Isa h seynov. Se[ilmi] Wswrlwri Bak\ 1988 Q\rx ikinci ildw me]wdw "q\r\c\ batalyon" ad\nda silahl\ dwstw tw]kil edilmi]di

7

Qaranl\qda a`aclar elw bil wl-wlw tutu]aq hwr twrwfdwn irwli yeriyib, talan\n dairwsini daraltm\]d\;

akasiyal\`\n [\xaca`\ndan baxanda irwlidwki bo]luq bircw x\rman yeri b=y^kl^y^ndw g=r^n^rd^.

Me]w[ilwrin  al[aq  [ardaqlar  alt\nda  ocaqlar\  i]\ldayan  yast\-yappa  qazmalar\  bu  ax]am

qaranl\`\nda elw bil daha da yast\lan\b, az qala torpaqla bwrabwrlwnmi]di. O ba]dak\ fin evinin

ax]am  ]ehindw  islanm\]  ]iferlwri  isw  sanki  lap  ulduzlar\n  alt\nda  a`ar\rd\.  Bu  mwnzwrw,

Zwlimxan\n d^nyaya g=z a[d\`\ g^ndwn indiyw qwdwr min-milyon kwrw g=rd^y^, wn x\rda, incw

cizgilwrinwdwk  bwlwd  oldu`u  bir  rwsm  kimi,  zehnindw  daimi  iz  salm\]d\.  B=y^k  ]whwrlwrdwn,

qar`a]al\  qwswbwlwrdwn,  kwndlwrdwn  uzaq  me]w  i[indw,  nwdwnsw  B=y^ktala  adlanan  bu  ki[icik

gu]wni  xat\rlayanda  o,  hwmi]w  ^rwyindw  bir  k=vrwklik,  hwtta  hwsrwt  duyurdu. X^suswn  bu  son

vaxtlar, Nwrimanov prospektindw twzwcw ald\`\ ota`\nda rahatca uzan\b yatd\`\ yerdw, gecwnin bir

alwmindw elw bil kimsw onu silkwlwyib oyad\r vw hwmin rwsmi gwtirib qar]\s\na qoyurdu. Zwlimxan

ulduzlar\n alt\nda a`aran bu ]iferlwri dw, sakit-sakit alovlanan ocaqlar\ da, orda-burda, dirwklwrin

dibindw  [=mwlib  papiros,  [ubuq  [wkw-[wkw  s=hbwt  edwn  me]w[ilwri  dw  g=r^rd^.  Bu  xwyaldan

ayr\ld\qdan sonra isw ba]\n\ bulay\b, “universitet bitirdin, mwtbuat i][isi oldun, yenw u]aql\qdan

ayr\lmad\n,  yolda]!”  —  deyirdi.  Lakin  buradaca  fikirlw]di  ki,  =z-=z^n^  mwzwmmwt  etmwsinw

baxmayaraq, he[ dw “u]aql\qdan ayr\lmaq” istwmir; o ki[ikcw talada nw isw elw bir ]ey vard\ ki,

ondan  ayr\lmaq,  uzaqla]maq  bwlkw  dw  b=y^k  bwdbwxtlik  demwkdir.  Elw  gecwlwr  olurdu  ki,

Zwlimxan hwtta saatlarla bu “bwdbwxtliyin” xofu ilw ya]ay\rd\. Belw bir qwribw hissi do`uran nw idi?

Bwlkw  Z^mr^dlw  wlaqwdar  hisslwrdi?  Yaxud,  bwlkw  Zwlimxan  bug^nk^  g^n^n  yeti]wcwyini,

B=y^ktalada,  ^mumwn  bu  me]w  i[indw  yeni  hadiswlwr  burul`an\na  d^]wcwyini  qabaqcadan

duymu]du? Demwk [wtindir, hwlwlik ancaq bunu demwk m^mk^nd^r ki, qar]\s\nda o do`ma,

canl\  tablonu  g=rd^kdw  Zwlimxan  yenw  dw  hwmin  tan\]  hissi  ke[irdi.  Wgwr  bir  yanda  swrbwst

dayan\b,  nw  ba]  verdiyini  d^]^nwsi  olsayd\,  Zwlimxan  anlayard\  ki,  qarda]\n\n  hwddi-h^dudu

a]an bir hwywcanla dan\]d\`\ dumanl\ whvalatdan sonra, vaxt\ ilw =z^n^n dediyi kimi “hwywtin

[ala-[uxuruna  qwdwr  do`ma  olan”  bu  fin  evi  vw  onun  d=vrwsindw  a`\z-a`\za  d^z^lm^]  bu

qazmalar indi ona divarlar\ aras\nda gizlin, dola]\q intriqalar gedwn bir qwsr kimi g=r^n^rd^.

