İQTİsadiyyati
Yüklə 119,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dünya İqtisadi Böhranı niyə baş vermir *
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı rən ölkə Almaniya, büdcədən ən çox pay alan ölkə isə İspani‐ yadır. Büdcə xərcləri isə 6 əsas qələmdən təşkil olunub. Büdcənin 46 faizindən artığı Müştərək Aqrar Siyasətə, 30 faizi Struktur Siyasətinə xərclənir. Büdcənin təqribən 6 faizi idari xərclər, 4 faizi innovasiya xərcləri, 7,5 faizi xarici siyasət və xarici yar‐ dım xərcləri, qalan 6,5 faizlik qismi isə digər xərclər qələmin‐ dən ibarətdir. Büdcənin gəlir qələmlərinin təşkili və xərclərin bölgüsündə ortaya çıxan disbalans hər dəfə büdcə hazırlanarkən yeni bir böhranın ortaya çıxacağı ilə bağlı proqnozların yaranmasına səbəb olur. Əslində bu büdcə bölgüsünün təbiətinə xas olan “cəmi sıfır olan oyun” (zero sum game) xüsusiyyətindən qay‐ naqlanır. Belə ki, böyüklüyü sabit olan bir tortdan birisinin çox pay alması yalnız digərlərinin daha az pay alması ilə müm‐ kündür. 2007‐2013‐cü illər büdcəsinin hazırlanması sırasında böhran səviyyəsinə varan müzakirələrin mənbəyində də büd‐ cə çalışmalarının bu xüsusiyyəti yatmaqdadır. AB büdcəsi ətrafındakı müzakirələri 3 əsas başlıq altında cəmləşdirmək mümkündür. Bunlardan ilki büdcənin böyüklü‐ yü ilə əlaqədardır. Avropa Komissiyası büdcə böyüklüyünün AB milli gəlirinin 1,24 faizi səviyyəsində müəyyənləşməsini is‐ tədiyi halda, Hollandiyanın öndərlik etdiyi büdcə gəlirlərində əsas paya sahib (büdcəyə ödəmələri aldıqları paydan böyük olan) 5 ölkə büdcənin həcminin 1 faiz səviyyəsində müəyyən‐ ləşməsini tələb edirdi. Bu məsələdə ortaya çıxan mənbə ehtiyacı ikinci müzakirə mövzusunun ‐ İngiltərəyə tətbiq edilən endirimlərin təkrar ak‐ tuallaşmasına səbəb oldu. Yuxarıda büdcənin xərclər hissəsi ilə əlaqədar rəqəmləri verərkən Müştərək Aqrar Siyasətin (MAS) xərclər içərisindəki payının 46 faiz olduğunu söyləmiş‐ dik. İngiltərə AB üzvlüyü boyunca aqrar sektorun milli gəlir ‐ 76 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı içərisindəki payının çox az olması səbəbilə MAS‐dan mütə‐ madi olaraq daha az pay alarkən, Commonwelth və Şimali Amerika ölkələri ilə ticari əlaqələrinin yüksəkliyi səbəbindən AB büdcəsinə ciddi həcmdə tarif gəlirləri köçürürdü. 1984‐cü ildə Marqaret Tetçer bu halı nəzərə alaraq İngiltərəyə imtiyaz tanınmasını, əks təqdirdə, MAS‐dan ayrılacağını bəyan edə‐ rək, İngiltərə üçün büdcəyə həyata keçirdiyi köçürmələrin 66 faizinə ekvivalent özəl bir endirim əldə etmişdi. Başda Fransa olmaqla bir çox üzv ölkə artıq şərtlərin dəyişdiyini və büdcə mənbələrinin artırılması üçün İngiltərəyə verilən imtiyazın geri alınması zərurətini irəli sürürdü. Bu tələb isə üçüncü mü‐ zakirə mövzusunun əsasını təşkil edirdi. İngiltərə üzv ölkələrdən gələn bu tələblərin əvəzində, Fran‐ sanın da böyük ölçüdə faydalandığı Müştərək Aqrar Siyasətin büdcədən aldığı payın azaldılması və MAS reformlarının hə‐ yata keçirilməsi halında ona verilən imtiyazın qaldırılmasını