İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mehdi Hüseyn
- S.Şamilov
396 Əsrin şairi IX şəklində nəşr olunmuşdur. Cavidin q əzet və jurnalarda çap edilmiş əsərləri mətnşünaslıq baxımından tutuşdurulmalıdır. Çünki həmin mətnlər ilə kitab m ətnləri arasında fərqlər var. Bu sahədə axtarışlar aparmağa ehtiyac böyükdür. Bu c əhətdən mənim gənc cavidşünaslardan göz- l əntilərim çoxdur. 2. N əşriyyatlarda 1. Keçmi
ş günlər (şeirlər toplusu). Tiflis, “Şərq”, 1913. 2. Bahar şəbnəmləri (şeirlər toplusu). Bakı, “Açıq söz”, 1917. 3. Ana. Tiflis, “Gürcü şirkəti”, 1913. 4. Maral. Bakı, “Açıq söz” * , 1917
5. Şeyx Sənan. Bakı, “Açıq söz”, 1917. Dövlət nəşriyyatı. Bakı, 1926. 6. Şeyda. Bakı, “Açıq söz”, 1917, Bakı, 1925 7. Uçurum. Bakı, 1926. 8. İblis. Bakı, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı (Azərnəşr), 1924, 1927.
9. Peyğəmbər. Bakı, Maarif Komissarlığı nəşriyyatı, 1923. (Pyes iki d əfə nəşr edilmişdir). 10. Topal Teymur. Bakı, Azərnəşr, 1926 11. S əyavüş. Bakı, 1932. Yerevan, “Haypetrat”, 1936 (erməni dilind ə)
Mü əllifin “Səyavüş” faciəsindən başqa yerdə qalan əsərlərinin hamısı ərəb əlifbası ilə, yalnız “Səyavüş” latın qrafikası ilə çap edilmişdir. “Atilla”, “Çingiz”, “Telli saz”, “Şəhla”, “İblisin ilhamı” pyesləri itmişdir. “Knyaz”, “Xəyyam”, “İblisin intiqamı” pyesl
əri sağlığında nəşr edilməmişdir.
*
397 İsgəndər Atilla Az ərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri və sənət adamlarının Cavid haqqında fikirləri •
Cavidin sosialist-realist s ənəti onun mücərrəd-mürtəce ro- mantizmind ən uzaqlaşmasını göstərir. Bu realizm hələlik romantik etila yolil ə həqiqətin bəzi mühüm cəhətlərini aydınlaşdırır. “Az ər”lə Cavid romantizminin mündərəcəsi dəyişir. Cavidin söz s ənətkarlığı bu yeni mündərəcəyə daha gözəl bir ilavədir ki, nəticə etibaril ə tam, emosional təsir də hasil olur. Mehdi Hüseyn •
Cavidin yaradıcılığı haqqında tənqidimiz olduqca zəif və dayazdır. Onun yeni əsərləri haqqında ciddi məqalə yoxdur. Bu isə bizim nöqsanımızdır. S.Şamilov •
Yeni n əsil öz keçmiş mədəniyyəti ilə öyünür. Bu nəsil nümay əndələri “böyük şair və həkim” Nizami, “şeir günəşi” Füzuli, “ölm əz düha” M.F.Axundazdə, “Peyğəmbərin böyük yazarı” H.Cavid haqqında yüksək bir üslub və dərin bir sevgiylə danışır və yazırlar. •
Az ərbaycan gənciliyi saf və səmimi bir niyyətlə türk öyr ətmənlərinin tələbəsi oldu. Çox keçmədi ki, Namiq Kamal- M əhəmməd Hadini, Əbdülhaq Hamid – Hüseyn Cavidi, Məhəmməd Əmin də Əhməd Cavadı oğulluğa qəbul etdilər. •
“Şeyx Sənan” müəllifi Hüseyn Cavid Azərbaycanın sovet- l əşdirilməsindən sonra bir çox mənzumələr yazır. Bunlardan m ənsur “Topal Teymur” ilə mənzum “Peyğəmbər” sovet rəhbər- l ərini çox məşğul edir. Şairin bu iki əsəri oxucularda olduqca d ərin təsir buraxır. Öncə oynanılmasına icazə verilən “Topal Teymur” tamaşaçıları həyacana gətirir. Dövlət teatrında pyes bir neç ə dəfə oynanır. Əhali türklüyün ümumi qəhrəman tipi Teymur L əngdən fövqəladə dərəcədə məmnun və coşğun olur. Məsələni sonradan ba şa düşən bolşeviklər pyesin göstərilməsini qadağan edirl ər. “Sovet çörəyini yediyi halda tarixin pantürkist tiplərini idaliz ə etməyə cəsarət edən” şairə qarşı sovet tənqidçiləri atəş 398 Əsrin şairi IX püskürdürl ər. “Topal Teymur” müəllifinə uzun zaman hiddətlən- miş hökümətin şiddətli cəzalarına qatlanmaq lazım gəlir. Onu sıxışdırırlar, qəzet sütunlarında tənqid edirlər. •
Şairin ikinci əsəri nisbətən daha yaxşı qarşılanır. Lakin “Peyğəmbər” mənzuməsində də bolşevik məzhəbli marksizm əqidəçiliyi burada da az “küfr” tapmamışdı. İnqilab istiyormusan, bana baq! İştə kəskin qılıc , kitabı buraq... Peyğəmbər qılıncı əlinə alaraq deyir: Əvət ən doğru, ən gözəl ayin: Əhli-vicdanə busə, xainə-kin!.. Sad əcə inandırmaq deyil, məcbur etmək silahına da malik olan Peyğəmbər bir əlində “Allahın kitabı”, o biri əlində polad bir qılınc aşağıdakı monoloqu söyləyir: Şu qılıc, bir də şu mənalı kitab! İştə kafi sizə... Yoq başqa xitab. Açar ancaq şu kitab el gözünü, Sil əcəkdir şu qılıc zülm izini. Haq, v ətən, zövqi-səadət, cənnət, H əp qılıc kölgəsi altında, əvət... İşçi sinifinin qılıncı ilə qurulan dövrün fikri, şübhəsiz bolşevik zövqünü oxşayar, lakin yurdsevərlərin “qılınc kölgəsindəki vətən” anlayışı heç də əsl kommunistlərin xoşlanacaqları bir şey deyildir. Kommunist rejimi v ə istilası altında əzilən Azərbaycan vətənində az ərbaycanlı şairin yaratdığı Peyğəmbərin dilindən söylənən vətən şüarının ifadəsi xüsusilə aydındır. Yurdsevərlik bu əsərin tə- f ərrüatında da özünü göstərir. •
Ən qatı bir inqilabçı ədasıyla yazılan “İblis” əsərində dahi şair onu tərk etməyən ana düşüncəsinə − milliyyət və türkçülük fikrinə xüsusi bir yer ayırır: Turanın qurtulması üçün yalnız qılıncın kifayət olmadığını bir qəhrəmanın dili ilə: Turana qılıcdan daha kəskin ulu qüvvət, Yalnız mədəniyyət, mədəniyyət, mədəniyyət!.. − deyə ifadə edir. •
ər əsərləri kimi, “Səyavüş”də türk şeirinin gö- Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|