İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Abbas Səhhət də
- Hüseyn Cavid
- Abdulla Şaiq, Əhməd Cavad, Cəfər Cabbarlı və başqaları da mühüm rol oynamışlar.
- Əhməd Cavad
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
164 164 türklərinin istiqlalı ideyasını irəli sürmüş və bunu əldə etməyin gərəkli olmasını bildirmişdi [52, 167]. Çünki Hadi bir tərəfdən dünya millətlərini göz önünə gətirərək «yox millətimin xətti bu imzalar içində» [97,130] yazmış, başqa tərəfdən isə gələcəkdə millətinin xəttinin bu imzalar arasında olacağına ümid etmişdi. Milli istiqlal gerçəkləşəndə isə, «Türkün nəğməsi» şeirində o yazırdı ki, türkün tökülən qanları, məfkurə yolunda gördüyü işlər hədər getməmişdir [53, 105]. Hadi birmənalı şəkildə Azərbaycan Cümhuriyyətini türk dövləti adlandırmışdı: «Ey Türk dövləti, və ya bəxti-növcavan» [175 a , 164]. Romantik ədəbiyyatın başqa bir nümayəndəsi Abbas Səhhət də hesab edirdi ki, İslam dini və Türklük Milli ideyanın əsas təməlləridir. Bu baxımdan türklüyü və islamlığı vəhdətdə götürən Səhhət müsəlmanları-türkləri oyanmağa və birləşməyə çağırırdı: «Millət, ey banisi-həyati-vətən! Oyan, ey milləti-əziz, oyan! Sənə vabəstədir nicati-vətən» [199, 41]. Səhhətin fikrincə millətin oyanışında Avropa dəyərlərini inkar etmək də [28, 327], onu ideallaşdırmaq da doğru deyildir. Çünki avropalıları təqlidən bütün varlığımızı, dini imanımızı və milli hürriyyətimizi məhv edə bilərik. Qərbpərəstlərin evlərində yüz cildlərlə Avropa ədiblərinin əsərləri olduğu halda, bir vərəq türkcə yoxdur deyən A.Səhhət qeyd edirdi ki, «ruspərəstlər» yalnış-doğru rusca danışır, türk yox, rus qəzetləri alırlar: «Biz bununla mədəniləşmirik, fəqət, avropalılara bir nəfər də avropalı qazandırırq, «biz» isə yox oluruq! Canım! Bu qədər laqeydlik olarmı? Kim ki, iki kəlmə «net» ilə «yes»i bildi, dırnaqlarını uzadıb, başına altı şahılıq şapka keçirdib daha islamiyyəti, milliyyəti tanımır. Əsla türkcə danışmağa, oxumağa rəğbət etmir» [150, 246-247]. www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 165
Fikrimizcə, Səhətin bu fikirləri günümüzdə nəinki aktuallığını itirmiş, əksinə bəlkə də ondan da kəskin şəkildə qarşımızda dayanmaqdadır. Əgər dünənə qədər uşaqların ruhunu daha çox «rus dili», «rus mədəniyyəti»nin öyrənilməsinin vacibliyi anlamında zəhərləyirdiksə, bu gün buna «ingilis dili», «ingilis mədəniyyəti» və başqaları da əlavə olunmuşdur. Şübhəsiz, o dövrdə olduğu kimi, indi də bu amillər milli şüurun formalaşması prosesinə ciddi əngəllərdən biri olaraq qalmaqdadır. Romantik ədəbiyyatda Milli
İstiqlalın aparıcı