Lakin Zwlimxan bu deyilwnlwrin he[ birini ayd\n dwrk etmwdwn, qar\]\q twwss^ratla yeriyirdi.

Qarda]lar  fin  evinin  hwywtinw  yax\nla]anda  oradak\  qaralt\lar  twrpwni]di.  Gwlwnlwr  vw

qar]\layanlar hwlw ^z-^zw toxtamam\]d\lar ki, hwywtin qaranl\q k^nc^ndw kim isw burmabuymuz

bir  erkwyi  s^r^yw-s^r^yw  gwtirdi,  erkwyin  boynunu  qatlay\b  Zwlimxan\n  qaba`\nda  yerw  swrdi.

Wynindw torba kimi as\lm\], wtwklwri yerw toxunan a`\r, boz ]inelin i[indw wcwb cwldliklw hwrwkwt

edwn bu c\l\z adam, ywqin ki, =z i]ini Zwlimxanla g=r^]mwkdwn daha irwli bilib, dizini erkwyin

boynuna  dayad\.  Boz ]inelin wtwyinin alt\ndan siyrilib [\xan a`dwstw xwncwrin tiywsi par\ldad\,

wtrafdak\  ocaqlar\n  az-maz  ayd\nla]d\rd\`\  bu  toranda  qaraya  [alan  qan  fwvvarwlwrw  vurdu,

bu`lana-bu`lana ax\b g=llwndi.

Zwlimxan, qazmalar\n hwywtlwrindwn yox, elw bil g=bwlwk kimi birba] yerin alt\ndan [\xaraq sa`-

soldan onu d=vrwyw al\b wl verwn, qwribw ciddiyywtlw “xo] gwlibswn, swfa gwtiribswn” — deyw eyni

swpkili  kwlmwlwri  twkrar  edwn  papaql\,  ]inelli,  g=dwk[wli  adamlar\n  tan\]  sifwtlwrinw  bax\b,

g=zlwrini  g=llwnwn  qana  dikdi,  etiraz  wlamwti  olaraq  ba]\n\  bulad\.  Onun  xalq i[indw  [oxdan

unuduldu`unu  g^man  etdiyi  qwdim  el  adwtini  xat\rlad\b  qona`\n  “aya`\n\n  alt\nda  qurban

kwsmwyi” laz\m bilmi] “torba]inel adam” — Kwrwm May\lov isw, ba]\n\ qald\rmadan =z i]indw

oldu.

---

8

Zwlimxan,  twkrar  edwk  ki,  onun  gwli]inw  qwribw  ciddiyywtlw,  m^wmmal\,  gizlin  maraqla  baxan

me]w[ilwrw, belw hallarda canqurtaran bir-iki kwlmw “nw var, nw yox” deyib fin evinin pillwkwninw

y=nwldi.  I[wri  girwr-girmwz,  bayaqdan  bwri  qap\n\n  dal\na  topla]\b,  atalar\n\n  dili  ilw  “qaqa]”

adland\rd\qlar\ wmilwrinin boy-buxununa, “qw]wng ]whwrli geyiminw” mwftunluqla tama]a edwn

q\zlar,  bir-birinw  aman  vermwdwn,  hwr  twrwfdwn  onun  boynuna  sar\ld\lar.  Alt\  c^t  hwrarwtli,

mehriban wl eyni qayda ilw onun yum]aq a` sifwtini ovuclar\ aras\na al\b sa`a-sola wydi, “dwrdin

al\m, ay qaqa]!”, “Qaba`\nda =l^m!”, “Sada`an olum, ay qaqa]!” — vw sairw deywn alt\ titrwk sws

bir-birinw qar\]d\. Mar[amar[, =p^]-g=r^] kim bilir nw qwdwr [wkwcwkdi. Qaraxan onlara mane

oldu. Birdwn swbirsizliklw qaba`a duraraq:

-  Yax]\, yax]\. Bwsdir! — deyw twpindi — yeriyin, a]a`\da anan\za k=mwk elwyin!

