İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cəfər Cabbarlı
- Siyasi-ideoloji ədəbiyyatda
- Ömər Faiq Nemanzadə
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 167
konkret Azərbaycan türkçlüyünü də təbliğ etmişdir. O, «Azərbaycan bayrağına» şeirində Türküstandan, Turandan, üç boyalı türk bayrağından, türklərin soykökündən, türk ellərinin birliyindən söz açmışdır: «Qayi xan soyundan aldığın rəngi, Qocalmış Elxanla müsəlman bəgi. Elxanın övladı, dinin dirəgi, Gətirdin könlümə səfa, bayrağım!» [58, 127]. Milli istiqlala və türkçülüyə bağlı olan Cəfər Cabbarlı «Azərbaycan bayrağına» adlı şeirində üç boyalı-üç mənalı Azərbaycan türk bayrağının fəlsəfi-ideoloji izahını belə vermişdir: «Bu göy boya Göy Moğoldan qalmış bir türk nişanı, Bir türk oğlu olmalı! Yaşıl boya islamlığın sarsılmyan imanı, Ürəklərə dolmalı! Şu al boya azadlığın, təcəddüdün fərmanı, Mədəniyyət bulmalı. Səkkiz uclu şu yulduz da səkkiz hərli OD YURDU!» [55, 63]. Eyni zamanda Cabbarlı Azərbaycan türkçülüyünün Turanın bir hissəsi olmasını da heç vaxt yaddan çıxarmır: «Yürəyində bir dilək var, o da doğru kəsilsin, O gün olsun bir göy bayraq Turan üstə açılsın» [55, 63-64].
formalaşmasında Üzeyir Hacıbəyli, Ömər Faiq Nemanzadə, Əlabas Müznib və başqaları mühüm rol oynamışlar. Məsələn, Üzeyir Hacıbəylinin fikrincə, Qafqaz müsəlmanlarının etnik mənşələri türk, dilləri türk dili olduğu halda, özlərini və dillərini «müsəlman» kimi qələmə vermələri doğru deyildir. Çünki «müsəlman» adında nə millət, nə də dil var; müsəlman İslam dinini qəbul etmiş bir adam deməkdir [30, 567]. Beləliklə, ərəb və fars təəssübündə olmayan Azərbaycan türklərinin etnik mənşəcə türklüklərində qaldıqlarını bildirən Hacıbəy- linin sözlərinə görə, Azərbaycan türkləri ilk növbədə türk dilini qorumalı, onun tərəqqisinə və islahına çalışmalıdırlar: «...bir millətin də ki dili batdı, onda o millət özü də batar,
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
168 168 çünki bir millətin varlığına, isbati vücud etməsinə səbəb onun dilidir» [30, 568]. Ü.Hacıbəylinin ana dili məsələsi ilə bağlı mülahizələri isə nə Osmanlı Türkiyəsinə, nə də Osmanlı türkcəsini müdafiə edən Ə.Hüseynzadə və başaqlarına qarşı yönəlmişdir. Sadəcə, Ü.Hacıbyəli bu məsələ ilə bağlı hesab edirdi ki, bəzilərinin ana dilini inkişaf etdirmək əvəzinə, osmanlı şivəsini bəyənməyib onlarla mübahisə açması doğru deyildir: «Biz türk dili üzrə böyük bir padşahlıq təsis etmiş olan osmanlılardan, fars və rus tərcümələri altında bilkülliyyə xarab olub türklük ruhunu itirmiş olan dilimizi təzədən öyrənmək əvəzinə hələ osmanlıları bəyənməyib sırf cahil olduğumuz bu məsələ üstə onlar ilə mübahisəyə də cəsarət edirik» [93, 209]. Beləliklə, Rusiya müsəlmanları arasında ayrıca milli kimliyə və milli dilə sahib Azərbaycan türklərinin müstəqil millət olduğunu müdafiə edən Ü.Hacıybəli, bu mənada Qafqaz türklərinin milli bir ictimai təşkilatın yaranmasını zəruriliyindən də bəhs etmişdi. Üzeyir bəy hesab edirdi ki, artıq millət yolunda ümumi və təkrarçı sözlərdən işə keçməyin vaxtıdır [93, 73-74]. Hacıbəyliyə görə, Rusiya millətləri arasında sayına görə ikinci olan türklər arasında milli birliyin olmaması doğru deyildir. Onun fikrincə, türklər arasında milli birliyin olmamasının nəticəsidir ki, Dövlət Dumasında Rusiya türklərini, o cümlədən Azərbaycan türklərini siyasi sima kimi tanımırlar. O, bundan çıxış yolu kimi, Rusiya türklərinin bir millət kimi meydana çıxmasının vaxtının çatdığını yazırdı: «Hal-hazırda əsil bunun vaxtıdır ki, biz öz-özümüzə məhəl qoyaq, millətimizin qədrini bilək, müsəlman millətinin içini və çölünü o cürə düzəldək ki, biz də bir millət olub millətlər arasına girməyə laiyq olaq» [93, 85-86]. Azərbaycan
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 169
türkçülüyü ideyasının nəticəsi olaraq milli istiqlalın əldə edilməsini təbii qarşılayan Hacıbəyli «Bir yaş» məqaləsində yazırdı ki, Azərbaycan Türk dövlətinin istiqlalı «türk irqində sağlam bir milliyyət hissi oyatdı, millət nə olduğunu milliyyətini unutmuş türklərə bildirdi: Onlara – sən əvvəl- əvvəl bir türksən dedi və «türkəm» dedirtdi» [91]. Ü.Hacıbəylidə olan bu milli ruhu inkar edə bilməyən sovet müəllifləri SSRİ dövründə yazırdılar ki, 1920-ci ilin aprel işğalına qədər Ü.Hacıbəyli marksizmə yiyələnə bilməmiş, «bəzi digər demokratik ziyalılar kimi, müsavatçıların «milli istiqlaliyyət» pərdəsi altında apardıqları hiyləgər millətçilik siyasətinin həqiqi mənasını düzgün başa düşməmişdi. Müsavatçıların hakimiyyəti illərində o, dərin mənəvi böhran keçirir, millətçilik təsiri altında ciddi ideya-siyasi səhvlərə yol verirdi» [120, 7]. Sovet müəlliflərinin Ü.Hacıbəylidə «ciddi ideya-siyasi səhvlər» kimi qələmə aldığı məsələlər, əslində onun vətəninə, millətinə, dininə və istiqlalçılığa bağlılığı idi. Azərbaycan türkçülüyünün formalaşmasında müəyyən rol oynayan Ömər Faiq Nemanzadə «Mən kiməm?!» (1917) məqaləsində günümüz üçün də aktual olan bir çox maraqlı məsələlərə toxunmuşdur. O yazırdı ki, hər kəs öz millətini tanıyıb onun uğrunda mübarizə apardığı bir zamanda biz öz millətimizi sevmək belə deyil, onun quru adını da bilməyib ortada çaşıb qalmışıq: “Kim olursa olsun, insan bir nəfər, bir millət və ya fikri-əməl uğrunda vaxt can yandırır ki, ona o zaman aşiq olur ki, onu yaxından tanıyıb ürəkdən sevsin, yoxsa quru və yalançı göstərişlərlə arada məhəbbət, eşq deyil, bayağı dostluq belə olmaz. Mən iddia etmək deyil, uca səslə bağırıram ki, biz özümüzü tanımırız, biz öz millətimizin boş adını belə bilməyiriz» [165, 233-234]. Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|