nümayəndəsi Hüseyn Cavid üçün Çingiz xan, Əmir Teymur və başqa türk hökmdarları türk tarixinin ən şanlı qəhrəmanlarıdır. Onun fikrincə avropalılar İskəndərləri, Napoleonları və başqa həmyerlilərini böyük sərkərdə adlandırıb heykəllər ucaltdıqları halda, türklərin öz qəhrəmanlarına qan içən, zalım, canavar kimi isimlər verib ləkələmələri haqsızlıqdır [60, 70]. Eyni zamanda, o, türklərin həmişə törələrinə sahib çıxmalarını və milli şərəflərini uca tutmalarını, xüsusilə qeyd etmişdir: «Bir zamanlar şərəfli Turanın, O cihani ğəyuri qavğanın, Qəhrəman, bərguzidə evladı, Türklərin adlı-şanlı əcdadı, Saldırıb titrədirdi yer yüzünü, Hökm edər, dinlətirdi hər sözünü» [59, 52]. Vaxtilə türklərin mərhəməti sayəsində canını qurtaran millətlərin indi türkə qənim kəsilməsini tarixin acı istehzası adlandıran Cavidin fikrincə, artıq türklər zamanın dəyişməsini görməli, oyanmalı, özünü tanımalı və yüksəlməlidir [59, 54]. «Qoca bir türkün vəsiyyəti» şeirində də Cavid qeyd edirdi ki, ilk vəzifəmiz Türk millətinin şanlı tarixini, mədəniyyətini və mənəviyyatını öyrənmək olmalıdır. Yəni ilk növbədə, milli mənsubiyyətimizi tanımalı və türk olmağımızla fəxr etməliyik: «Bir millətin tarixidir kökü, yurdu, yuvası, Tarixiniz baş ucundan hərgiz əksik olmasın. «Altay» www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
166 166 dağı, «Makan» çölü, «Yasın» ovası, Birər aydın səhifədir, hər türk gərək anlasın» [59, 128]. Bu baxımdan Cavidin fikrincə, artıq yatmaq vaxtı deyil, bütün qonşu millətlər kimi 20-ci əsrə üzüağ çıxmaq lazımdır. Bunun üçün isə, türkün keçmiş şanlı və şərəfli tarixini öyrənib fəxr etməklə iş bitməz, türkün şərəfini və şanını 20-ci əsrdə də qorumaq və yaşatmaq lazımdır. Milli duyğuların təsiri altında H.Cavid yazırdı ki, millətin milli azadlığı, onun birliyində, oyanışında, bütövlüyündə və mübarizliyindədir. Millət öz haqqını almalı və geri verməməlidir [60, 255]. Azərbaycan fəlsəfəsi tarixi tədqiqatçısı M.Ağayevin fikrincə, H.Cavid bu çağrışları edərkən moizə və nəsihət yolunu tutmur, öz sözünü qəti və birbaşa söyləyir [14, 56]. Bu dövrdə romantik ədəbiyyatda milli istiqlalın tərənnümçüləri arasında Abdulla Şaiq, Əhməd Cavad, Cəfər
Turana» şeirində turançılıq məfkurəsini ifadə edən A.Şaiqin fikrincə, Turan ellərinin arasına xainlər soxulmuş və onlar bu eli parçalamaq istəyirmişlər. Yüz milyonluq türk övladları xainlərə qarşı birləşməli və bütün Turanı xainlərədn azad etməlidirlər [205, 61]. O, «Marş» şeirində də turançılıq məfkurəsindən çıxış edərək yazırdı ki, türklər Turan yolunda birləşməli, ünlə, zəfərlə, şanla tarixini doldurmalı və düşmənlərinə yerini göstərməlidirlər: «Dalğalanır üstümdə şanlı Turan bayrağı, Alovlanır qəlbimdə «Ərgənəkon» ocağı. Haydı, yola çıxalım, haqsızlığı yıxalım, Turanda gün doğunca zülmətlə çarpışalım!» [205, 52]. Əhməd
qolu olan Azərbaycan türkçülyünü təbliğ etmişdi. Fikrimizcə, onun turançılığı «Çırpınırdın Qara dəniz» şeirində daha aydın şəkildə ifadə olunmuşdu [58, 140]. Cümhuriyət dövründə isə Ə.Cavad ümumi türkçülüklə, türk birliyi (turançılıqla) ilə yanaşı,
Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|