İQTİsadiyyati

Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı 
 
ticədə  ortaya  çıxacaq  olan  məhsulun  keyfiyyəti  aşağı  olacaq‐
dır. Yəni, bir məhsulun dizaynı ən mükəmməl şəkildə həyata 
keçirildikdən sonra istehsal prosesində də ən yaxşı xammal və 
materialdan  istifadə  edilərək  daha  öncə  müəyyənləşdirilmiş 
standartlara riayət edilməsi yolu ilə mükəmməl hesab edilə bi‐
ləcək  bir  məhsul  ortaya  çıxmış  olsa  belə,  bunun  müştəriyə 
çatdırılması  mərhələsində  yol  veriləcək  hər  hansı  bir  qüsur, 
bütövlükdə  o  məhsulun  keyfiyyətsiz  olması  mənasına  gələ‐
cəkdir.  Son  mərhələdə  ola  biləcək  qüsurlara  nümunə  olaraq; 
satış  işçilərinin  müştərilərə  qaba  davranması,  müştərilərdən 
gələn şikayətlərin dinlənilməməsi, qüsurlu olan bir məhsulun 
satıldıqdan sonra dəyişdirilməməsi v.s olaraq göstərilə bilər. 
Keyfiyyət  bir  başqa  şəkildə  “gerçək  keyfiyyət”  (quality  in 
fact)  və  “hiss  edilən  keyfiyyət”  (quality  in  perception)  olaraq 
da incələnməkdədir. “Gerçək keyfiyyət”, adından da anlaşıla‐
cağı kimi mal və ya xidmət istehsal edən şəxs ya da firmaların, 
bunları istehsal edərkən, ən son istehsal metodları və texnolo‐
giyadan istifadə etməsi, ən yaxşı xammal və materialı işlətmə‐
si, məhsulun təmizliyinə, uzun ömürlü olmasına, sürətli və ef‐
fektli olmasına diqqət yetirilməsi və bunlara bənzər faktorları 
nəzərə almaqla məhsulu ən mükəmməl şəkildə istehsalı, “ger‐
çək keyfiyyəti” ortaya çıxarmaqdadır. 
“Hiss  edilən  keyfiyyət”  isə  nisbətən  subyektivdir,  yəni 
şəxsdən şəxsə dəyişməkdədir. Bir mal və ya xidmətin müştəri‐
nin istəklərini qarşılaması halında, “hiss edilən keyfiyyət”dən 
söhbət  getməkdədir.  Ümumiyyətlə  bir  məhsulun  görünüşü 
onun keyfiyyəti haqqında müştəriyə müəyyən bir fikir verə bi‐
lər.  Ancaq  müştəri  o  məhsulun  keyfiyyətli  ilə  əlaqədar  daha 
çox bilgi sahibi olmaq istər. Əli ilə yoxlamaq, dadına baxmaq, 
geyinmək v.s istər, çünki müştərilərin bunlarla əlaqədar daha 
öncədən müəyyən gözləntiləri vardır. 
 
