Ишлаб чикариш дастури

Nazorat savollar:

1. 
   Uutisimon detallar qaysi xizmat vazifalarni bajaradi?
   
2. 
   Uutisimon detallar tayyorlash uchun qaysi materiallardan foydalaniladi?
   
3. 
   Uutisimon detallar uchun ishlatiladigan xomashyo turlarini sanab bering?
   
4. 
   Uutisimon detallarga mexanik ishlov berish ketma-ketligi qanday?
   
5. 
   Uutisimon detallarga ishlov berishda qaysi dastgoulardan foydalaniladi?
   
6. 
   Uutisimon detallarga mexanik ishlov berish jarayonida RDB dastgoularining ahamiyati nimada?
   
7. 
   Uutisimon detallarni nazorat qilish usullari qaysilar?
   

Adabiyotlar:

4. 
   Matalin A.A. Texnologiya mashinostroeniya. L.: Mashinostroenie. 1985-496s.
   
5. 
   Kovshov A.N. Texnologiya mashinostroeniya. M.: mashinostroenie,1987-320s.
   
6. 
   Texnologicheskie protsessq v mashinostroenii, Uchebnoe posobie / N.P. Solnqshkin i dr. ; pod obu. red. N.P. Solnqshkina-SPb.: Izd-vo SPbGTU, 1998-278s.
   

Ma’ruza № 16

TISHLI G’ILDIRAKLARNI TAYYORLASH TEXNOLOGIYASI

Reja:

1. Tishli g'ildiraklarning turlari, tuzilishi, ularni tayyorlash bo’yicha texnik talablar, uo’llaniladigan materiallar va xomashyo turlari.

2. Mexanik ishlov berish texnologik jarayonining ketma-ketligi va uni bajarish tartibi.

3. Tishli ђildiraklarni nazorat uilish.

Mavzuning maqsadi: Tishli ђildiraklarning turlari, tuzilishi, ularni tayyorlash bo’yicha texnik talablar, qo’llaniladigan materiallar va xom-ashyo turlari

Mavzuda ishlatiladigan tayanch iboralar: Texnik talab, mexanik ishlov berish ketma-ketligi, termik ishlov berish, gupchakli va gupchaksiz tsilindrik va konussimon tishli \ildiraklar.
Mashina va mexanizmlarda tishli g’ildiraklar eng kup uchraydigan detallar uisoblanadi. Tishli ђildiraklar belgilangan uzatishlar soniga asosan bir valdan ikkinchisiga aylanma uarakatni va burovchi momentni uzatish uchun xizmat qiladi. Tishli \ildiraklar avtomobillar, traktorlar, metall kesish dastgoularining tezliklar va uzatishlar qutilarida, reduktorlar, kutarish tushirish qurilmalari, nazorat asboblari, soatli mexanizmlar uamda shunga uxshash qurilmalarda keng qo’llaniladi.
Tishli ђildiraklarni asosiy turlari va tuzilishlari 12.1-rasmda keltirilgan. Birinchi tur tishli ђildiraklar bular gupchakli va gupchaksiz tsilindrik va konussimon tishli \ildiraklar. Bu tishli \ildiraklarning markaziy teshiklarini tuzilishi tekis, shponka uyali va shlitsali kurinishida buladi. Tishli \ildiraklarni o’q bo’yicha yo’nalgan ochiq markaziy teshiklarning uzunligi uning diametriga nisbati 1/d>1 ya’ni «vtulka» kurinishida buladi.
Ikkinchi tur kup gardishli tekis shponka uyali va shlitsali markaziy teshikka ega tishli \ildiraklar.
Uchinchi tur bir gardishli tekis, shponka uyali shlitsali markaziy teshikka ega va 1d<1 ya’ni «Disk» kurinishidagi tishli \ildiraklar.
Turtinchi tur mexanik ishlov berilgandan sung gupchak bilan yi\iladigan tsilindrik, konussimon, chervyakli tishli \ildiraklar yoki «gardishlar».
Beshinchi tur quyro’q qismiga ega (tishli val kurinishidagi) tsilindrik va konussimon tishli \ildiraklar.
Ko’rib chiqilgan tishli \ildiraklarning har bir turi uzining tipik texnologik jarayonlariga ega va har biri uchun o’rnatish yuzalari mavjud.
Tishli \ildiraklarning xizmat vazifasidan kelib chiqqan uolda ularni markaziy teshiklari va tishli yuzalarini tayyorlashga alohida e’tibor qaratilishi talab etiladi. SHunday qilib bu yuzalarni uzaro joylashishining xatoligi 0,01-0,1 mm chegarasida bulishi kerak. Tishli \ildiraklarni gardish qismining sirtini markaziy teshik o’qiga nisbatan perpendikulyarligi 0,05-0,1 mm bulishi talab etiladi. Markazi teshik IT6..IT8 kvalitet aniqligida va yuza tuzaligi R_a 1,25… R_a 2,5 buladi.

12.1-rasm. Tishli g’ildiraklarning turlari.

Tishli \ildiraklarni tayyorlash bo’yicha talablar ularning aniqlik darajasi bilan belgilanadi. Mashinasuzlikda 5 dan 10 gacha aniqlik darajasiga ega bulgan tishli \ildiraklar qo’llaniladi. 9 dan 10 aniqlik darajasidagilari ochiq tishli uzatmalarda qullanilsa 5-6 aniqlik darajasidagilar esa yo’qori aniqlikdagi mexanizmlarda qo’llaniladi.

Bu tishli \ildiraklarning tishlarini ishchi yuzalari R_a 0,63…. R_a 2,5 bo’yicha buladi.
Tishli \ildiraklar tayyorlash uchun material uzatiladigan burovchi momentning va aylanma tezlikning miqdoriga bo\liq ravishda tanlanadi. Kichik kuchlar ostida va kichik tezliklarda ishlovchi \ildiraklar, plastmavvalar, kulrang yoki bolђalangan chuyanlardan toblanmagan konstruktsion pulatlar 30, 35 yoki 45 lardan tayyorlanadi. Katta kuchlar ta’sirida va yo’qori tezliklarda ishlovchi tishli ilashmalar \ildiraklari termik ishlov berilgan pulat 45 yoki legirlangan pulatlar 40X, 12XN3A, 18XGT va shu kabilardan tayyorlanadi.
Tishli \ildiraklar xom-ashyolarning turi va tayyorlash usullari ularning materiallarining turiga va ishlab chiqarish dasturiga bo\liq buladi. CHuyandan tayyorlanadigan xom-ashyolar quyma buladi. Tishli \ildiraklarning o’lchamlari kichik bulgan uolda (50 mm gacha) barcha turdagi ishlab chiqarish sharoitida xom-ashyo prokatdan kerakli o’lchamlarda qirqib olish usuli bilan tayyorlanadi. Donali va kichik seriyali ishlab chiqarish sharoitida o’lchamlari katta bulgan tishli \ildirak xom-ashyolari bol\alash mashinalarida erkin bol\alash yuli bilan tayyorlanadi. Kichik partiyadagi urtacha o’lchamlarga ega bulgan tishli \ildiraklar uchun xom-ashyo shtamplash usullari bilan tayyorlanadi. Kup seriyali va yalpi ishlab chiqarish sharoitida xom-ashyo yopiq shtamplarda bol\alash mashinalarida, presslarda va gorizontal bol\alash mashinalarida tayyorlanib birdaniga markaziy teshik uosil qilinadi.