siyasımn) 81-ci maddosinə osaslanan Naxçıvan parlamenti Azərbaycan
SSR-in, o cümlədən onun tərkib hissəsi olan Naxçıvan MSSR-in
suverenliyi və ərazi bütövlüyü müdafıə edilmədiyindən mühüm
tarixi qərar qəbul etdi. Məqsəd Azərbaycanda baş verən hadisələrə,
sovet ordusunun qanlı əməllərinə dünya ictimaiyyətinin diqqətini
cəlb etmək idi və bu, müəyyən rol oynaya bildi [19, s.757].
«Naxçıvan MSSR-də yaranmış ictimai-siyasi vəziyyət haq-
qında» Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin qərarı ilə «Muxtar respubli-
kanm ərazi bütövlüyü və vətəndaşlarımn həyatı təhlükə qarşısmda
qaldığmdan, Qars müqaviləsinin şərtləri kobud surətdə pozulduğun-
dan» Naxçıvan MSSR SSRİ-nin tərkibindən çıxaraq özünü müstəqil
respublika elan etdi. Bununla əlaqədar qəbul edilmiş qərarda deyi-
lirdi: «l.N axçıvan MSSR SSRİ tərkibindən çıxaraq özünü müstəqil
respublika elan edir. 2.Qars müqaviləsinin şərtlərinə uyğun olaraq
Naxçıvan Respublikasmm ərazi bütövlüyünü qorumaq və kütləvi
insan qırğmlarınm qarşısmı almaq məqsədilə Türkiyə Respublika-
sma müraciət edilsin. 3.Yaranmış vəziyyətlə
əlaqədar Birləşmiş Mil-
lətlər Təşkilatm a, İran İslam Respublikasma və dünyanm bütün
dövlətlərinə kömək məqsədilə müraeiət olunsun. 4.Naxçıvan Muxtar
Respublikası ərazisində olan Sovet qoşun hissələri respublikadan çı-
xarılsm. 5.SSRİ Ali Sovetindən toləb edilsin ki, Naxçıvan Muxtar
Respublikasma edilən təcavüzə son qoyulsun. ö.Qərar Azərbaycan
SSR və SSRİ dövlətlərinin nəzərinə çatdırılsm» [39,1990,20 yanvar].
Eyni zamanda, Ali Sovetin 19 yanvar 1990-cı il tarixli sessiyası
Naxçıvan MSSR-in Ali Sovetinin qərarını dünya ictimaiyyətinə
çatdırmaq, qonşu və dost ölkələrdən kömək istəmək məqsədilə
İrana və Türkiyəyə gedib danışıqlar aparmaq üçün xüsusi
nümayəndə
heyətinin tərkibini təsdiq etdi. İrana gedəcək nümayəndə heyətinin
tərkibinə T.Əliyev, R.Axundov, Q.Allahverdiyev, S.Axundov və b.,
Türkiyəyə gedəcək nümayəndə heyətinə isə E.İbrahimov, Y.Babayev,
Ə.Şamilov, S.Əkbərov və b. daxil edilir. Nümayəndələrin bir qismi
gedə bilməsə də, bəziləri qeyri-leqal şəkildə İrana keçə bildilər
[l,s. 158].
Naxçıvanlılar öz azadlıqsevərliklərini bir daha nümayiş etdi-
rərək Azərbaycan Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağmı Naxçıvan
MSSR Ali Sovetinin binasmın üstünə taxtılar. Bu müqəddəs bayraq
33
bir həftə orada dalğalandı. 27 yanvar 1990-cı ildə isə Azərbaycan
SSR Ali Soveti Rəyasət Heyəti Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin tarixi
qərarım ləğv etdi [11, 1990, 28 yanvar].
Naxçıvanm SSRİ-nin tərkibindən çıxıb özünü müstəqil res-
publika elan etməsi qərarı böyük tarixi əhəmiyyətə malikdir. SSRt
tarixində misli görünməmiş bu hadisə dünya ictimaiyyətinin diqqə-
tini Azərbaycana və onun ayrılmaz hissəsi olan Naxçıvana qarşı im-
periya və onun əlaltısı olan Erm ənistanm hərəkətlərinə yönəltdi
[2,s.69]. Bununla əlaqədar Heydər Əliyev demişdir: «Bu, naxçıvan-
lılarm nə qədər cəsarətli, qeyrətli, nə qədər azadlıqsevər və müstə-
qilliyə nə qədər bağlı olduqlarmı dünyaya sübut etdi...»
1.4. Görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin
Naxçıvana gəlməsi
Heydər Əliyevin Bakıda törədilmiş Yanvar faciəsi
ilə əlaqədar
Azərbaycanm Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gəlməsi, faciənin
günahkarlarmı kəskin ittiham etməsi ona olan təzyiqləri daha da ar-
tırmışdı. Heydər Əliyev Azərbaycana qayıtm aq qərarm a gəlmiş,
SSRİ və Azərbaycan rəhbərləri bundan bərk narahat olmuşdular.
Onun Azərbaycana qayıtmasma mane olmağa çalışırdılar. Ayaz
Mütəllibov Moskvaya Heydər Əliyevə xəbər göndərib bildirmişdi
ki, onun qayıdışı ilə «Azərbaycanda böyük qarışıqlıqlar baş verə
bilər» [40,s.46]. Bakı hava limanmda Heydər Əliyevi qarşılayacaq
şəxslərdən biri, görkəmli naşir Əjdər Xanbabayev 1990-cı il maym
30-da qətlə yetirildi [19,s.8].
Ona edilən xəbərdarlıqlara baxmayaraq, xalqı ilə bir olmağı,
ona kömək etməyi vacib bilən Heydər Əliyev 1990-cı il iyulun 20-də
Bakıya qayıtdı. Xalq bu gəlişi böyük ümid və sevinclə qarşıladı.
Lakin iqtidar o qədər təşvişə düşmüşdü ki, bir qrup əlaltısınm işti-
rakı ilə təyyarə meydanında piket təşkil etdirmişdi [39, 1990, 2 av-
qust]. Iki gündən sonra - iyulun 22-də Heydər Əliyev N axçıvana
gəldi [20,s.84]. Həmin gün o, Naxçıvanm Azadlıq m eydanm da 80
mindən çox adam ın iştirakı ilə keçirilən mitinqə dəvət olundu və
orada çıxış etdi [20,s.29]. Heydər Əliyev çıxışmda dedi: «Hələlik
Naxçıvandayam. Əgər bütün naxçıvanlılar mənim burada yaşama-
34