İQTİsadiyyati
Yüklə 119,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı – neftin və pulun qiymətinin bir‐biri ilə yaxın əlaqəsi var. Faiz‐ lər anormal şəkildə aşağı olanda qlobal tələb artacaq və nəticə‐ də istehsalının artırılması potensialının məhdud olduğu bir zamanda neftin qiyməti artacaqdır. Keçən ildəki qlobal ÜDM və qlobal neft istehlakındakı ar‐ tım son 30 ildəki ən yüksək həddinə çatmışdır. Artan neft qiy‐ mətlərini qlobal iqtisadi artımın mövcud istehsal imkanlarını aşmasının bir siqnalı olaraq da izah edə bilərik. Adətən iqtisa‐ diyyatda faizlər bu əlaqəni tənzimləməkdədir. Ancaq maliyyə bazarlarına nəzər saldığımız zaman görürük ki, son illərdə faizlər aşağı səviyyələrdə seyr etməkdədir. Beləliklə yüksək neft qiyməti faizin normal şərtlərdə yerinə yetirməli olan funksiyaları həyata keçirmiş olur. Bu baxımdan, yüksək neft qiymətləri təbiidir və qlobal iqtisadiyyatın ifrat “isinməsinin” qarşısını alır. Daha effektiv yol məhdud pul siyasətinin tətbiqi olsa da, belə siyasət iqtisadiyyatı tənəzzülə sürükləmə riskini artırır. Daha da irəli getsək söyləyə bilərik ki, artan neft qiymətləri artan tələbata qarşı bazarın təbii reaksiyası olsa da, neft qiy‐ mətlərinin sürətlə artması Avropa ölkələri kimi yavaş böyü‐ yən ölkələrdə olduqca mənfi nəticələrə səbəb olmaqdadır. Amerika və Çin kimi ölkələrdəki ifrat tələb neftin dünya baza‐ rındakı qiymətini artırmaqda, bu da digər ölkə iqtisadiyyatla‐ rına tətbiq edilən əlavə vergi effekti yaratmaqdadır. İqtisadçıların gəldiyi ümumi qənaətə görə, bir dollar əlavə ÜDM yaratmaq üçün inkişaf etməkdə olan ölkələr inkişaf et‐ miş ölkələrə nəzərən iki dəfə artıq neftdən istifadə etməkdə‐ dir. Çin, Hindistan kimi əksər inkişaf etməkdə olan ölkələrdə neft subsidiyalaşdırılmaqdadır. Dünya bazarında neftin qiy‐ məti artdığından belə ölkə istehlakçıları lazım olduğundan da‐ ha çox neft toplamaqdadırlar. ‐ 80 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Beynəlxalq Valyuta Fondunun hesablamalarına görə son 5 il ərzində dünya neft tələbindəki artımın üçdə ikisi inkişaf et‐ məkdə olan ölkələrin payına düşür. Çin üçün eyni göstərici 30 faiz təşkil edir. Çində adambaşına düşən neft istehlakı ABŞ‐ dakının on beşdə biridir. Çində iqtisadi artımın artacağını nə‐ zərə alsaq, neftə olan tələbin durmadan artacağı qənaətinə gə‐ lirik. Dünya neft qiymətlərindəki artımın “günahını” tamamən Çinin üzərinə yıxmaq olmaz. Çünki ABŞ dünya qara qızılının dörddə birini istehlak etməklə dünyada ən böyük neft isteh‐ lakçısı ünvanını qorumaqdadır. Amerika Avropa Birliyinə nə‐ zərən hər dollar ÜDM‐də 50 faiz daha çox neft istehlak edir, çünki amerikalı istehlakçılar avropalı istehlakçılara nəzərən neftə görə 2 dəfə az ödəyirlər. Amerika iqtisadiyyatının neft‐ dən bu dərəcədə asılı olmağı, sadəcə, ölkə daxilində deyil, həm də dünya ölkələrində neftin qiymətini yuxarıya doğru çəkməkdədir. Mütəxəssislər mövcud vəziyyətdən uzunmüddətli çıxış yo‐ lunu Amerikada benzinə qoyulan vergilərin artırılmasında gö‐ rürlər. Çünki vergi tənzimlənməsi ilə yanacağa olan tələbi azaltmaq mümkündür. Avropa ölkələrində, xüsusilə də, Tür‐ kiyədə bu üsuldan istifadə olunur. Çin də neft istehlakının subsidiyalaşdırılması siyasətindən əl çəksə və vergi tənzim‐ lənməsindən istifadə etsə, uzunmüddətli perspektivdə neftin qiymətinin sabitləşəcəyi qənaətinə gələ bilərik. Bu gün isə ABŞ və Çində iqtisadi artımın davam etməsi neftə olan tələbatı artırdığından, hazırkı vəziyyət neftin qiy‐ mətinin yüksək olmasını şərtləndirir. ‐ 81 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı ‐ 82 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Azərbaycanda valyuta böhranı gözlənilirmi? * Vüqar Səlimov Bu yaxınlarda “Fitch” Beynəlxalq Reytinq Agentliyi 33 öl‐ kənin maliyyə sektorlarında gərginliyin artmasına dair proq‐ nozları əks etdirən “Bank sektorunda sistemli risklər” adlı növbəti hesabatını açıqladı. Yüksək sistemli risklər ölkələrin 40 faizində müşahidə olunub və bunun səbəbi aktivlərin baha‐ laşması və milli valyutanın devalvasiyasının yüksək templərlə artması fonunda kreditləşmə prosesinin genişlənməsidir. Hesabatda ən yüksək sistemli risklər kateqoriyasına İslandiya, İrlandiya, Cənubi Afrika, Norveç, həmçinin Rusiya və Azər‐ baycan daxil edilib. Agentlik kreditləşmənin, milli valyutanın real məzənnəsinin, səhm və daşınmaz əmlakın qiymətlərinin yüksək artım templərini neqativ amil kimi vurğulayıb. Ümumiyyətlə, son 30 ildə dünyadakı valyuta böhranları‐ nın sayında və tezliyində bir artış müşahidə edilməkdədir. Belə ki, bir sıra ölkələr, xüsusilə də inkişaf etməkdə olan ölkə‐ lər müxtəlif zamanlarda valyuta böhranları ilə üzləşmiş və bunların ağır nəticələrinə qatlanmışdır. Əlbəttə ki, bu böh‐ ranlardan, ən yaxın tarixdə Rusiya kimi, keçid dövründə olan ölkələr də öz payına düşəni almışdır. Bütün bunlara baxanda insanın ağlına belə bir sual gəlir: Azərbaycanda valyuta böhra‐ nı olma ehtimalı varmı? Əvvəla valyuta böhranının nə olduğuna baxaq. BVF‐nun tərifinə görə, maliyyə böhranlarının üç növündən biri olan valyuta böhranı, bir ölkənin pulunu hədəf alan spekulyativ hücum qarşısında o ölkə hökumətinin devalvasiyaya məcbur * 3 mart 2005. ‐ 83 ‐ Yüklə 119,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|