İQTİsadiyyati
Yüklə 119,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı özəl kreditlərin, Beynəlxalq Maliyyə Qurumuna (International Financ Corpooration ‐ IFC) görə, 2004‐də 50 milyard dollara yüksələcəyi proqnozlaşdırılır. Dolayısı ilə əgər bir məcbur et‐ mə davranışı varsa bu BVF, Dünya Bankı kimi qurumlardan deyil beynəlxalq özəl maliyyə qurumlarından gəlməkdədir. Ayrıca ayrı‐ayrı ölkə təcrübələrindən bilindiyi kimi, BVF‐dən borc alan ölkələrin ödəmə müddəti yekunlaşdığında borcları‐ nın müddətini uzatma şansı da mövcuddur (borcların konsoli‐ dasiyası). Fəqət özəl qurumlar ölkəni beynəlxalq arbitraj məh‐ kəməsinə şikayət etməkdə və ölkəni çox çətin vəziyyətə sal‐ maqdadırlar. Məsələn, ölkənin kredit notu düşməkdə, borc ve‐ rən ölkə tərəfindən iqtisadi sanksiyaya məruz qalmaqda, hətta bəzən, Cənubi Koreya timsalında olduğu kimi, borcları ödəyə bilməyəcəyi yönündəki açıqlamalar böhrana da yol açmaqda‐ dır. Ayrıca bu durumun neqativ reaksiya doğurması fikrimiz‐ cə yersizdir. Belə ki, özəl kreditlər, rəsmi kreditlərdən fərqli olaraq, daha çox məcburedici xüsusiyyətə sahib olmaları ilə ölkələri daha çox kontrol etməkdə, beləcə kredit alan ölkələri də tənbəllikdən qurtarmaqdadırlar. Bu yönü ilə adətən de‐ mokratik inkişaf, dolayısilə ictimai nəzarət səviyyəsinin yetər‐ siz olduğu inkişaf etməkdə olan ölkələrdə bu boşluğu dol‐ durmaqdadırlar. Dünya Bankının konkret proyektlər qarşılığı ayırmış olduğu ucuz faizli və uzun müddətli kreditlərin nə qə‐ dərinin həqiqətən bu proyektlərə xərcləndiyi sual altındadır. Bu fikrə qoşulmayanlara inkişaf etməkdə olan ölkələr üzərinə qısa bir araşdırma aparmağı tövsiyə edirəm. Amma özəl kre‐ ditləri istifadə edən ölkələrin belə bir şansı – daha doğru ifadə ilə “şanssızlığı” ‐ yoxdur. Yenə lokallaşma, regionallaşma yoluyla yaşanan qloballaş‐ ma prosesində Washington Konsensusu kimi onun təbii nəti‐ cələri tənqid edilə bilər, fəqət önlənə bilməz. Çünki bu günə‐ şin doğuşunu əngəlləməyə çalışmaq kimi bir şey olardı. Avro‐ ‐ 18 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı pa Birliyi timsalında konkretləşən qloballaşma prosesi bunu keçərsiz qılmaqdadır. Avro düşüncəsinin qatı tərəfdarlarından biri olan Mundell sərmayə hərəkətlərinin liberallaşdırılması, sabit valyuta kursu və milli mərkəzi bankçılığın üçünün bir arada yürüyə bilməyəcəyini söyləməkdədir. Sadəcə ikisini bir‐ likdə tətbiq etmək mümkündür. Bu nəzəriyyəni “Uyğunsuz‐ luq Üçbucağı” adlandırmaqdadır. Yəni əgər ölkə sərmayə hə‐ rəkətlərinin liberallaşdırılmasına gedirsə, o zaman ya sabit valyuta kursunu ‐ avro misalında olduğu kimi milli pulundan vaz keçərək ‐ ya da mərkəzi bankçılığı seçə biləcəkdir. 