müzakirə edə biləcəyini açıqladı. Toni Bleyr MAS‐da islahat tələblərini “Sapir raporu”na istinadən “AB kimi bilgi toplumu olma yolunda ciddi əmək sərf edən bir birliyin büdcə xərcləri‐ nin 46 faizini kənd təsərrüfatı sektoruna, 4 faizini isə innovasi‐ yaya ayırmasının heç bir məntiqə sığmadığı” fikri ilə dəstəklə‐ məkdə idi. Qeyd edək ki, 2003‐cü ildə büdcə xərclərinin strukturu mövzusunda tədqiqat aparmaq üçün Avrokomissiya tərəfin‐ dən səlahiyyət verilən professor Andre Sapirin rəhbərlik etdi‐ yi mütəxəssis heyəti AB büdcəsinin “tarixi qalıq” olduğu, AB‐ nin iqtisadi artımına çox az faydası toxunduğu, büdcədən kənd təsərrüfatına ayrılan payın 15 faizə qədər aşağı salınma‐ sının və büdcənin yenidən formalaşdırılmasının zəruri olduğu nəticəsinə varmışdı. Keçən ilin iyun ayında şiddətlənən və böhrana çevrilən büdcə müzakirələri dekabrın 16‐da Avropa Şurasının toplantı‐ sında sona çatdı. Fransa və İngiltərə arasında söz atışması ilə ‐ 77 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı müşayiət olunan mübahisələrlə yadda qalan və hər iki tərəfin də mövqelərindən müəyyən dərəcədə güzəştə getməsi ilə əldə edilən bu nəticə, şübhəsiz, AB‐ni rahatlatdı. Bu çərçivədə 2007‐2013‐cü illəri əhatə edən yeddi illik dönəm üçün AB milli gəlirinin 1,045 faizinə uyğun gələn 862 milyard 363 milyon av‐ roluq büdcə müəyyənləşdi. ‐ 78 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Dünya İqtisadi Böhranı niyə baş vermir? * Əfsun Ələkbər Dünya bazarlarında neftin qiymətinin durmadan artmasını son illərin əsas iqtisadi hadisələrindən biri kimi səciyyələndirə bilərik. Bəs neft qiymətlərinin artmasını doğuran əsas səbəblər hansılardır və bu artım niyə dünya iqtisadi böhranına səbəb olmur? Dünya iqtisadi böhranlarına nəzər saldığımız zaman hamı‐ sının neft qiymətlərindəki sıçramalarla müşayiət olunduğunu, ya da birbaşa bu sıçramaların nəticəsində ortaya çıxdığının şa‐ hidi oluruq. Bu baxımdan, 2001‐ci ildən bu tərəfə neft qiymət‐ lərinin 3 dəfədən çox bahalaşması növbəti qlobal iqtisadi böh‐ ranının baş verəcəyi və ya baş verməli olduğu ehtimalını orta‐ ya çıxarmaqdadır. Amma bu illər ərzindəki dünya iqtisadiy‐ yatının konyukturuna baxdığımız zaman qlobal ÜDM (Ümu‐ mi Daxili Məhsul) kifayət dərəcədə artmış, inflyasiya isə özü‐ nü daha təmkinli aparmışdır. Bu vəziyyət daha nə qədər da‐ vam edə bilər? Yüksək neft qiymətinin dünya iqtisadiyyatı tərəfindən hələ ki, “həzm edilməsinin” əsas səbəbi bir çox ölkələrdə, xüsusilə ABŞ‐da “ucuz pul” siyasəti ilə xərclərin maliyyələşdirilməsi və beləliklə bahalı neftin təsirini kompensasiyası ilə izah olu‐ nur. Dünya iqtisadiyyatının iki hegemon dövləti (eyni zaman‐ da iki ən böyük neft istehlakçısı) ABŞ və Çinin son iki ildəki iqtisadi artımları “ucuz pul” siyasəti ilə izah olunur. Bu ba‐ xımdan yüksək neft qiymətləri aşağı faizlərin nəticəsi kimi açıqlana bilər. Dünya iqtisadiyyatında iki ən önəmli qiymətin * 14 dekabr 2005. ‐ 79 ‐ Yüklə 119,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|