olar ki, heç nə dəyişməyib. Deməli, Sabir çox uzaqgörən və dahi bir şair-insan olmuşdur. Fikrimizcə, burada incə bir məqam var ki, Sabirin «tərif» verdiyi müsəlmanların 100 il sonra da əsasən dəyişməməsində, onun da müəyyən payı var. Çünki Sabirin bu ruhlu şeirlərini oxuyanların xeyli bir qismi özlərini inkişaf etdirməkdən çox, tərsinə özlərinə haqq qazandırmış olmuşlar. Bu isə o deməkdir ki, şairin satirik şeirlərində müsəlmanları və milləti aşağılayıcı məqamlar həm yaşadığı cəmiyyətin, həm də ondan sonra gələn nəsillərin şüurunda mənfi iz buraxmışdır. Yəni biz dünən də belə olmuşuq, bu gün də beləyik, sabah da belə olacağıq. Təsadüfi deyil ki, SSRİ dövründə Sabirin bu cür şeirləri geniş şəkildə orta və ali məktəblərdə geniş şəkildə təbliğ olunmuş, bütün kitablarında öz əksini tapmışdır. Bunu əvəzində Sabirin milli-dini ruhlu şeirləri ali və orta məktəb dərsliklərindən və əsərlərindən kənarda qalmışdır. Bütün bunlarla yanaşı onu da qeyd etməliyik ki, «Molla Nəsrəddin» jurnalının qurucusu C.Məmmədquluzadənin «beynəlmiləlçilik» təsiri altında olduğu dövrdə də Sabir milli ruhlu şeirlər yazmağa davam etmişdir. Ancaq həmin şeirlər çar Rusiyası və SSRİ dövründə gölgədə qalmışdır. Məsələn, bir
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
124 124 şeirində milli şair yazırdı ki, hazırda türk millətinin daxilindəki nifaqlar bu günün işi deyil, ötən zamanlarda da bu cür hallar baş vermişdir. Belə ki, Çingizlərlə Xarəzmşahların, Teymurlarla İldırımların, Teymurlarla Toxtamışların, Şah İsmayılılarla Sultan Səlimlərin və başqalarının bir-birilə mübarizə nəticəsində itirən turanlılar – Türk milləti və İslam dini, qazanan isə farslar, ruslar və başqa millətlər olmuşlar. Xüsusilə, Teymurun Toxtamışı məğlub etməsi rusların işinə yaramış, bununla da ruslaşmağa və dinimizdən uzaqlaşmağa başlamışıq: «Teymuri şəhi-ləngə olub tabeyi-fərman, Xan Toxtamışı eylədik al qanına qəltan, Ta oldu Qızıl Ordaların dövləti talan, Məsko şəhinə faidəbəxş oldu bu meydan… Əlyövm uruslaşmaq ilə zişərəfiz biz! Öz dinimizin başına əngəlkələfiz biz!» [197, 124]. Şair bu şeirində açıq şəkildə yazırdı ki, bir tərəfdə ruslaşdırmaq, o bir tərəfdə iranlılaşdırmaq və osmanlılaşdırmaq siyasəti aparılır ki, bununla da, türklük ruhu arxa plana çəkilir: «İndi yenə var tazə xəbər, yaxşı təmaşa, İranlılıq, osmanlılıq ismi olub ehya» [197, 124]. Sabirin şeirlərindən hiss etmək olur ki, o, «beynəlmiləlçi»liyin təsiri altında olduğu dövrdə də, şiəlik və sünilik, osmanlılıq və iranlılıq adları altında türk millətinin parçalanmasının əleyhinə olmuş, türk-müsəlman xalqları arasında ən azı mənəvi birliyin olmasına çalışmışdı. Buna ən bariz nümunələrdən biri də Sabirin vahid türk dili ideyasını müdafiə etməsidir. Belə ki, Sabir Türkiyə türkcəsindən Azərbaycan türkcəsinə bir şeir tərcümə etdiyini iddia edən Ə.Qəmküsarı bu sözlərinə görə tənqid etmişdir: «Omanlıcadan türkə tərcümə» - bunu bilməm, Gerçək yazıyor gəncəli, yainki hənəkdir; Mümkün iki dil bir-birinə tərcümə, amma, «Omanlıcadan türkə tərcümə» nə deməkdir?! [197, 313].
Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|