İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
381 İsgəndər Atilla cüml
ələrini oxudum: “Ağacların çox çiçəklənmiş, borulara sarıl- mış, şəfəqlərə bürünmüş, hər biri bir pəri olmuşdu...” Abdulla Surun (Tofiqin) “Neçin, n ədən?” şeirinə nəzər salaq:
Yüks
ək qarlı dağlardan qopub gələn, Yalçın, sərt qayalardan sızıb çıxan, Qutlu-d ərin dərələrdən qopub qoşan, Ç əmənlər çeynəyib çiçəklər yolan, Dağlar aşıb cığırlar sürüyən, Əyri-müyrü, gilli-qumlu yataqlardan axan, Ey s əlsəbil həyat, nə gur dağların var? N ə səsli-küylü, fəqət durmaz, axımlı səfərin var? N ə cuş və nə xuruş, nə düşüb qalxmaqdır. Yana ğın daşlı, qumludur, kirli, çamurludur. Yerd ə ikən göydə uçursan... Göyd ə ikən yerdə qayətsən. L ətif ikən kəsif olursan... Saf ik ən bulanırsan O zümzüm ə dərin quyudur fəqandan... O q əhqəhə için-için iniltidir, nəreyi-candır... Sürünür, qıvrılırsan. Yell
ər ilə inləyib ağlarsan, bağırarsan...
A.Surun şeirindən aydın görünür ki, o, Cavidin İstanbulda keçirdiyi ağır və məşəqqətli həyatını dərindən duymuş və müşa- hid
ə etmişdir. Mən onun şeirilə İstanbuldan Qurbanəli Şərifzadəyə gönd
ərdiyi məktublardakı fikrini müqayisə etdim. Məzmun və ruh etibaril
ə həmin şeir və məktublar arasında çox yaxınlıq gördüm. Onlar İstanbul Darülfünununda ağır şəraitdə, böyük sıxıntılar və maddi ehtiyac içind ə yaşamış və təhsil almışlar. Cavidin 1909-cu ild ə Q.Şərifzadəyə göndərdiyi məktubundan bir parçaya nəzər salaq: “Doğrusu, həm Hacı Rəsulun məktubunda, həm bənimkin- d əki əsəfamiz, sıqıntılı sözləriniz və “qələm inca rəsid sər beşi- k əst!..” (“Buraya çatanda qələmin ucu sındı!..” Farsca tərcümə Ə.Şərifə məxsusdur) kibi mərhəmətpərvərliyiniz mükəmməl bir
382 Əsrin şairi IX makina (maşın) təzyiqilə bəni sıqdı, sıqdı və ruhumu, hissiyyatımı parça-parça etdi. Cidd ən sizin (Q.Şərifzadənin – İ.A.) bu qədər m əhviyyətinizə mütəəssüf oldum... Bən kəndim o qədər əczaizm bir hal il ə ianə tələbinə qalxışsam, buracıqda (İstanbulda – İ.A.) bilm ədiyim və bildiyim Osmanlılardan istədiyim qədər istianə edə bilirim, y əni dilənə bilirim.” 1
ə A.Sur Gəncədə vəfat edəcək. Cavid onun d əfnində iştirak etməklə bərabər, haqqında böyük bir nekroloq yazıb, “İqbal” qəzetində (16 may 1912) çap etdirəcəkdir. Neqroloqda A.Sur haqqında bu sözləri yazacaqdır: “Üç sənədən ziyad ə fəqr və fəlakət içində, orada (İstanbulda – İ.A.) fəna və ucuz lokanta (restoran)larda yem ək yeyərək, gecə-gündüz təhsil ilə uğraşıb durmuş. Mərhumun (A.Surun – İ.A.) böylə üful etməsinə əsl səbəb də İstanbulda keçirdiyi günlər olsa gərək... Çünki onu m əhv edən bu xəstəlik (kor bağırsağın iltibahı – İ.A.) orada ikən başlamışdır.” 2
