İşçi heyəti: Redaksiya heyəti: Vahid Axundov (iqtisad elmləri doktoru, professor), Ziyad Səmədzadə
Yüklə 4,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
AZƏRBAYCANIN VERGİ JURNALI. 4/2012. 125 materialları cəlb edir. Qeyd etmək lazımdır ki, sessiyanın materialları “Бакинский рабочий” qəzetində 1928-ci ildə mayın 29-da çıxan № 131-də işıqlandırılmışdır. Dərc olunmuş materialın sərlövhəsində qeyd olunurdu ki, Azərbaycan SSR-də kənd- təsərrüfatı vergisinin tətbiq olunduğu kəndlilərin xalis gəliri milyon manatlarla ölçülür. Kəndlilərdən alınan verginin məbləği 3.336.000 manat olmuşdur. Yeni vergi qaydaları əhalinin az gəlirli hissəsini vergilərdən azad etməklə vergilərin ağırlığını ortababların çiyninə qoyur, yeni vergi qaydaları sinfi yanaşmanın təzahürüdür. Ses- siyada Azərbaycan SSR Xalq Maliyyə Komissarı Teymur Əliyev kənd təsərrüfatı vergisi haqqında çıxışlar etdi. Çıxışda qeyd olunurdu ki, 1927/28-ci təsərrüfat ilində vergi mükəlləfiyyətli obyektlərin müəyyənləşməsi yerli idarəetmə orqanları tərəfindən qəza vergi aparatının işçiləri də cəlb olunmaqla həyata keçirilmiş və öz müsbət nəticəsini vermişdir. Cari ildə kəndlilərin vergi mükəlləfiyyətinə cəlb edilən xalis gəliri 63.609.000 manat olmuşdur, halbuki, bu göstərici 1926/27-ci təsərrüfat ilində 58.000.000 manat olmuşdur. 1926-19/27-ci təsərrüfat ili ilə müqayisədə kəndlilərin gəlirləri 9% artmışdır. Lakin faktiki olaraq qeydə alınmış və vergi öhdəçiliyinə cəlb olunmuş gəlirin həcmi respublikada 1927/28-ci təsərrüfat ilində 14% artmışdır. Kənd təsərrüfatının ayrı-ayrı sahələri üzrə xalis gəlir aşağıdakı kimidir: tarlaçılıqda - 44,72%, çəmən və otlaq sahələri üzrə - 2,98%, xüsusi sahələr üzrə 21,05%, heyvandarlıqda 27,63%, qeyri torpaq sahələrindən gələn gəlirlər - 3,62% olmuşdur. İri heyvandarlıq təsərrüfatları istisna olmaqla bütün bu təsərrüfat- lardan ötən il ilə müqayisədə 8% az vəsait yığılmışdır. Cari ildə yığılan vəsaitlərdəki artım bir tərəfdən kəndli təsərrüfatlarının nisbətən daha rentabelli olması, digər tərəfdən isə vergi ödəyicilərinin öhdəliklərinin daha dəqiq müəyyən olunması ilə əlaqədardır. Lakin 1927/28-ci təsərrüfat ilində də kənd-təsərrüfatı vergilərinin yığıl- ması kampaniyasında müəyyən nöqsanlar olmuşdur. Bu isə birinci növbədə kəndlilərin gəlir mənbələrinin düzgün qeydiyyata alınmaması ilə əlaqədardır. Daha varlı təsərrüfatlarda gəlirlərin məbləği gizlədilir. 1927/28-ci təsərrüfat ilində kəndlilərdən 3.780.000 manat vergi yığılmış, ötən il müqayisədə dövlət büdcəsinə 11,1% artıq vəsait daxil olmuşdur. Bu isə birinci növbədə gizli gəlirlərin müəyyən- ləşdirilməsi nəticəsində mümkün olmuşdur. 1925/26-cı təsərrüfat ilində əhalinin az təminatlı (kasıb) hissəsinin 26%-i, 1926/27-ci təsərrüfat ilində 38%-i, 1927/28-ci təsərrüfat ilində isə 43%-i vergilərdən azad olunmuşdur. Qızıl ordu əsgərləri və əlil- lərində vergi güzəştləri 1926/27-ci təsərrüfat ilində 322.000 manat, 1927/28-ci təsər- rüfat ilində 477.000 manat olmuşdur. Mayın 1-nə olan məlumata görə bütün imtiyazlı əhali üçün vergi güzəştlərinin və endirimlərinin ümumi məbləği 8.336.484 manat olmuşdur. Mayın 1-nə kimi müəyyən olunmuş vergilərin 95,63% yığılmışdır. Vergi ödəyicilərinin əsas kütləsini adabaşına 30 manatdan 80 manata qədər gəlir düşən, bütün təsərrüfatların 44,42%-ni, bütün vergi mükəlləfiyyətlilərin 57%-ni təşkil edir. Həmin kütlə vergilərin 50,26%-ni ödəyir. Daha imkanlı təbəqəyə gəldikdə isə bütün təsərrüfatların 