‐ 152 ‐

---

Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı 
Bir firma yeni bir məhsul istehsal etmək üçün aylar və hət‐
ta illər boyu araşdırmalar apararaq yüksək maliyyətlərə qatla‐
na  bilər.  Ancaq,  nəticədə  heç  kim  bu  məhsula  rəğbət  göstər‐
məyə bilər. Buradan anlaşılan, bir məhsulun “gerçək keyfiyyə‐
ti”nin üst səviyyədə olmasına baxmayaraq, alıcılar tərəfindən, 
onların  istək  və  arzularına  cavab  vermədiyi  təqdirdə  keyfiy‐
yətsiz olaraq hiss edilməsi hər zaman mümkündür. Buna görə 
də məhsul istehsal edilmədən öncə müştərilərin istək və arzu‐
larını diqqətə almaq və məhsulun istehsalından sonra müştəri‐
ləri məhsul və bunun özəllikləri ilə əlaqədar daha çox bilgilən‐
dirmək lazımdır. 
Müştərilərinsə  ümumiyyətlə  məhsul  keyfiyyətində  diqqət 
etdikləri və ya etmələri lazım gələn və hiss edilən keyfiyyətin 
ortaya çıxmasında rol oynayan faktorları; görünüş, etibarlılıq, 
yetərlilik, güvənlik, dürüstlük, nəzakət, şikayətlərinin diqqətə 
alınması, müştəriyə dəyər vermə və s. olaraq sıralamaq müm‐
kündür. Digər tərəfdən, müştərilər arasında məhsulun keyfiy‐
yəti ilə əlaqədar geniş şəkildə diqqət edilən digər bir faktor ki‐
mi də qiymət göstərilə bilər. Ancaq, malın bahalı olması onun 
keyfiyyətli  olması  mənasına  gəlmədiyi  kimi,  keyfiyyətli  bir 
malın bahalı olmasının gərəkliliyi də düşünülməməlidir. Çün‐
ki, keyfiyyət üçün yuxarıda verdiyimiz tərifindən də göründü‐
yü  kimi,  hər  hansı  bir  məhsuldan  umduğunu  alan  bir  şəxs 
üçün o malın keyfiyyətli şəkildə hiss edilməsi təbiidir. Burada 
qiymət ikinci planda qalmaqda, şəxsin istək və arzuları ön pla‐
na  çıxmaqdadır.  Ancaq  yenə  də  yüksək  qiymətli  bir  malın, 
yüksək  keyfiyyətə  sahib  olma  düşüncəsi  müştərilər  arasında 
öz yayğınlığını qorumaqdadır. 
Burada vurğulanması lazım gələn başqa bir mövzu, müştə‐
rinin  keyfiyyəti  hiss  etməsində  satıcıların  və  reklamın  böyük 
rol oynamasıdır. Satıcıların davranışları və bilgisi ya da bu sa‐
hədə  edilən  reklamlar,  müştərinin  məhsulun  keyfiyyəti  haq‐
qındakı düşüncələrinə böyük təsir göstərməkdədir. 
 
‐ 153 ‐

---

Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı 
 
Əgər bir mal və ya xidmət istehsalçısı ya da satıcısı, yuxarı‐
da  müəyyən  edildiyi  kimi  müştəri  istəklərini  nəzərə  alırsa, 
onun məhsulu keyfiyyətli olacaq və məhsul həqiqi keyfiyyətin 
özəlliklərini ehtiva edəcəkdir. Əgər firmanın məhsulu keyfiy‐
yətli  olaraq  hiss  edilməzsə,  müştəri  məhsulun,  umduğunu 
qarşılaya bilməyəcəyinə inanacaq və satış həyata keçməyəcək‐
dir. Digər tərəfdən, məhsul və ya satışın gerçəkləşməsi halın‐
da isə məhsulda mövcud olan bir qüsur və ya daha sonradan 
meydana  gələn  bir  çatışmazlığın,  istehsalçılar  tərəfindən  diq‐
qətə  alınmaması  ya  da  müştəriyə  qarşı  davranışların  qüsurlu 
olması,  müştəriyə  önəm  verilməməsi,  bir  daha  o  müştərinin 
eyni  satıcıya  və  ya  istehsalçıya  müraciət  etməməsinə  səbəb 
olacaqdır. 
Müştəri qazanmanın olduqca çətin olduğu günümüz rəqa‐
bət  dünyasında,  itirilən  bir  müştərinin  maliyyəti,  onun  şika‐
yətlərini  dinləmək,  qüsurlu  malını  yenisi  ilə  dəyişmək,  gülər 
üzlü və peşəkar satıcılarla işləməyin gətirəcəyi maliyyətlərdən 
qat‐qat  çoxdur.  Artıq  “satılan  mal  geri  qaytarılmaz”  prinsipi 
ilə ticarət fəaliyyətini davam etdirən “iş adamlarının” bu zeh‐
niyyəti  dəyişdirmələri,  özlərini  müştərinin  qarşısında  deyil 
yanında görmələri və daim onların “səslərini” dinləmələri zə‐
ruri hala çevrilməkdədir. Buna görə də müştərilərin öz hüquq‐
larını  daim  müdafiə  etmələri,  müştəriyə  onu  “soymaq”  üçün 
potensial şəxs olaraq yanaşan satıcılarla bir daha əməkdaşlığa 
girməmələri gərəkməkdədir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
‐ 154 ‐

---