İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
146 146 ideyanı qəbul edib onu inkişaf etdirmək başqa bir şeydir. Məsələn, N.Nərimanov «Dərdlərimizin əlacı» (1916-cı il) məqaləsində yazırdı ki, ümum müsəlmanlar üçün müqəddəs bir məslək İslam həqiqətinin nə olmağını bilməkdir. Onun fikrincə, müsəlman xalqların islam həqiqətini öyrənməklə yanaşı, özlərinə məxsus məsləkləri də ola bilər: «Ümum ideala çatmaq üçün, yəni insaniyyətə xidmət etmək üçün millətə lazımdır özünü tanısın. Bir millət özünü tanımaz isə özü ilə qeyrisinin fərqini düşünməyə qadir olmaz isə xüsusi məsləki dalınca yeriş edə bilməz. Bu yolda yeriş edə etməz isə ümumi müqəddəs məslək nə olmağını da düşünməz. İndi biz islama qulluq edən bir çox tayfalardan biriyik: məlum bir qanun altında yaşayıb, özümüzə türk deyib də xüsusi bir məslək dalınca getməliyikmi? Getməliyik desəniz, özümüzü gərəkdir tanıyaq. Fəqət tanımaq üçün nə lazımdır? Milli dil, millli məktəb, milli mətbuat və qeyri-qeyri şeylər deyilmi?» [170, 377]. Deməli, N.Nərimanov ümummillətin, müsəlmanların taleyini düşünür, ancaq onların mövcud durumdan çıxış yolu kimi islamçılıq-türkçülüyü, yoxsa sosial-demokratiyanı seçməsi məsələsində tərəddüd edirdi. Xüsusilə, də sonuncuya münasibətdə daha çox inamsızlıq nümayiş etdirirdi. Sadəcə, bəzi məqalələrində sosial-demokratiyaya aid edilən sosial bərabərlik, insanların azadlığı və rifahı məsələlərinə də toxunurdu [167, 66]. Bu dövrdə Nərimanovun sosial-demokrat firqəsinə rəğbəti mərkəzçi marksistlərdən daha çox milli sosial-demokratlara yaxın olmuş, buna görə də o, «Hümmət»də fəaliyyət göstərmiş və RSDFP-nin Bakı Komitəsinə üzv olmamışdır. Görünür, bu kimi məsələləri gözə alaraq, SSRİ ədəbiyyatında qeyd edilirdi ki, «Nərimanov 1917-ci il fevral inqilabına qədər marksizm nəzəriyyəsini bütün dərinliyi ilə mənimsəyə bilməmiş,
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 147
marksizmin başlıca müddəaları haqqında səthi təsəvvürə malik idi» [121, 74]. Ancaq burada akademik F.Q.Köçərli tərəfindən qeyd edilən o fikirlə razılaşmaq mümkün deyil ki, Nərimanov marksizmin başlıca müddəaları haqqında səthi təsəvvürə malik olduğu üçün, «sinfi mübarizənin elmi marksist anlayışı səviyyəsinə qədər yüksəlməmiş, sinfi mübarizənin antaqonist cəmiyyətlərin əsil hərəkətverici qüvvəsi olduğunu, proletariatın azadlıq rolunu və onun mübarizəsinin proletar diktaturası ilə nəticələnəcəyini tam aydınlığı ilə dərk edə bilməmişdi» [121, 74]. Tərsinə, 1917-ci il fevral burjua demokratik inqilabına qədər Nərimanov marksizm-leninizm haqqında kifayət təsəvvürə malik olduğu üçün ondan uzaq durmuş, bir növ özünün də etiraf etdiyi kimi, kommunizmin qurulmasına utopiya kimi baxmışdır. Bu baxımdan, o hesab etmişdir ki, yaxın zamanlarda yalnız burjua demokratik inqilabının gerçəkləşməsi mümkündür və kütləni də yalnız onun mənəvi-ruhani həyatındakı çevrilişə hazırlamaq lazımdır [167, 210]. Fikrimizcə, uzun müddət Türk-İslam-Şərq və Rus-Qərb- Avropa ikiliyi arasında tərəddüd edən Nərimanovun sonuncunu seçməsində 1917-ci il Rusiya fevral burjua inqilabı və sosial- demokratizmə bəslədiyi ümidlər mühüm rol oynamışdır. Bu mənada, o, həmin inqilabın təsiri altında yalnız sosializm quruluşunda milliyyətindən və dinindən asılı olmayaraq insanların bir-birilə yoldaş olacaqlarını inanmışdır: «Bolşevkilər mənim arzuladığım dünyanın qapısını aça biləcək yeganə hakimiyyəti – xalq hakimiyyətini yenidən yaratmaq ümidi ilə sinfi mübarizədə qan tökürlər» [167, 190]. Məhz o, sosial-demokratizmi seçdiyi üçün, sovet dövrün- də vaxtilə daha çox meyil etdiyi islamlıq və türklüyü deyil, beynəmiləlçiliyi müdafiə etmək zorunda qalıb. Eyni zamanda, www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
148 148 Nərimanov yalnız rus bolşeviklərinə qoşulduqdan, hətta onlarla birləşmək fikrinə düşdükdən sonra birmənalı şəkildə türkçülük və islamçılığın əleyhdarına çevrilmişdir. Bu baxımdan Nərimanov Azərbaycan türklərinin Osmanlı türklərinə güvənərək türkçülüyü yaymasını doğru hesab etmirdi [38, 32]. Xüsusilə, Nərimanovun M.Əzizbəyov, S.M.Əfəndiyev kimi Azərbaycanın gələcəyini Rusiyada görməsi və müstəqil Azərbaycana qarşı olması sirr deyildi. Rəsulzadənin təbrincə desək, Nərimanov üçün artıq ümid yeri, çıxış yolu yalnız bolşevik Rusiyası və onun lideri Lenin idi: “O zaman müsəlman sosialistlərin ələmdarı bulunan “Hümmət” firqəsi başda doktor Nəriman olmaq üzrə Azərbaycan muxtariyyətinin ədəvv-canı idi. “Hümmət”ə görə biz milləti fəlakətə çəkir və mən qeyri həqq millət naminə söz söyləyirmişik. Azərbaycan fikri, türklük iddiaları xalqın deyil, bir sıra burjuapərəst “boşboğazlar”ın imiş. Müsəlmanların mənfəəti “qırmızı əmələ bayrağı”nın altına toplanmaq və “Rusiya demokratiyası”ndan ayrılmamaqda imiş” [186b, 10]. 1917-ci il oktyabr rus inqilabından sonra bolşevizmə bəs- lədiyi ümidin artmasının nəticəsi idi ki, Nərimanov 1918-ci ilin əvvəllərində «Hümmət» qəzetində dərc olunan bir məqaləsində üzünü müsəlmanlara tutaraq yazırdı: «Bir ümid yeriniz varsa, o da tazə hökumətdir (Şura hökumətidir – F.Ə.) və var qüvvənizlə ona kömək etməlisiniz. Sizin hər cəhətdən nicat yolunuz Leninin məramnaməsindədir» [169, 7]. Fikrimizcə, marksizm-leninizmin Azərbaycanda iflasa uğradığı bir zamanda N.Nərimanovun Rusiya bolşeviklərinin, xüsusilə onların rəhbərləri Leninin və Stalinin taktikasına uyğun olaraq «Azərbaycan bolşevikləri»nin lideri kimi önə çəkilməsi təsadüfi olmamışdır. Bu, Azərbaycanı yenidən müstəmləkəsi
Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|