İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yusif Vəzir Çəmənzəminli
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
170 170 Hələ, Ömər Faiqdən öncə Ə.Hüseynzadə, Ə.Ağaoğlu, Ü.Hacıbəyli, M.Ə.Rəsulzadə və başqa aydınlarımız bu məsələyə toxunaraq türklərin milli kimliklərini dini kimliklə eyniləşdir- diklərini, bunun yanlış olduğunu dəfələrlə yazmışdılar. Ancaq çar Rusiyasının Azərbaycanı işğal altında tutduğu bir əsrə yaxın müddətdə apardığı antitürk siyasətinin nəticəsi olmalı idi ki, millətin özünüdərki prosesi kifayət qədər ağrılı keçirdi. Milli şüuru çar Rusiyasının ideoloqları tərəfindən zədələnən Azərbay- can türklərinin əksəriyyəti özlərini «müsəlman» olaraq qəbul edirdilər. Ancaq bununla kifayətlənməyib milli kimliklərini «persiyan», «sünni», «şiə», «tatar» kimi göstərənlər də tapılırdı. Ö.Faiq doğru yazırdı ki, halbuki Təbrizin şiəsi, Osmanlının sünnisi, Qafqazın müsəlmanı hamısı türk oğlu türkdürlər. Ancaq Qafqaz türkü İran türkünə «ac tat», Tiflis türkü isə «persiyan» gözü ilə baxır. Nəticədə də İran türkləri uşaqlarını fars məktəbində oxudub özlərinə «şiə-fars» rəngi verirlər [165, 235- 236]. Mütəfəkkirə görə, türklər İslam qeyrətini o qədər çəkmişlər ki, artıq bu qeyrətlə öz varlığını və adını da itirmişlər: «Hə, ey türk! İstər darıx, istər qarıx, yaxandan əl çəkəcək deyiləm. Sən hər şeyi öyrənmək istədiyin halda niyə bircə zadı – yəni özünü bilmək istəmirsən, niyə öz varlığından, öz vücudundan, öz soy və nəslindən xəbərin yox? Niyə sənə «Kimsən?» dedikləri vaxt həqiqi cavabında aciz qalırsan? Niyə sadəcə deyə bilmirsən ki, mən türkəm? Niyə deyə bilmirsən ki, şiəlikdən, sünnilikdən, babılıqdan əvvəl sən türk idin. İndi də türksən və bundan sonra türk qalacaqsan» [165, 238]. Çünki türklük nə dinlə, nə də dinsizliklə bağlı deyildir. Bu, bir milli kimlik, öz soyunu və kökünü tanımaqdır. Türklər isə, hələ İslamdan öncə həm milli kimlkilərini - türklüklərini, həm də dini kimliklərini - Tanrıçılığı yaxşı anlamışlar. Bu
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 171
mənada, türklər dünyanın köklü və inanclı millətlərindən biridir. Ancaq ötən min illiklər ərzində başqa millətlərə yurdumuzda və ürəyimizdə yer verərək türklüyümüzdən uzaqlaşdığımız zamanlar da az olmamışdır. Nemanzadənin təbrincə desək: «Ey özünü itirir, unudur dərəcədə müsafirpərvərlik, özgələrə hörmət göstərən türk, yaxşı yadına sal ki, sənin ruhun, sənin qanın, sənin düşüncən, sənin varlığın hənuz sənin özündə ikən sən bugünkü kimi dilsiz, yazısız yəni milli nişanəsiz deyildin. Ey sadə ürəkli türk, dünən, bu gün öz varlığını, öz mədəniyyətini göstər bilib, indi sənə «köhnə barbar» gözü ilə baxıb bugünkü mədəniyyətlərin haqsızlıqlarına görə incimə» [165, 239]. 