İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
134 134 olmaqdan daha üstün tutmuşlar: «Çarizmlə mübarizədə onlar (milli inqilabçılar – F.Ə.) inqilabi sosializmə tam sadiq olmasa da, ən münasib müttəfiq kimi baxırdılar» [180, 26]. XX əsrin əvvəllərində, daha konkret desək 1900-1910-cu illərdə müsəlman, indiki anlamda Azərbaycan sosial-demokrat təşkilatının – «Hümmət»in yaranmasında və sosial-demokrat prinsiplərinin təbliğində ən mühüm rolu milli inqilabçılardan M.Ə.Rəsulzadə oynamışdı. Əgər Ə.Ağaoğlu, Ə.Hüseynzadə və başqaları sosial-demokratizmə müəyyən qədər rəğbət bəsləməklə kifayətlənirdilərsə, Rəsulzadə ilk dövrlərdə birmənalı şəkildə marksizm cəbhəsində fəaliyyət göstərmişdi. Millətin mənafeyi, rifahı, xoşbəxt gələcəyi naminə istənilən bir ideya ətrafında birləşməyin zəruri olduğunu iddia edən M.Əminin fikrincə, hazırkı şəraitdə bu sosial-demokrat ideyası əsasında da mümkündür. Bu baxımdan Rəsulzadə materializmin bəzi müd- dəalarının İslamla üst-üstə düşdüyünü, İslami prinsiplərlə materializm arasında oxşarlıqlar olduğunu sübut etməyə çalışırdı. Onun məqsədi müxtəlif əqidələrə – demokratiyaya, millətçiliyə və İslama tapınanları islami sosializmdə birləşdirməyə nail olmaq idi: «İslam bizə rahi-nicatdır - desəm eyni savabdayam. Nə sosializmin, nə də demokratizmin ümdə əqidələri İslam ilə müxalif deyil. Bəlkə şəryei-müqəddəsi-İslam qoyduğu qəvaidlə eyni mütabiqətdə və müvafiqətdədir. Zəkat, fitrə və qeyrə sədəqələr vacibi-sünnəti materializm deyil də nədir? Bərəkət cəmaətlikdədir. Ümur cümhuri-şura ilə görülməlidir - kəlamları demokratizmi icab etməzmi? Xülasə, yenə də təkrar edirəm, hər nə olmalıyız, olaq. Fəqət islamiyyət üzrə olaq ki, bu eyni insaniyyətdir» [185, 18-19]. Deməli, Rəsulzadə marksistlərlə eyni cəbhədə olduğu zaman sübut etməyə çalışmışdır ki, İslam dini nəinki sosial-demokratizmə ziddir,
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 135
əksinə bir çox müddəaları üst-üstə düşür. Bu mənada o, sosial- demokratizmlə yanaşı, islamiyyət üzrə birləşməyin də vacib olduğunu qeyd etmişdi. Çünki İslamda da, sosial- demokratizmdə də əsas məsələ insaniyyətdir. M.Ə.Rəsulzadə sonralar yazırdı: «Hümmət bayrağına o zaman, xəlifə Həzrət Əlinin bir kəlamını almışdı və içərisində üləmayı dinindən, burjuva və fabrikatördən başlamış orta əsnaf, orta münəvvər sinfinə və əmələsinə qədər hərkəs vardı» [245, 193]. Maraqlıdır ki, M.Ə.Rəsulzadə həmin dövrdə sosial- demokratizmi və islamiyyəti beynəlmiləlçiliyi təbliğ edən cərəyanlar kimi qəbul etdiyi halda, milliyyətçiliyi isə tənqid etmişdi. Rəsulzadə göstərirdi ki, milli ədavət toxumunu, milliyyət məsələsini ortaya atan ilk növbədə, çar Rusiyasıdır. Belə ki, çarizm milliyyət məsələsindən istifadə etməklə millətlər arasında ziddiyyət və düşmənçilik salır, sonra da guya, bunun qarşısına almaq bəhanəsilə bəzi xüsusi qanunlar verməklə, eləcə də yerlərdəki nökərləri-qulluqçuları vasitəsilə Rusiya təbəəsi millətləri: müsəlmanları, erməniləri, gürcüləri, polyakları və qeyrilərini təqib edib sıxışdırır [185, 74]. Onun fikrincə, çar Rusiyasının bu əməlləri sayəsində bəzi millətlərin nümayəndələri də milliyyətçilik fikrinə düşərək sinfi mübarizəyə qarşı çıxırlar. Bu baxımdan Daşnaksütyun, Kadetlərin bloku, Müsəlmanların bloku və başqaları təmsil olunduqları millətlərin adından danışsalar da, əslində açıq və gizli şəkildə onların düşmənləridirlər: ««Yer və ixtiyar» ilə Müsəlman blokunun arasında heç bir təfavüt yoxdur! Təfavüt yoxdur, deyiriz. Zira, həqiqətən millətçi olub üzünü dürlü- dürlü maskalar ilə örtən bir millətçinin, aşkara millətçilik edən ilə heç bir təfavütü olmasın gərək» [185, 97].
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
136 136 Rəsulzadəyə görə, milliyyət məsələsinə ən obyektiv yanaşan sosial-demokratizmdir. Belə ki, sosial-demokratlar milli mübarizəni qəbul etməyib, sinfi mübarizə uğrunda çalışsa da, ancaq hər bir millətin idarələrdə, məhkəmələrdə, divanxanalarda öz ana dilini işlətmək imkanından və həmçinin öz uşaqlarını ana dilində oxutdurmaqdan və cümlə vətəndaşlara milli mənsubiyyəti fərqi qoyulmadan hər bir qulluq xidmətlərə işə götürülməsindən yanadır: «Budur, o əsaslar ki, onun üstündə sosial-demokratiya milliyyəti gözləyir. İctimaiyyun-amiyyun düşmənləri bu firqəni ləkələyərək deyirlər ki, guya ictimaiyyət əfkarı milliyyəti bilmərrə götürüb millətlərin mədəniyyət, ədəbiyyat və dillərinə əsla qədr vermiyor» [185, 75]. İlk dövrlərdə Rəsulzadə belə nəticəyə gəlirdi ki, sosial-demokratlar həqiqi milliyyətə deyil, cibpərəstlikdən ibarət «milliyyət»ə əksdir: «Sosial-demokrat külli millətlərin özü üçün tərəqqi edib mədəniyyətləşməsinə zidd deyildir. Onların zidd olduğu o «millət»dir ki, özgə millətləri məhv və müzməhlil (assimilyasiya – F.Ə.) etmək istiyor» [185, 75]. Beləliklə, o, belə bir nəticə çıxarırdı ki, yalnız «... ictimaiyyun-ammiyyun üçün milliyyət - filan yoxdur. Fəqət məzlumların haqqını himayə etmək, həqiqəti açıb, aləmə bildirmək vardır» [185, 108].
Rəsulzadə 1908-ci ildə Türkiyədə hakimiyyətə gələn «Gənc Türklər»ə də tövsiyə edirdi ki, milliyyət məsələsini bir kənara qoyub beynəlmiləlçiliyə söykənsinlər. Onun fikrincə, Türkiyə camaatı bunu başa düşməlidir ki, hürriyyət, səadət ayrılıqla deyil, ittihadi-ittifaq ilə başa gəlib beynəlmiləllik zühuru ilə qələbə edəcəkdir. Ancaq «Gənc türklər» bu məsələdə səhv edərək sinfi məsələni nəzərə almırlar.
Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|