İşçi heyəti: Redaksiya heyəti: Vahid Axundov (iqtisad elmləri doktoru, professor), Ziyad Səmədzadə
Yüklə 4,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. ƏDV üzrə mövcud praktikanın innovasiya mexanizminə təsiri
r itetliyinin seçilməsi bu əmtəələrin geniş müxtəlifliyinə imkanlar verir və nəticədə hər əmtəə markası özünəməxsus fərqli xüsusiyyətlərə malik olur: sürətli idman maşınları, iri tutumlu ailəvi maşınlar, qənaətçil maşınlar və s. Yenilik, mövcud bazarın ayrı-ayrı seqmentlərə bölünməsi nəticəsində baş verir. Yenilikçi müəssisənin nisbətən kiçik bazar seqmentində bazar payı böyük ola bilər. Belə halda yeni məhsula müəyyən intervalda yüksək qiymət qoymaq imkanı yaranır. Yeni məhsul xüsusi tələbatlara istiqamətləndiyi üçün standart məhsulun təmin et- mədiyi alıcıları özünə cəlb edir. Məhsulun diferensiasiyası yüksək alıcılıq qabiliyyəti olan alıcılar qrupuna çıxmağa imkan verir. Yeni məhsullara görə daha çox pul ödəməyə hazır olan alıcılara ya yüksək gəlirli istehlakçılar, ya da müəyyən səbəblərdən standart məhsulu qəbul etməyən alıcılar aid edilir. 5. ƏDV üzrə mövcud praktikanın innovasiya mexanizminə təsiri Hesab olunur ki, ƏDV iqtisadi artıma, kapitalın təmərküzləşməsinə və yığımın stimullaşdırılmasına digər vergi növlərindən daha çox təsir göstərir. ƏDV-nin iqti- sadiyyatın müxtəlif sahələrinə təsiri fərqlidir. Müəssisənin məcmu xərclərində ma- terial xərclərinin və digər təşkilatların gördüyü işlərə və göstərdikləri xidmətlərə görə ödədiyi məbləğlərin xüsusi çəkisi artdıqca onların təmin etdikləri vergi ödənişləri azalır (əvəzləşdirmə mexanizminin köməyi ilə). Əmək tutumu və ümumi gəlirlərində xalis məhsulun xüsusi çəkisi böyük olan sahələr isə daha çox ƏDV hesablamalı olurlar. Digər tərəfdən, ƏDV-yə görə ödənilən vergilərin əvə z - ləşdirilməsi prosesinin müddəti müxtəlif sahələrdə xeyli fərqlənir. Texnoloji dövr- lərin müxtəlifliyi nəticəsində yaranan belə fərqlər sahibkarlar üçün qeyri-bərabər iqtisadi şəraitin yaranmasına gətirir. Dövriyyə vəsaitlərinin dövretmə sürətinin böyük olduğu topdansatış ticarət müəssisələrində əvəzləşdirmə müddətinin saatlar və ya günlərlə ölçülə bildiyi halda uzunmüddətli texnoloji proseslərə malik olan istehsal sahələrində belə əvəzləşdirmə xeyli vaxt aparır. Topdansatış ticarətçilər hər hesabat dövründə (bir ay) ödədikləri ƏDV-ni tam əvəzləşdirmək imkanına malik olur və ƏDV kimi ödənilmiş dövriyyə vəsaitlərini geri qaytara bilirlər. Sənaye sahələrində uzun müddətli istehsl tsikllərinin mövcudluğu isə ödənilmiş ƏDV məbləğlərinin qaytarılması müddətini artırmaqla əlavə dövriyyə vəsaitlərinə tələbat yaradır. Bu proses bazara daxil olma mərhələsində olan yeni məhsuların istehsalçıları üçün daha böyük çətinliklər yaradır. Belə ki, həmin mərhələdə yeni məhsulların qiyməti yüksək, tələbat isə az olur. Əksər ölkələrdə sığorta və bank sektoru ƏDV-dən azad olunur. Vergi Məcəlləsinin 13.2.9-cu maddəsində göstərilir ki, qeyri-maddi aktivlər, pul vəsaiti və torpaq ƏDV məqsədləri üçün mal hesab olunmur. Qeyri-maddi aktivlər anlayışı Vergi Məcəl- ləsinin 13.2.9-cu maddəsində belə müəyyən edilir: “intellektual, o cümlədən ticarət nişanları, digər sənaye mülkiyyəti obyektləri, habelə müvafiq qanunvericiliklə AZƏRBAYCANIN VERGİ JURNALI. 