100 il bundan əvvəl digər Azərbaycan mütəfəkkirləri kimi, Nemanzadə də türkləri ayılmağa, tərpənməyə və milli qüruru uğrunda mübarizəyə səsləyirdi: «Ey türk, zamanımız özgə zamandır. Əgər bundan sonra özümüzü tanımayıb qalsaq, qorxuram ki, gec ayıldığımız vaxt sağalıb yigitcə yaşamaya vücudumuzda qüvvət və taqət qalmamış ola. Ey türk, keçmiş- lərdən ibrət al, hələ vücudun sağlam ikən, yaşamağa istedadın var ikən, fürsət əldə ikən əsil vücudunu tanı, qədrini anla. Ey türk, yaxşı bil ki, bugünkü məhşərin suri-israfili elmə, milli ittihada dəvət ediyor» [165, 239-240]. Onun fikrincə, indinin siyasi fəlsəfəsi tərəqqiyi millətçilikdə görür. Bu mənada, Nemanzadə açıq şəkildə yazırdı ki, insanda dini əqidədən sonra ikinci yeri millətəpərvərlik tutur. Çünki millətpərvərlik ictimai fəlsəfənin baş, özünü tanımaq fəlsəfəsi millətini bilmək elmidir. Göründüyü kimi, sovet dövründə “mollanəsrəddinçi”, hətta marksist-leninçi kimi qələmə verilən Ö.F.Nemanzadə heç vaxt milli-dini dəyərlərdən kənara çıxmamış, hətta 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Cümhuriyyətinin varlığını müdafiə etmişdi. Bu dövrdə qələmə aldığı «Milliləşmək» və digər məqalələrində www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
172 172 Azərbaycan türklərinin dövlətinə, dilinə, mədəniyyətinə sahib çıxmasının vacibliyindən söz açan Nemanzadə hesab edirdi ki, ilk növbədə milli dilin-türk dilinin qorunub-saxlanması lazımdır: «Tarix bizə göstərir ki, bir millətin cahangirliyi, hökuməti hətta yeri-yurdu da əlindən alınsın, madam ki, milli ədəbiyyatı var, o millət məhv edilməz. Dili kəsilməyən millətin vücudu kəsilməz, ədəbiyyatı yaşayan millət heç vaxt ölməz» [165, 246]. Nemanzadə hesab edir ki, Qərbdə fransız dili hansı əhəmiyyətə malikdirsə, türk dili də Yaxın Şərqdə bir o qədər böyük əhəmiyyət daşıyır: «Türk dilinin Yaxın Şərqdəki hakimiyyətinə şahidlər axtarmaq lazım deyil, onunla danışan 60-70 milyonluq böyük bir kütlənin şahidliyindən daha möhkəm nə ola bilər?» [165, 247]. Azərbaycan türkçülüyü ideyasını müdafiə edən Yusif
türklərinin millət kimi özünü dərk etməsi, müstəqil ədəbi dilinin formalaşması və milli istiqlal məsələsinə diqqəti yönəltmişdir. Milli özünüdərklə bağlı Çəmənzəminli yazırdı ki, türklərin təbiətində heç vaxt kölələlik, yazıqlıq, qorxaqlıq kimi mənfi cəhətlər olmayıb. Türklük həmişə dağ kimi qüvvətli və qaya kimi möhkəm, fikirləri gün kimi parlaq, niyyətləri ulduzlar kimi yüksək olmuşdur [30, 652]. Bununla yanaşı, Çəmənzəminli etiraf edirdi ki, Azərbaycan türkləri başqa türk tayfaları, yəni türkmənlər, qırğızlar və s. ilə müqayisədə yad millətlərdən (fars və b.) daha çox özlərini qorumaq məcburiy- yətində qaldıqları üçün müəyyən qədər dilini, etnik mənşəyini unutmaq təhlükəsi ilə qarşılaşıblar. Onun fikrincə, bundan qurtulmaq üçün: 1) dilimiz saflaşmalı; 2) ədəbi dil el ədəbiy- yatından götürülməli; 3) musiqimiz türkləşməli; 4) qadınlara hüquqlar verilməli; 5) türk məktəblərinin sayı artırılmalı; 6) fars Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|