İQTİsadiyyati
Yüklə 119,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Konstitusiya və iqtisadi inkişaf *
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı ‐ 326 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Konstitusiya və iqtisadi inkişaf * İlkin Sabiroğlu Məqalənin adı yəqin ki, sizə konstitusion iqtisadı xatırlada‐ caq. Bilindiyi kimi, Nobel Mükafatı Laureatı iqtisadçı Kenneth Arrow ictimai seçim sıralamasını ifadə etmək üçün “ictimai ri‐ fah funksiyası” yerinə konstitusiya kəlməsinin istifadə edilmə‐ sinin daha uyğun olacağını, çünki bir ictimai rifah funksiyası‐ na sahib ola bilmək üçün konstitusiyanın mövcud olması zə‐ rurətini irəli sürmüşdür. Həmçinin “İmkansızlıq Teoremi”ni ortaya atan Arrowa görə (baxmayaraq ki, yazar özü bu teore‐ mi “İmkan Teoremi” – “Possibility Theorem” adlandırmışdı, amma iqtisadi ədəbiyyatda ʺİmkansızlıq Teoremiʺ olaraq yer almaqdadır), istənilən halda fərdi seçimlərdən bir ictimai se‐ çim sıralamasını əldə etməyə imkan verəcək və əxlaqi yöndən qəbul edilə biləcək bir metod tapmaq imkansızdır. Bir digər Nobel Mükafatı Laureatı iqtisadçı James M. Buchanan isə Arrowun “İmkansızlıq Teoremi”nə etiraz etmiş və ictimai se‐ çimin siyasi bir proses içərisində müəyyənləşdiyini, bu siyasi prosesə də çox saylı vətəndaşın qatıldığını, bu səbəbdən tutar‐ lı bir ictimai seçim funksiyasını əldə etməyə ümid etmənin mənasız olacağını ifadə etmişdir. Konstitusion iqtisadiyyata Fritz A. Hayek və Milton Friedmandan isə dəstək gəlmişdir. Milton Friedman, inflyasiyanın “hər yerdə və hər zaman mo‐ netar bir problem olduğunu” söyləmiş və konstitusiyaya əlavə ediləcək bir maddə ilə siyasi iqtidarın pul təklifini “ildə 5 faiz‐ dən çox 3 faizdən az olmayacaq şəkildə artırmasının təşkilini” təklif etmişdir. Amma qeyd edək ki, bu yazımızın mövzusu konstitusion iqtisadiyyat deyil. Sən demə bir ölkənin konstitusiyası ilə o öl‐ * 27 avqust 2004. ‐ 327 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı kənin iqtisadi inkişafı arasında qurula biləcək əlaqələr bunun‐ la məhdud deyilmiş. Məşhur iqtisad qəzeti Financial Times, konstitusiyası uzun mətinlərdən təşkil olunan ölkələrdə iqtisadiyyatın zəif inkişaf etmiş, xalqın isə yoxsul olduğunu, qanunlar qısaldıqca zəngin‐ liyin və rifahın artdığını iddia edir. Financial Times dünyanın ən sayğın iqtisad qəzetidir və bu qəzet anayasa mətninin uzun olduğu ölkələrdə uzun perspek‐ tivdə iqtisadi artımın yavaşladığını və xalqın daha yoxsul ol‐ duğunu irəli sürərkən, konstitusiyasında 26 min 316 kəlimə olan Türkiyəni buna nümunə olaraq göstərir. Amerikalı riyaziyyatçı Kazimierz Wiesak Financial Times‐ da yayımlanan məqaləsində, konstitusiyasında ən çox kəlimə olan ölkələrin, eyni zamanda adam başına düşən milli gəliri ən aşağı olan ölkələr olduğunu söyləyir. Pennsylvania Əyalət Universitetinin müəllimi olan Wiesak, iddiasına sübut olaraq Hindistan, Braziliya və Türkiyəni nü‐ munə kimi göstərib. Hindistanın konstitusiyasında 77220 kəli‐ mə varmış. Braziliya və Türkiyə konstitusiyaları isə uyğun olaraq 42371 və 26316 kəlmədən ibarət imiş. Bu üç ölkənin sa‐ tın alma qabiliyyəti paritetinə görə hesablanan adam başına düşən milli gəlirləri də uyğun olaraq 2900, 7400 və 6700 dollar. Digər tərəfdən ABŞ‐ın konstitusiyasında 7764, Yaponiyanın konstitusiyasında isə 5044 kəlimə var. Bu ölkələrin adam ba‐ şına düşən milli gəliri uyğun olaraq 37800 və 28000 dollar sə‐ viyyəsindədir. Yəni konstitusiyası uzun olan Hindistan, Braziliya və Tür‐ kiyədə xalq, qanun sayı az olan ABŞ‐da yaşayan bir şəxslə müqayisədə daha yoxsul bir həyat standartlarına sahibdir. Wiesak bu prinsipin dünyanın bütün ölkələrində keçərli olma‐ ya biləcəyini qəbul etməklə birlikdə, təhlil etdiyi 20 ölkədə ‐ 328 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı konstitusiyanın uzunluğu ilə zənginlik və rifah arasındakı əla‐ qəni sübut etdiyini söyləyir. Görəsən bu araşdırmanın arxasında duran məntiq nədən ibarətdir? Wiesakə görə nəticələr heç də sürpriz deyil. Konsti‐ tusiyanın uzun olması bürokratiyanın artmasına və həm şirkət həm də dövlət səviyyəsində digər iqtisadi fəaliyyətlərin də məhdudlaşdırılmasına imkan yaradır. Qanunların məhdud‐ laşdırdığı hökumət və məclislər korrupsiyanı əngəlləməkdə çətinlik çəkirlər. Dolayısı ilə ölkədə iqtisadi artım aşağı düşür və adam başına düşən milli gəlir azalır. Nəhayət səbirsizliklə gözlənən rəqəmi açıqlayırıq. Kompü‐ terimizin hesablamasına görə Azərbaycan Konstitusiyası təq‐ ribən 11000 kəlmədən ibarətdir. Maraqlıdır ki, Wiesak Azər‐ baycanda korrupsiyanın və adam başına düşən milli gəlirin səviyyəsi ilə 11000 kəlmədən ibarət konstitusiyamız arasında‐ kı münasibəti necə izah edərdi? ‐ 329 ‐ Yüklə 119,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|