Qafqaz uğrunda döyüşlərdə1 əmək qəhrəmanlığına gö
rə 36180 nəfər Azərbaycan vətəndaşı yüksək dövlət m üka
fatlarına layiq görülmüşdür.2 3
Xəzər Hərbi Donanması müharibə illərində Bakı nef
tini düşmənin bomba zərbələri altında müharibə cəbhələrinə
çatdırmaqla yüksək qəhrəmanlıq nümunələri göstərdilər.
Bütün bunlara görə Donanma 1945-ci ilin 27 aprelində
«Qırmızı Ulduz» ordeni ilə təltif edildi.
Bundan əlavə Xəzər Donanması müharibə illərində
digər cəbhələrə 5000 nəfər döyüşçü göndərmişdir.
Marşal G.K.Jukov demişdir: «Bakı neftçiləri cəbhəyə
və ölkəyə o qədər yanacaq verdilər ki, nə qədər ki, ölkəni
müdafiə etmək, düşmənin üzərində qələbə çalmaq üçün lazım
idi»2. Marşal K.K.Rokossovski demişdir: «Həqiqətən də
bizim şahinlərin hər bir bomba zərbələrində, qorxmaz şa
hinlərin hər bir döyüş zərbələrində, qəhrəman Sovet tankçı-
larının hər bir hücumunda, alman faşist işğalçıları üzərində
hər bir qələbədə uğurların böyük bir hissəsi Bakı neftçilərinə
məxsusdur .4
Tarixi həqiqətdir ki, Bakı nefti olmasaydı Sovetlər İtti
faqının Hitler Almaniyası üzərində qələbəsi mümkün deyil
di. Bu fikri ümumi milli liderimiz Heydər Əliyev qətiyyətlə
demişdir və təkrar söyləmişdir.
Moskva altında tarixi döyüşlərin 65-ci ildönümü ərəfə
sində 2001 -ci ilin noyabrında «Müharibə və əmək cəbhələri
nin qəhrəmanları: 1941-1945-ci illər» seriyası ilə Moskvada
nəşr edilən növbəti kitab üçün yazdığı müraciətində Azər
baycan Respublikası Prezidenti, görkəmli dövlət xadimi
Heydər Əliyev yazmışdır: «Bakı neftçiləri ölkəyə o qədər
neft verdilər ki, nə qədər ki, düşmən üzərində tezliklə qələbə
1 Bu haqda daha geniş bax: İsrafil İsmayılov, Azərbaycanlıların II
dünya müharibəsində iştirakı, B 2000, s.47-54; 69-80
2 Qurban Orucov, Azərbaycan Qafqaz döyüşlərində, B.: 1984,1 156.
3 «Правда» qəzeti, 10 mart, 1985.
4 Письма славы и бессмертия. Баку. 1987, с. 199
40
. almaq üçün lazım idi. Bu gün biz daha aydın və qətiyyətlə
hiss edirik ki, Azərbaycan böyük qələbəyə çox böyük bir töh-
və vermişdir».
1941-1945-ci illərdə Azərbaycan ölkəyə (SSRİ)
75
milyon ton neft, 22 milyon ton benzin və müharibə cəbhələ
rinə tələb olunan qədər başqa neft məhsulları (mazut, sürtgü
yağları və s.) vermişdir. Bakı neftçilərinin müharibə illərində
cəbhələri tələb olunan qədər benzin, neft və sürtgü material-
hi n ilə təmin etməkdə qəhrəmanlığı layiqincə qiymətləndi
rilməli idi. Bu yanacağın Xəzər dənizində üzən gəmi və
təyyarələr vasitəsilə düşmənin bomba zərbələri altında cəb
hələrə çatdırılması da yüksək qəhrəmanlıq nümunəsidir.
Bütün bunlar heç olmasa müharibənin sonunda qeyd edil
məli idi və Bakı şəhərinə də «Qəhrəman şəhər» adı verilməli
idi.
