İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Milli-dini və ruspərəst-qərbpərəst-beynəlmiləlçi sosial-demokratlar.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
128 128 bu xətti vaxtilə eyni fikirlərdən çıxış etmiş Axundzadənin yolundan çox da fərqlənmirdi. Bu yolu tutan Axundzadə əvvəlcə İslam mədəniyyətindən, daha sonra Türk mədəniyyətindən imtina etmişdir. Şahtaxtlı, Məmmədquluzadə, Qəmküsar və onlarla həmfikir olanlar İslama münasibətdə birmənalı şəkildə Axundzadənin yolunu davam etdirdiyi halda, milli mədəniyyət məsələsində bir qədər ehtiyatlı mövqe tutmuşlar. Ancaq o da maraqlıdır ki, bu mütəfəkkirlər milli mədəniyyət məsələsində ümumtürk ruhunu deyil, daha çox Rus-Avropa-Qərb ideoloqlarına sərf edən xüsusiliyi qəbul etmişlər. Belə ki, milli mədəniyyət məsələsində ümumtürk ruhlu türk ədəbiyyatını, türk tarixini, türk dilini müdafiə etməmiş, daha çox lokanik tarix və dildən çıxış etmişlər. Hər halda, onların ortaq türk dili əvəzinə, məhəlli türk dilini müdafiə etmələri, eyni zamanda ortaq əlifbanın aradan qaldırılması prosesində müəyyən əməkləri danılmazdır. Yeri gəlmişkən, çar Rusiyası dövründə «İslam birliyi» məsələsində müsəlmanlar arasında təfriqə salan Rus-Avropa- Qərb ideoloqları ilk dövrlərdə yerli türkçülüyə (Rusiyada baş qaldıran türkçülüyə) bir o qədər toxunmurdular. Çünki ilk mərhələdə onlar türkçülüyü «İslam birliyi»nin parçalanması baxımından mühüm hesab edirdilər. Hətta, bu meyil SSRİ-nin mövcudluğunun ilk dövrlərində də özünü büruzə verirdi. Bu mənada, «Molla Nəsrəddin» jurnalı, Allahsızlar İttifaqı, «Yeni türk əlifbası» və s. məsələlər «İslam birliyi»ni parçalamağa xidmət etmişdir. Beləliklə, çar Rusiyası və Avropa ideoloqlarının maraqlı olduğu əlifba və din islahtlarını SSRİ həyata keçirmiş oldu. Çox yazıqlar olsun ki, rus-mason-bolşefaşistlərinin əvvəlcədən planlaşdırılmış «islahatlar» oynunda M.A.Şahtaxtlı, www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 129
N.Nərimanov, C.Məmmədquluzadə, S.Ağamalıoğlu və başqaları yaxından iştirak etmişlər. Türk-müsəlman xalqlarının həyatında reallaşdırılan «islahatlar»ın nəticəsində ilk növbədə, əlifba ayrılığı baş verdi. Bununla yanaşı, çar Rusiyası dövründə təməli qoyulan ortaq türk dilinə qarşı yönəlmiş ləhcə fərqlilikləri SSRİ dövründə daha da sürətləndirildi. Əgər XX əsrin əvvəllərində türksoylu xalqlar az-çox bir-birlərinin ləhcələrini başa düşür və ortaq türkcədə danışa bilirdilərsə, SSRİ dövründə aparılan ruslaşdırma-avropalaşdırma siyasəti nəticəsində bir-birlərini anlamayacaq vəziyyətdə gətirildilər. Xüsusilə, türklərin böyük əksəriyyətinin yaşadığı Rusiyada ortaq türk dilinin Leninin dili olan rus dili ilə əvəzlənməsi və rus-kiril əlifbasına keçid bu məsələdə mühüm rol oynadı. Leninin dili olan rus dili bir tərəfdən ortaq türk dilinin ayrı-ayrı ləhcələr şəklində formalaşmasına, digər tərəfdən həmin ləhcələrin də ruslaşdırılmasına-avropalaşdırılmasına səbəb oldu. Bütün bunların nəticəsidir ki, hazırda türksoylu dövlətlərin liderlərindən tutmuş alimlərinədək hamısı bir-birləri ilə rus dilində təmas yaradırlar. Hələ də, kiril əlifbasından dövlət səviyyəsində istifadə edən türksoylu xalqlar (qırğızlar, qazaxlar və b.) var. Bu fərqliliklər İslam dininə münasibətdə də bu və ya digər formada özünü büruzə verir. Yeri gəlmişkən, «Molla Nəsrəddin» jurnalında çar Rusiyasında və Sovet Rusiyasında dərc olunmuş məqalələri toplanaraq ensiklopedik şəkildə yenidən nəşr edilmişdir. Maraqlıdır, «Molla Nəsrəddin» jurnalının ifrat islamçılığını və türk mədəniyyətinə də bir qədər aşağılayıcı mövqeyini yeni nəsilə çatdırmaq nə qədər vacibdir?! Xüsusilə, çar Rusiyasından fərqli olaraq SSRİ dövründə «Molla Nəsrəddin» jurnalı açıq- aşkar dinsizliyi, allahsızlığı, antisilamçılığı təbliğ etmişdir ki, www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
130 130 bütün bunları yenidən Azərbaycan xalqının şüuruna yeridilməsi başa düşülən deyildir.
mədəniyyəti və ideologiyasından çıxış edən cərəyanlardan biri sosial-demokratiya olmuşdur. Çünki bu cərəyanda liberalizm, liberal-demokratizm kimi Azərbaycan türk toplumuna Avropadan-Rusiyadan daxil olmuşdu. Ancaq bir çox müddəalarına görə, sosial-demokratiya Azərbaycan türk mütəfəkkirlərinin də diqqətini cəlb etmiş, onlardan bir qismi ya müəyyən bir dövrdə, ya da sona qədər milli ideya kimi ona tapınmışlar. Çünki sosial-demokratlar sinfi mübarizə adı altında bütün millətlərin azadlığı, sosial bərabərlik, mütləqiyyət rejimlərinin devrilməsi, bütün dinlərə eyni prizmadan yana- şılması ideyalarından çıxış edirdilər. Marksistlərə görə, milli və dini məsələ yoxdur, yalnız sinfi məsələ var, kapitalizmlə mübari- zələri də milli deyil, sinfi xarakter daşıyır və imperalizmdən əziyyət çəkən bütün millətlərin azadlığı uğrunda çalışırlar. Sinfi mübarizədə əsas hədəfləri isə ayrıca bir millətin deyil, bütün dünya millətlərinin, heç bir ayrı-seçkilik qoymadan sosializm quruluşuna keçməsinə nail olmaqdır. Bu kimi müddəalar çar Rusiyasının tərkibində yaşayan bir çox millətlər kimi Azərbaycan türkləri üçün də yeni və cəlbedici idi. Bu baxımdan marksizmin Azərbaycanda yayıldığı ilk dövrlərdə bir çox milli-dini məfkurəyə əsaslanan mütəfəkkirlərimiz (Ə.Hüseynzadə, Ə.Ağaoğlu və b.) ona rəğbət bəslədiyi, hətta bəziləri (M.Ə.Rəsulzadə, A.Kazımzadə, M.Ə.Rə- suloğlu və b.) sosial-demokratizmin sıralarında Azərbaycan türklərinin mənafeyi naminə mübarizə apardığı halda, digər bir qismi
ziyalılarımız (S.M.Əfəndiyev, M.Əzizbəyov,
Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|