4/2012. 111 müəyyən edilmiş qaydada vergi ödəyicisinin mülkiyyət hüququnun obyekti kimi tanınan digər analoji hüquqlar”. Azərbaycan Respublikasının “Patent haqqında” Qanununda edilmiş dəyişiklik- lərdə “sənaye mülkiyyəti obyektləri” anlayışı müvafiq olaraq "ixtira, faydalı model və sənaye nümunələri" sözləri ilə əvəz edilmişdir. Müvafiq dəyişikliklər Azərbaycan Respublikasının “Dövlət rüsumu haqqında” Qanununda da öz əksini tapmışdır. Deməli, innovasiya fəaliyəti üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən ixtiraların, faydalı model və sənaye nümunələrinin satışı üzrə dövriyyələr ƏDV məqsədləri üçün mal hesab olunmur. Vergi Məcəlləsinin 165.1.3 və 168.1.5-maddələrinə görə ixtiralara, faydalı model və sənaye nümunələrinə verilən patentlərin mülkiyyətə verilməsi və ya güzəşt edilməsi “sıfır” dərəcə ilə vergiyə cəlb olunur. Bu müddəa patentlərə tələbatın sti - mullaşdırılmasına dəstək verməklə innovativ müəssiələr üçün əlverişli şərait yaradır. İnnovasiyalı iqtisadi sistemə keçid üçün belə qeyri-maddi aktivlərin təqdim edilməsi üzrə əməliyyatların da “sıfır” dərəcə ilə ƏDV-yə cəlb edilməsi daha məqsədəuyğun olardı. Əvəzləşdirilən vergi məbləği hesablanmış vergi məbləğindən artıq olduqda, büdcə ilə münasibətlər Vergi Məcəlləsinin 179-cu maddəsi ilə tənzimlənir. Bu maddədə qeyd olunur ki, dövriyyəsinin azı 50 faizi “sıfır” dərəcə ilə vergiyə cəlb olunan vergi ödəyicisinə, hesabat dövründə əvəzləşdirilən vergi məbləğinin hesablanmış vergidən artıq olan hissəsi onun vergi və ya gömrük orqanlarına ərizəsini verdiyi vaxtdan 45 gün ərzində qaytarılır. Digər vergi ödəyiciləri üçün - əvəzləşdirilən vergi məbləğinin hesabat dövrü ərzində hesablanmış vergi məbləğindən artıq olan hissəsi növbəti 3 aya keçirilir və bu ayların ödəmələrinə aid edilir, artıq ödəmənin hər hansı qalığı isə bu 3 ay bit- dikdən sonra vergi ödəyicisinin ərizəsinə əsasən 45 gün ərzində büdcədən qaytarılır. Deməli vergi tutulan dövriyyəsinin 50%-dən çoxu standart dərəcələrlə vergiyə cəlb olunan və ahəngdar fəaliyyət göstərən müəssisələr ödədikləri ƏDV-ni təxminən 135 gündən sonra geri qaytara bilirlər. Göründüyü kimi, ƏDV üzrə ödənişlər daxili bazarda fəaliyyət göstərən istehsal müəssisələrini əlavə dövriyyə vəsaitlərini cəlb etməyə vadar edir. Bu isə yerli məh- sulların maya dəyərinin artmasına və rəqabət qabiliyyətinin azalmasına, inflyasiya proseslərinin sürətlənməsinə şərait yaradır. Büdcə gəlirlərinin təmin edilməsi üçün müəssisələrin dövriyyə vəsaitlərinin bir hissəsinin məcburi formada istehsaldan kə- narlaşdırılması faktı ƏDV-nin istehsalçıya münasibətdə neytral olmadığını göstərir. İstehsalçının pul vəsaitlərinin daim istehsaldan kənarlaşdırılması dolayı verginin təbiətinə ziddir. İxraca “sıfır” dərəcənin tətbiqi milli iqtisadiyyatın inkişafı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Lakin qeyd olunmalıdır ki, bu güzəşt xammal ixracatçıları üçün daha əlve - rişli iqtisadi mühiti yaradır. Belə ki, xammal hasilatı və ixracı ilə məşğul olan İ.Seyfullayev. İqtisadiyyatın tənzimlənməsində xüsusi vergi rejimlərinin əhəmiyyəti 112 Yüklə 4,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|