Bu ədalətsizliyin əsasım onda axtarmaq lazımdır
ki,Kremldə oturan Qafqazlı bolşeviklər (t.V,Stalin, Beriya,
Mikoyan) bunu ona görə etməlidirlər ki, belə bir adı Tiflis
və İrəvana da vermək üçün heç bir əsas yox idi. Məlumdur
ki, Sovetlər İttifaqınının partiya rəhbərliyinə Azərbaycan
haqqında belə ədalətsizlik həmişə xas olmuşdur.
Belə ədalətsizliyə baxmayaraq, Azərbaycan öz xalqı
nın qəhrəmanlıq tarixinin II dünya müharibəsi dövrünü
dünya tarixində ən yüksək qəhrəmanlığı kimi qeyd edir və
bununla fəxr edir.
Bakı neftinin Almaniya faşizminin hərbi qüvvələri üzə
rində qələbədə həlledici rolundan danışarkən II dünya
müharibəsi illərində SSRİ rəhbərliyində bütün köçürmə təd
birlərinə rəhbərlik edən Anastas Mikoyanın Azərbaycan
türklərinin müharibə illərində Sibirə köçürülməsi (sürgün
edilməsi) planı haqqında ayrıca demək lazımdır. Bu qatı şo
vinist plan strateji məqsəd pərdəsi altında gizlədilmişdi:
A.Mikoyan Sovet rəhbərliyini inandırmağa çalışırdı ki,
Türkiyə dövləti SSRİ-yə qarşı müharibəyə başlayarsa,
Azərbaycan xalqı mütləq Türkiyə tərəfinə keçəcəkdir.
41
Xoşbəxtlikdən, İ.V.Stalin daşnak A.M ikoyanın bu
planım qəbul etmədi. Aydındır ki, A.Mikoyan 1918-1920-ci
illərdə həyata keçirmək istədiyi planlarım II dünya m ühari
bəsi dövründə reallaşdırmaq üçün baş sındırırdı.
42
V Fəsil.
Azərbaycanda dənizdə neft istehsalı sahələrinin
genişlənməsi. SSRİ-nin şərq zonasında yeni neft
rayonlarının yaradılmasında Azərbaycan neftçilərinin
hərtərəfli köməyi (1946-1990)
Xəzər dənizi hövzəsində yerləşən Azərbaycanın beynəl
xalq siyasətdə mənafelərin kəsildiyi bir məkan olması faktı
II dünya müharibəsindən sonrakı dövrdə öz əhəmiyyətini
nəinki itirmədi, hətta daha da aktual oldu. Təbii ki, bu mə
nafelər SSRİ-nin tərkibində həll edilirdi.
Azərbaycanda neft istehsalı müharibədən sonrakı bər
pa dövrünün ilk beşillik planı ərzində (dördüncü beşillik
plan) 28,8% artdı.1
Bakı neftçiləri ölkənin (SSRİ) beynəlxalq mövqelərini
və iqtisadi qüdrətini artırmaq üçün neft və neftdən əldə edi
lən sənaye məhsulları istehsalını daima artırmaqla yanaşı,
eləcə də ölkənin yeni neft rayonları üçün kadrlar hazırlan
masında misilsiz xidmətlər etmişlər. SSRİ-nin Şərq rayonla
rında yaradılmış II Bakı və III Bakı neft rayonlarının (əsa
sən Sibirdə) texniki təminatı və bu yeni neft rayonlarında
işləyən mühəndis-texniki kadrlarının hazırlanması Neft
Akademiyası adlanan Bakısız qeyri-mümkün idi. Bu sahədə
t->rülmüş işləri təsəvvür etmək üçün təkcə Azərbaycan Neft
və K'.mya institutunun (1920-ci ildə təsis edilmişdir) xidmət-
ləı ini qisjca alaraq göstərmək kifayətdir.
Instituwn 7 fakültəsi, 57 kafedrası, aspirantura və
doktoranturası, 10 elmi-tədqiqat və problem laboratoriyası
əsasən neftçi mütəx*4sislər hazırlamaq ilə məşğul olmuşdur
və
əksəriyyət hallarda dünya standartları səviyyəsi ilə ölçü
lən nailiyyətlər əldə etmişbı
XX əsrin 70-ci illərinin -^vəlinə olan məlumata görə
institut SSRİ-nin 22 sənaye şəhərnin və xarici ölkələrin on-
' ASE. I cild, s.518.
43