1990‐cı illərə qədər sərmayə hərəkətlərinin liberallaşdırılması çox aşa‐ ğı səviyyədə olduğu üçün bunun mahiyyəti anlaşılmamışdı. Məsələn, birbaşa xarici investisiya daxilolmaları 1981‐1990‐cı illər arasında 5,3 faiz, 1991‐2000‐ci illər arasında isə 20.8 faiz artmışdır. Bilindiyi kimi milli dövlətin əsas xüsusiyyəti vergi alma gücü, mərkəzi bankçılıq kimi geniş mənada sərbəst iqti‐ sad politikaları həyata keçirmə gücüdür. Fəqət Avropa Birli‐ yində (AB) Mərkəzi Bankın qurulması bu birliyə üzv olan mil‐ li dövlətlərin sərbəst pul siyasəti yeritmə xüsusiyyətini böyük ölçüdə əlindən almışdır. Yenə AB‐nin Maastricht Kriteriyaları ilə maliyyə və pul politikalarına gətirdiyi bəzi məhdudiyyətlər mövcuddur: büdcə açıqlarının ÜDM‐yə olan nisbəti 3 faizi, toplam dövlət borclarının ÜDM‐yə nisbəti 60 faizi keçməməli, inflyasiya AB‐də ən aşağı inflyasiyaya sahib (ən yaxşı perfor‐ mans göstərən) üç ölkənin illik inflyasiya səviyyəsi ortalama‐ sının ən çox 1,5 xal üzərində və uzun müddətli faiz nisbətləri, 12 aylıq dönəm etibarı ilə, ən aşağı faiz nisbətlərinə sahib üç ölkənin ən çox 2 xal üzərində olacaqdır və nəhayət, son 2 il eti‐ barilə ölkə pulu başqa bir üzv ölkə pulu qarşısında devalvasi‐ ya edilmiş olmamalıdır. Bu da ölkələrin iqtisadiyyata keyfi bir şəkildə müdaxiləsini ciddi bir şəkildə azaltmaqdadır. Qısaca milli dövlət klassik funksiyalarına (ədalət, mühafizə və müda‐ fiə) geri dönməkdədir. Artıq mal və xidmətlər, sərmayə hərə‐ ‐ 19 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı kətlərinin sərbəstliyindən sonra sıra fiziki əmək və bilgiyə gəl‐ mişdir. BVF kimi beynəlxalq rəsmi qurumlar da ölkələrə əslində yuxarıda qeyd etdiyimiz məhdudiyyətləri gətirməkdədirlər. Yəni ölkələr iqtisadi artımı bəhanə edərək inflyasiyaya yol verməməlidirlər (bilindiyi kimi Keynes 1929 Böhranının əsas səbəbi kimi tələb yetərsizliyini göstərməkdə və buna bağlı ola‐ raq genişləndirici maliyyə politikalarını tövsiyə etməkdə idi). Çünki inflyasiya orta və uzun müddətdə neqativ artım gətir‐ diyi kimi, yüksək real faizlərə, devalvasiyaya səbəb olmaqda‐ dır. Ayrıca inflyasiya yolsuzluğa, yoxsulluğa (inflyasiya həm bütün ölkə vətəndaşlarının real gəlirini azaltmaqda, həm də yoxsullardan zənginlərə doğru gəlir transferi yolu ilə yoxsul‐ ları daha da yoxsullaşdırmaqdadır), gizli və yeraltı iqtisadiy‐ yata da səbəb olmaqdadır. Günlük sərmayə hərəkətlərinin 2,5 trilyon dollara yüksəl‐ diyi bir zamanda qloballaşmanın durdurulmasını istəmək ol‐ duqca absurddur. Unudulmamalıdır ki, Asiya və daha sonra Rusiya Böhranı sərmayə hərəkətlərinin liberallaşdırılmasın‐ dan deyil, bu sərmayəni sağlam bir şəkildə dəyərləndirəcək zəruri və yetərli infrastruktura (həm iqtisadi, həm də hüquqi) sahib olmamasından ortaya çıxmışdır. Əslində qloballaşma əleyhdarları ilə tərəfdarları (belə bir bölgüyə gedilməsi əslində doğru deyil, çünki hər iki qrup əslində qloballaşmanın nemət‐ lərindən faydalanmaqdadır) arasındakı əsas fərq ehtiyatların beynəlxalq bazarlar tərəfindənmi, yoxsa milli dövlət hökumət və bürokratiyası tərəfindənmi bölüşdürüləcəyi sualına cavab axtarışının məhsuludur. Mütəmadi tənqid edilən özəlləşdirmənin məqsədini sadəcə dövlətə müvəqqəti bir gəlir təmin etməkdən çox, o müəssisə‐ nin daha məhsuldar və dəyişən şərtlərə daha tez adekvat ca‐ vab verərək adaptasiya olma (elastiki istehsal paradiqması) ‐ 20 ‐ Yüklə 119,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|