İQTİsadiyyati
Yüklə 119,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Holdinqlər və Azərbaycanda holdinqləşmə *
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Holdinqlər və Azərbaycanda holdinqləşmə * Müzəffər İsmayılov Bazar iqtisadiyyatına keçidlə birlikdə leksikonumuza daxil olan kəlmələrdən biri də “holdinq” sözüdür. Bu məqaləmizdə, günlük həyatımızda bir az da prestijli səslənən bu kəlmənin mənası, bununla ifadə edilmək istənən şirkət formasının nə ol‐ duğu haqqında müəyyən bir məlumat verərək, holdinqləşmə‐ nin respublika üçün əhəmiyyəti, gətirəcəyi mənfi və müsbət cəhətlərə toxunacağıq. Holdinqlər dünyada ilk dəfə 19‐cu əsrin sonları və 20‐ci əs‐ rin əvvəllərində ABŞ‐da “antitrest qanunlar” ilə trest sistemi‐ nin qadağan olunması nəticəsində ortaya çıxmışdır. 1929‐da Amerikada artıq bu sistemi qəbul edən əyalətlərin sayı 30‐a çatmışdı. Bundan sonra isə bu cür formalaşmalar ardıcıl ola‐ raq Fransa, İngiltərə və Almaniyada qanuni hala gətirildi. Azərbaycanda isə, bu sistemin 1990‐cı illərdən sonra əhəmiy‐ yət qazanmağa başladığını söyləyə bilərik. Burada sovet döv‐ ründə dünyada holdinqlərin bir forması olaraq qəbul edilən “dövlət holdinqlərinin” olduğunu qeyd etmək yerinə düşər. Holdinq məna etibarilə ingilis dilindəki, tutmaq, bir araya gətirmək mənasına gələn “to hold” felindən törəyib. Qanun‐ larda isə müəyyən olunmuş hər hansı bir tərifinə rastlaşmaq çətindir. Ölkəmizdə də istər hüquqi şəxslər haqqında və istər‐ sə də qurulacaq ticari müəssisə formaları haqqında tərtib edi‐ lən qanunlarda holdinqlərdən bəhs edilməmiş, sadalanan cə‐ miyyət formaları arasında holdinq sözünə belə yer verilmə‐ mişdir. Sadəcə “Banklar Haqqında” Azərbaycan Respublikası‐ * 12 fevral 2005. ‐ 155 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı nın Qanununda bank holdinq şirkətindən bəhs edilir. Qanun, bank holdinq şirkətini ‐ bank lisenziyasına malik bir və ya bir neçə törəmə bankı olan, fəaliyyəti baş ofisinin yerləşdiyi ölkə‐ nin bank tənzimləməsi orqanları tərəfindən tənzimlənən və nəzarət olunan şirkət şəklində tərif edir. Anlaşıldığı kimi, bank holdinq şirkəti bank sektorunu əhatə edən məhdud bir anlayışdır. Halbuki, holdinq iqtisadiyyatın çox müxtəlif sfera‐ larında fəaliyyət göstərən şirkətləri özündə ehtiva edə bilər. Bəs onda qanunlarda yer almayan ancaq praktikada mövcud olan bu formalaşmanı nə ilə izah edə bilərik? Yoxsa bunlar qeyri qanunidirlərmi? Xeyr, holdinqlərin iqtisadi cəmiyyətlər ilə əlaqəli qanunlarda yer almaması, bunların qanunsuz olma‐ ları ilə əlaqəli deyil, bu şəkildəki quruluşların hər hansı bir hü‐ quqi şirkət şəkli deyil, “şirkətlər arası bir əlaqə forması” olma‐ sından qaynaqlanmaqdadır. Holdinqləri, mövzu ilə əlaqəli ədəbiyyata nəzər saldığımız‐ da qarşımıza çıxan təriflərdən də istifadə edərək, “Ortaq bir qrup məqsədi üçün birliyi əmələ gətirən şirkətlərin tam birləş‐ məsinə ehtiyac qalmadan, səs çoxluğunu əldə edəcək şəkildə bu şirkətlərin səhmlərini əlində tutan şirkət” və ya “Bir səhm‐ dar cəmiyyətin, digər bir ya da bir neçə alt səhmdar cəmiyyə‐ tə, idarələrində söz sahibi olacaq şəkildə iştirakı, yəni bunların səhmlərini alması və idarəetmə şurasında fəal hala gəlməsi forması” şəklində tərif etmək mümkündür. Yuxarıdakı tərif‐ lərdən də görüldüyü kimi burada bir neçə nöqtə üzərində du‐ rulmaqdadır. Bunlardan ilki, iqtisadi bir bütünlük‐iqtisadi bir güc əldə etmək. Digər nöqtə isə başqa bir şirkətə iştirak etmək‐ dir. Bir başqa məqam isə iştirak edilən şirkətin idarəetmə və müşahidə şurasında üstünlük imkanı əldə edilə biləcək şəkil‐ də iştirak etməkdir. Burada vurğulanması lazım gələn bir baş‐ qa məsələ isə bir idarə altında toplanan şirkətlərin hüquqi ‐ 156 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı kimliklərini itirmədikləri və qurulan əlaqənin də davamlılıq göstərdiyidir. Ümumiyyətlə holdinqlərin qurulmasında, rahat səhm dəyi‐ şikliyinə şərait hazırladığı üçün “səhmdar cəmiyyət” forması mənimsənilməkdədir. Holdinqlərin qurulma prosesində, ana şirkət daha öncə var olan alt müəssisələrin səhmlərini əldə et‐ mə yolunu izləyə biləcəyi kimi, alt şirkətlərin birbaşa ana şir‐ kətin özü tərəfindən qurulması şəklində də bir holdinq struk‐ turunun əmələ gətirilməsi mümkündür. Dünyada qloballaşma hərəkətləri ilə yanaşı şirkətlərin də rəqabət sahəsi genişlənmişdir. Bu sahədə rəqiblərin sayısının gündən‐günə artması, qlobal rəqabətdə üstünlük əldə etmə və yüksək rentabelliliyə qovuşma istəyi şirkətləri holdinqləşməyə yönləndirən səbəblərdən bir neçəsidir. Azərbaycanda son il‐ lərdə ‐ bir çoxu xarici investorlar vasitəsilə olsa da ‐ bir hol‐ dinqləşmə yarışının başladığını müşahidə etməkdəyik. Ona görə də burada holdinqlərin müsbət və mənfi cəhətləri üzərin‐ də durmağı vacib hesab edirik. Holdinqlərin faydalarını və zərərlərini iki tərəfli olaraq, yə‐ ni həm ölkə iqtisadiyyatı, həm də şirkət sahibləri tərəfindən dəyərləndirməmiz zəruridir. Belə ki, ölkə üçün faydalı olacaq bir faktor şirkət sahibləri üçün və ya əksinə, şirkət sahibləri üçün faydalı olan bir xüsusiyyət isə ölkə üçün faydalı olmaya bilər. Ölkə iqtisadiyyatı üçün holdinqlərin faydaları: ‐ Holdinqlər, böyük şirkətlərin əmələ gəlməsinə yol açaraq sərmayə birjasının inkişafına köməklik edə bilər. ‐ Holdinqlərin ölkə iqtisadiyyatı üçün bəlkə də ən böyük yararı yeni iş yerlərinin açılmasındakı rolunun çox yüksək ol‐ masıdır. ‐ Holdinqlər, yeni istehsalat texnologiyalarından yararlana‐ raq ölkə ehtiyatlarının səmərəli istifadəsinə köməklik edə bi‐ lər. ‐ 157 ‐ Yüklə 119,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|