İQTİsadiyyati
Yüklə 119,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qloballaşma prosesində əməyin keyfiyyəti dəyişərkən *
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı mi kiçik ölkələr üçün daha böyük bir məna kəsb edir. Əlbəttə ki, hər hansı bir ölkənin hökuməti tək tərəfli olaraq bu proses‐ də iştirak etməyi rədd edə bilər. Ancaq bu gün telekommuni‐ kasiya texnologiyaları elə bir səviyyəyə çatıb ki, belə bir qəra‐ rın təsiri məhdud olacaq. Bundan başqa, iqtisadi olaraq belə bir qərardan doğacaq daxili və xarici təzyiqlərə tab gətirə bil‐ mək çox çətindir. Həmçinin belə bir siyasət bugünkü dünyada rasional deyildir. 2. İqtisadi qloballaşmanın potensial faydaları nələrdir? Bizim maraqlandığımız kapital hərəkətlərindəki qloballaş‐ manın potensial faydaları ilə əlaqədar olan fikirləri aşağıdakı kimi cəmləyə bilərik: ‐ Beynəlxalq kapital bazarlarına daxil olma ölkələrə, isteh‐ laklarını zaman boyunca hamarlaşdırma (consumption smoo‐ thing) fürsəti verir. ‐ Ölkələr ehtiyac duyduqları kapitalı cəlb edərək daha yük‐ sək investisiya səviyyəsinə və iqtisadi artıma nail ola bilərlər. Bundan başqa cəlb edilən kapitalla birlikdə ölkələrə texnoloji “know‐how” da daxil olmaqdadır. Bunun nəticəsində də ölkə‐ də məhsuldarlıq artmaqdadır. ‐ Sərbəst kapital hərəkətləri hökumətləri makro iqtisadiy‐ yatı daha səriştəli idarə etməyə təşviq və məcbur edir. ‐ Sərbəst kapital hərəkətləri ölkənin daxili maliyyə bazarla‐ rının dərinliyini və genişliyini artırır. 3. İqtisadi qloballaşmanın görünən mənfi təsirləri nələrdir? Bu mənfi təsirlərin ən önəmlilərini aşağıdakı kimi cəmləyə bilərik: ‐ Böyük miqyaslı kapital hərəkətləri ölkədə makro iqtisadi natarazlıq yarada bilər. ‐ Qısa‐müddətli kapital hərəkətlərinin köçəri olması ölkə iqtisadiyyatını kövrək vəziyyətə gətirə bilər. ‐ 28 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı ‐ Kapital marketlərindəki asimmetrik informasiya nəticə‐ sində kapital effektli bir şəkildə hərəkət etməyə bilər. 4. Bütün bunlara baxaraq, bir ölkə kapital hərəkətlərinin müsbət təsirlərindən ən üst səviyyədə faydalanmaq və mənfi təsirlərini minimumda tutmaq üçün nələr etməlidir? Qloballaşma prosesində iştirak etmək ən rasional variant‐ dırsa, bir ölkə aşağıdakı islahatları aparmağa məcburdur: ‐ Makro iqtisadi sabitliyi təmin eləmək üçün, həm dünya‐ dakı, həm də ölkə daxilindəki vəziyyəti nəzərə alan məntiqli maliyyə və pul siyasəti tətbiq eləmək; ‐ Daxili maliyyə sisteminin effektli işləməsini təmin elə‐ mək; ‐ Lazım olan hüquqi və struktur islahatları aparmaq. Bütün bunlar üçün siyasi baxımdan qətiyyətli bir hökumət lazımdır. Ekonometrik araşdırmaların nəticələrinə görə, bu is‐ lahatları apara bilən ölkələr kapital hərəkətlərinin müsbət tə‐ sirlərindən daha çox faydalanırlar. Ancaq belə ölkələrin sayı çox azdır. Ölkələrin əksəriyyəti bu islahatları, bir neçə dəfə iqtisadi böhrana məruz qaldıqdan sonra məcburən aparırlar. Deməli, qloballaşma