H ər iki şair İstanbulda müdhiş bir həyat yaşamış, maddi ç ətinlik içində çabalamışdır. Ehtiyac və məşəqqətli həyat onların ruhunu v ə hissiyyatını sıxmış, param-parça etmişdir. A.Sur şeirin- d ə bunu bədii cəhətdən gözəl təsvir etmişdir. Böyük sənətkarlıq qüdr ətinə malik olan dostunun səlsəbil, səs-küylü, müdhiş bir hə- yat içind ə, qəhqəhələr içində inlədiyini, “ilan kimi qıvrılıb açıl- dığını”, “ağladığını”, “bağırdığını”, “için-için inlədiyini” bir həqi- q ət kimi tarixin səhifələrində qalmağı lazım bilmişdir. Hüseyn Cavid yaradıcılıq meydanına atılar-atılmaz oxu- cuların, şair və yazıçıların diqqətini cəlb etməyə başlayır. Ondakı şairlik istedadını öncə atası Hacı Molla Abdulla, böyük qardaşı Şeyx Məhəmməd, o zamankı Naxçıvanın görkəmli ziyalı və maarifp ərvərlərindən sayılan Məhəmməd Tağı Sidqi, Qurbanəli Şərifzadə və b. diqqətini cəlb edir. Başda Sidqi müəllim və Qurban
əli bəy olmaqla, xeyirxah adamlar Hüseynin yaxşı təhsil və
1 Cavi
d H. Əsərləri. V cild. Bakı, 2005, s. 265. 2 Abdulla M əhəmmədzadə, yaxud (A.Sur) – Abdulla Tofiq. Cavid H. V cild. Bakı, 2005, s. 223. 383 İsgəndər Atilla t ərbiyə almasına qayğı göstərirlər. Çox keçmir ki, Bakıda, Tiflisdə, İstanbulda, Təbrizdə, Tehranda çıxan qəzetlərdə “Gülçin”, “Salik”, “Arif”, “Hüseyn Salik Rasizad ə Naxçıvani”, “H.Rasizadə”, nə- hay
ət, “Hüseyn Cavid” imzaları görünür. Və həmin imzalar həmən oxucuların diqqətini cəlb edir. Günlərin bir günü Əziz Şərif bu sözl əri yazır: “Hüseyn Salik təxəllüsü ilə yazılmış şeirlər bu günə kimi (1972-ci il ə kimi – İ.A.) toplanmamışdır, bəlkə bu gündən sonra da top lanmağı asan olmaya, ancaq bu şeirlərdən birinin ilk iki beyti h ələ uşaq vaxtlarından mənim yadımda qalmışdır:
Könlüm quşu geyib yenə matəm libasını, Ağaz edibdi ləhceyi-millət fəzasını. Ağla, bəlalı gözlərim, aramasan hələ, Al əm köçüb, yatıbdı bizim miri-qafilə...” 1
Ə.Şərif şeiri oxuduqdan sonra onun kimə məxsus olduğunu araşdırmağa başlayır. Lakin müəllifin kim olduğunu tapa bilmir. Bir gün Cavidd ən “Hüseyn Salik”in kim olduğunu soruşur. O, utancaq halda “m ənəm” deyir. Ə.Şərif zəmanəsini qabaqlayaraq, 1913-cü ildə yazırdı ki, Hüseyn Cavid Az ərbaycan şeirinə bir yenilik, özünəməxsus bir üslub g
ətirir. Bu üslub əsərdən əsərə inkişaf edərək, “Hüseyn Cavid” üslubuna çevrilir. M ənim nəzərimcə, özü də mətn bir üsluba çevrilir. Cavidin ilk oxucularından biri Qulam Məmmədli olmuşdur. O, xatir
ələrində yazır: “Hüseyn Cavid adlı bir şair olduğunu “İqbal” qəzetində və “Məktəb” jurnalındakı şeirlərindən tanıyırdıq. Uzaq dan uzağa... Onun şeirlərini oxuyurduq. Lakin bu şeirlərin, əsl mənasını başa düşmürdük. Açıq deyək, dili, dərin məzmunu, f əlsəfəsi bizim kimi kəmsavad, məktəb və müəllim görməmiş g ənclərin şüuruna çatacaq şeirlər deyildi...” 2
ərin məzmunlu fəlsəfi şeirlərini başa düşməyən t əkcə Q.Məmmədli deyildi, oxucuların çoxu onu oxuyur, lakin 1
Şərif Ə. Keçmiş günlərdən. Bakı, 1977, s. 33. 2 M əmmədli Q. Cavidlə tanışlığım. Cavidi xatırlarkən (tərtib edən İsgəndər Atilla). Bakı, 2012, s. 528. Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|