Islom diniga doir manba va adabiyotlar

“Zayn ul-axbor” 
(“Tarixlar bezagi”), asosan qadim 
zamonlardan islomiyatdan avval o‘tgan qadimgi Eron podsholari 
davridan to 1041-yilgacha, ya’ni g‘aznaviylardan Sulton Mavdud 
(1041–1051) bilan Sulton Muhammad (1030–1031; ikkinchi mar-
ta 1041) o‘rtasida, ya’ni 1041-yili Dinovarda bo‘lgan urushgacha 
Xurosonda bo‘lib o‘tgan voqealar haqida hikoya qiladi. Asarda, 
ayniqsa, Xurosonning arab istilosidan 1041-yilgacha bo‘lgan tari-
xi boshqa asarlarga qaraganda kengroq yoritilgan. Asarda rum-
liklarning madaniyati, turli xalqlarning diniy marosimlari va yil 
hisoblari, O‘rta Osiyoning turkiy aholisi va Hindiston haqida de-
gan boblardan iborat. Gardiziyning ushbu asari Xuroson va O‘rta 
Osiyoning arablar istilosidan to XI asrning o‘rtalarigacha bo‘lgan 
siyosiy tarixini o‘rganishda muhim o‘rin tutadi.
Nuriddin Muhammad ibn Av
fi
y al-Buxoriy, Buxoroning 
atoqli olimlaridan. 1172-yilda Buxoroda tug‘ilgan va 1233-yil-
da Hindistonda vafot etgan. Buxoro madrasalarida tahsil ol-
gan. 1201-yilda Buxoroda Qoraxoniy hukmdori saroyida kotib 
lavozimida ishlagan. Bir muddat Xorazmda Najmiddin Kubro va 
u kishining shogirdlari suhbatida bo‘lgan. Ilm talabida Bag‘dod, 

---

191
IX–XIII ASRLAR TARIXIGA OID YOZMA MANBALAR
Naysobur, Marv, Hirot, G‘azna shaharlarida bo‘lgan. O‘rta 
Osiyoga mo‘g‘illar bostirib kelganida Hindistonga ketib qolgan, 
birmuncha vaqt Gujurot qozisi ham bo‘lgan. “Lubobul-albob”, 
“Javomi’ al-hikoyot” kitoblari mashhur. Milodiy 1233-yilda 
Dehlida vafot etilgan. Av
fi
y qalamiga mansub “Javomi al-hiko-
yot” tarixiy va folklor materiallariga asoslanib yozilgan bo‘lib, 
u Sharqda keng tarqalgan. Asar o‘zbek tilida “Nodir hikoyatlar” 
nomi bilan nashr etilgan.
Alouddin Otamalik Juvayniy
(1226–1283) Mo‘g‘iliston, 
O‘rta Osiyo, O‘zbekiston hamda Eronning XIII asrdagi ijtimoiy-
siyosiy tarixidan hikoya qiluvchi