prosesinə daxil olan bir ölkənin önündə iki vari‐ ant var: ya əvvəlcə könüllü olaraq lazım olan islahatları apara‐ caq, ya da bu islahatları böhranlardan sonra məcburi olaraq aparacaq. Joseph E.Stiglitz o nöqtədə haqlıdır ki, BVF ölkələrin bu islahatları aparıb aparmadıqlarına baxmadan onlara kapi‐ tal hərəkətlərini sərbəstləşdirmək üçün təzyiq edir. * Ölkələr müəyyən müddətə kapital hərəkətlərini məhdud‐ laşdıra bilərlər. Ancaq bu qiymətli zamanı, lazımi islahatları aparmaq üçün xərcləməlidirlər. * Fürsətdən istifadə edib qeyd etmək istəyirəm ki, Stiglitzin özü qloballaşmaya qarşı deyildir. Stiglitzin əsas tənqid etdiyi nöqtə, qloballaşma prosesinin böyük ölkələr və beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən ədalətsiz bir şəkildə tətbiq edilməsidir. ‐ 29 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Nəticədə qeyd eləmək istəyirəm ki, iqtisadi çətinliklərlə üz‐ ləşən ölkələrin əksəriyyətində hökumətlər öz siyasi nüfuzları‐ nı itirməmək üçün bütün günahın qloballaşmada olduğunu bəyan edirlər. Çünki bu lazımi islahatları aparmaqdan daha asandır. Ancaq bilməliyik ki, böyük ölkələr və ya beynəlxalq təşkilatlar nə rol oynayırsa oynasın, qloballaşma prosesindən səmərəli bir şəkildə istifadə eləmək bizim özümüzdən asılıdır. ‐ 30 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Qloballaşma prosesində əməyin keyfiyyəti dəyişərkən * Natiq Sabiroğlu Günümüzdə getdikcə bütün dünyanı saran qloballaşma fe‐ nomeninə əslində dörd mərhələli tarixi bir prosesdən keçilə‐ rək gəlinib: Sənətkarlıq, manufaktura, mexanikləşmə və avto‐ matlaşdırma. Sənətkarlıq dövründə əmək ən əhəmiyyətli istehsal vasitəsi olub. Öz başının ağası olan əmək özü üçün istehsal etməkdə idi. Ayrıca bazarda da əmtəə‐əmtəə mübadiləsi keçərli idi. Manufaktura mərhələsində isə, əmək sahibi, əvəzində is‐ tehsal etdiyinin bir qismini almaq şərti ilə əməyini satmaqda və ya müəyyən bir əmək haqqı almaqda idi. Mexanikləşmə dövründə əmək gerçək mənada ilk dəfə tex‐ nologiya ilə tanış oldu. Karl Marxın ölümündən üç il əvvəl 1880‐ci ildə gerçəkləşən məhsuldarlıq (productive) inqilabı, bu mərhələdə fəhləni (proletariatı) işçiyə çevirdi. Makina böyük ölçüdə əməyi əvəz etməyə başladı. Dolayısı ilə əmək keyfiyyət dəyişdirərək makinanın başında gözləyən, ehtiyatları, nasazlıq və problemləri nəzarətdə saxlayan bir mövqeyə gəldi. Avtomatlaşdırma mərhələsində isə, daha əvvəl aşağı key‐ fiyyətli əməyin gördüyü və görə bilmədiyi bütün işləri müasir robotlar artıqlaması ilə yerinə yetirə bilməkdə idilər. 1950‐ci il‐ lərə gəlindiyində isə, idarəetmə inqilabı gerçəkləşdi. Bu da mavi yaxalı işçinin bəyaz yaxalı işçiyə çevrilməsinə səbəb ol‐ du. A.Tofflerə görə, sənətkarlıq və manufaktura mərhələlərini əhatə edən əkinçilik inqilabı (birinci dalğa) ən əhəmiyyətli is‐ tehsal faktoru olaraq torpaq və əməkdən istifadə etməkdə idi. * 11 iyun 2004. ‐ 31 ‐ Yüklə 119,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|