7,22%-i və bütün gəlirin 18,57%-i, bütün vergilərin 45-46%-i onların öhdəsinə düşür. Vergilərdən azad edilən geniş kəndli təsərrüfatlarının payına isə gəlirlərin 24%-i düşür. Azərbaycanda orta hesabla gəlir vergisi gəlirlərin 6,14%-ni, bütünlükdə istehsal gücü nəzərə alınmaqla 1,09%-dən - 19,30% -arasında dəyişir. SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin üçüncü sessiyasında təsdiq edilən qanuna görə kənd-təsərrüfatı vergilərinin həcmi gəlirlərin 25%-dən artıq olmamalıdır. Lakin qanunun bu müddəası ortabablara, imkanlı əhaliyə aid edilmirdi. 1928-1929-cu təsərrüfat ilində kənd-təsər- rüfatı vergisindən azad edilənlər 47-48%-qədər yüksəlmiş, əlavə vergi endirim- lərindən yaralananlar 2% olmuşdur. Daha sonra Teymur Əliyev məruzəsində bildirirdi ki, vergi işinin daha yaxşı təşkil olunması üçün Qəza Maliyyə Şöbəsinin və Qəza İcraiyyə Komitəsinin təlimatçılarının işindən yararlanmaq lazımdır [3, № 131, 1928]. Bu çıxış sovet vergi siyasətinin sinfi məzmununun və bu istiqamətdə həyata keçirilən tədbirlərin daha da şiddətlənməsindən xəbər verir. Bir tərəfdə heç nəyi olmayıb və bundan imtiyaz kimi yararlanan geniş kütlələr, digər tərəfdə isə müəyyən qabiliyyət və səyləri hesabına artıq sabit gəlir gətirən, nizamla çalışan təsər- rüfat yaratmış, iqtisadi, siyasi və hüquqi xarakterli təzyiqlərlə üzləşənlər diqqəti cəlb edir və bütün “sosial öhdəliklərin” ağırlıqlarının məhz onların çiyinlərinə düşməsi təbii ki, anormal iqtisadi təzahürlər kimi qiymətləndirilməlidir. Kənd təsərrüfatı vergisi bir daha Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin (AzMİK) IV sessiyasının oktyabrın 9-da keçirilən axşam iclasında gündəmə gəldi. Sessiya ilə əlaqədar “Бакинский рабочий” qəzetində dərc edilən materialda yazılırdı ki, cari ildə kənd-təsərrüfatı vergisi 6,5 milyon manat olmuşdur və müharibədən əvvəlki vergilərin 60%-ni təşkil edir. Azərbaycan Xalq Komissarları Sovetinin sədri Q.Musabəyov sessiyada kənd təsərrüfatı vergisi ilə əlaqədar çıxış etdi. O, çıxışında bildirdi ki, vergilərin yığılması qaydaları sinfi yanaşma baxımından müəyyən olun- muş, burada yoxsul kəndlilər tamamilə vergidən azad olunmuşdur. Vergilərin 45%- i ortabab və daha varlı kəndlilərin üzərinə düşür, yığılan vergilərin həcmi müharibədən əvvəl yığılan vergilərin 60%-i qədər olmuşdur [3, №249, 1928]. Ümumiyyətlə AzMİK-in IV sessiyasında Q.Musabəyovun kənd təsərrüfatı vergisi ilə əlaqədar geniş məruzəsində 1) vergilərin ümumi siyasi tərəfləri, 2) vergilərin strukturu, 3) vergilərdə yenilik, 4) vergilərin həcmi barədə məlumatlar öz əksini tap- mışdı. Məruzəçi vergilərin ümumi siyasi tərəfləri barəsində danışarkən qeyd etdi ki, bu məsələ bizim təsərrüfat cəbhəsindəki çətinliklərimizlə əlaqədardır və indi daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Kənd təsərrüfatı vergisi taxılın vaxtında, möhtəkirlərin əlinə düşmədən daxil olmasına imkan yaradar. Məhz bu vergi proletar dövlətinin kənddə sosialist dəyişikliklərini etməsi üçün əhəmiyyətli vasitədir. Daha sonra vergiqoymada sinfi yanaşmanın məzmununu şərh edərək bildirilirdi ki, bu vergi yox- sul ortabab kəndli təsərrüfatlarının, kollektiv sektorun güclənməsində iqtisadi va- sitədir. Sonra vergilərin strukturu barədə deyilirdi ki, burada dövlət siyasətinin sinfi 126 S.Səməndərov. XX əsrin 20-30-cu illərində Azərbaycanda vergi məsələlərinin ictimai-siyasi və iqtisadi fikirdə... Yüklə 4,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|