Q\zlar dwrhal, m^tiliklw kiri]ib hwywtw t=k^ld^lwr. Zwlimxan, hesabla b=y^y^n^n on swkkiz ya]\ twzw

tamam  olan  bu  me]w  g=zwllwrindwn  =twn  bir  ildw  hans\n\n  necw  dwyi]diyinw  belw  diqqwt  yetirw

bilmwdi. Halbuki o, qarda]\n\n balalar\na qar]\ hwr vaxt diqqwtli olmaq, onlar\ qar]\l\ql\ mwhwbbwtlw

wzizlwyib, ^rwyindw q=vr elwywn k=hnw bir yaran\n a`r\s\n\ unutmaq istwyirdi. Son zamanlar ailwdwn

uzaq d^]sw dw, Zwlimxan bilirdi ki, Qaraxan\n arvad\ Swriyyw bac\n\ “azad elwmwk” ^[^n mama[a

[a`\r\lmaq  vaxt\  yeti]wndw  evdw  gwrgin  bir  intizar  ba]lan\rd\.  Bu  ailwyw  elw  bir  kwnardan  d^]m^],

a`\rl\`\ vw qaradinmwzliyi ilw bac\lar\ndan fwrqlwnwn b=y^k q\z Mwrywmdwn savay\, qalanlar\ bwrk

tw]vi] ke[irirdilwr; gecwlwr pwncwrw qaba`\nda diz [=kwrwk qaranl\q g=yw ^z tutub, “swn bizw bircw

qarda],  bircw  qarda]”—  deyw  p\[\lday\rd\lar.  O  biri  otaqda  mama[an\n wlindw [apalay\b q\]q\ran

n=vbwti [a`aya twrwfinclw baxandan sonra isw wmwlli-ba]l\ yasa bat\rd\lar. Sonra da =zlwrini “bwxtsiz,

qaradaban” adland\r\b, sa[-bir[wklwrini yolurdular. Zwlimxan bu c^r swhnwni twk bir dwfw g=rm^]d^,

ancaq onun twkrar olundu`una ]^bhw etmirdi. O, zahirwn nw qwdwr sakit, bu mwnzwrwyw hwtta laqeyd

kimi g=r^nsw dw, daxilindw bir o qwdwr co]`unluqla k^krwywr, ailwdw o`lan u]a`\ ilw q\za hwlw fwrq

qoyan b=y^klwrin yaxas\ndan yap\]\b b^t^n ciddiyywtilw etiraz etmwk, “u]aqlar\n\z\n bu c^r dwrd

[wkmwlwri  sizin  whval-ruhiyywnizin,  twrbiywnizin  nwticwsidir”  demwk  istwyirdi.  Lakin  elw  buradaca

vaxt\ ilw wlindwn [\xm\] xwtan\ xat\rlay\b, g^nahkartwk susur, i[indwn q\r\la-q\r\la qal\rd\. Buna g=rw

dw,  qarda]\n\n  balalar\  ilw  ^z-^zw  gwlwndw,  Zwlimxan  onlar\n  mwhwbbwtindwn  [\rp\n\]  duymaqla

bwrabwr, hwm dw wzab [wkir, dola]\q hisslwrinin mwngwnwsindw s\x\l\rd\. Bwlkw elw bunun ^[^n, ywni

Zwlimxan\n  wzab\n\  sezdiyi  ^[^n dw  Qaraxan  q\zlar\  belw  tezcw  qovdu?  Zwlimxan,  teleqrama  g=rw

hwssasl\`\na ]^bhw etdiyi qarda]\na minnwtdarl\qla baxaraq:

- Swnin g^nah\n ^z^ndwn u]aqlar\n yan\na wlibo] gwlmi]wm, — dedi vw elw bil birdwn ay\l\b, bu orta

otaqdan sa`a a[\lan =rt^l^ qap\ya baxd\. — Bws ki]i han\, g=z^mw dwymir, Qaraxan?

Yoldak\ uzun dan\]\qdan sonra, hwywtw gwldiyi  dwqiqwdwn s^stlw]wrwk wllwrinin ucunu toqqas\n\n

alt\na ke[irib fikirli-xwyall\ gwzi]wn Qaraxan wvvwlcw deywswn onu he[ e]itmwdi dw.

-  Ki]i?.. Ki]i =z ota`\nda swni g=zlwyir, qurban\n olum, — deyw qwfil narahatl\qla cavab verdi. —

Tap]\r\b ki, twkcw gwlsin yan\ma. Paltonu, kepkan\ [\xart, ke[ i[wri!

- Bws Swriyyw bac\ han\?

- Gwlwr, gwlwr g=r^]wr. Ba]\ batmas\n Swriyyw bac\n\n, bilmirswn xasiyywtini, ywqin hwyalan\r.

---