Qərb ilə Şərq ölkələri arasında «neft müharibəsi»nə cəlb et
mək imkanı üzərində də baş sındırırlar.
Azərbaycanın neft strategiyası bu deyilən mövqe və
vəziyyəti nəzərə alaraq yaradılmışdır. Bu haqda ulu öndər
Heydər Əliyev demişdir: «Neft strategiyasının uğurla həyata
keçirilməsi Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin əsas qarant
larından bir idir... Bu, ABŞ və Azərbaycan arasındakı müna
sibətləri strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə qaldırdı. Xüsusilə Xə
zərdəki neft yataqları bütün dünyanın diqqətini cəlb etdi».
Azərbaycanın neft strategiyasının prioritetləri sırasına
eləcə də əhalinin etnik tərkibi də daxildir: bu strategiyaya
qarşı mübarizə aparan qüvvələr ölkə əhalisinin etnik qrupla
rından da istifadə etməyi planlaşdırmışlar. Bakı-Tbilis»-
Ceyhan əsas neft kəmərinin ermənilər yaşayan ərazilərdən
kənardan keçməsi düşmənlərimizi daha çox hiddətləndir
mişdir.
Azərbaycan və İran dövlətlərinin qarşılıqlı münasibət
ləri Xəzərdə neftlə zəngin rayonların sərhədlərini müəyyən
ləşdirmək üzrə mübahisələrlə bağlıdır. Neft məsələsi üzrə
Azərbaycanın geosiyasi mövqeyinə Qarabağ problemi Azər
baycanın Dağlıq Qarabağ adlanan ərazisinin Ermənistan
tərəfindən Rusiyanın köməyi ilə ətrafda yerləşən 7 rayon da
daxil olmaqla hərbi qüvvələr tərəfindən işğal edilməsi güclü
mənfi təsir edir. Bu məsələdə Azərbaycana Rusiya və İran
tərəfindən həmişə mənfi münasibət həyatə keçirilir.
Rusiya-İran-Ermənistan xəfiyyə idarələri 1985-ci ildən
başlayaraq Azərbaycanın Naxçıvan ərazisində olan uran
mənbələrinin birgə kəşfiyyatı haqqında saziş imzalamışlar.
Görünür, 1988-ci ildə Azərbaycana qarşı başlanmış hərbi
əməliyyatlar, Naxçıvanı da əhatə etməli idi. Sonrakı hadisə
lər bu planın icrasına mane oldu.
Rusiyanın Ermənistanda yerləşdirilmiş ordu hissələri
nin köməyi ilə Azərbaycanın Xocalı şəhərinin 1992-ci ilin
fevralında darmadağın edilərək, onun minlərlə sakinin vəh
şiliklərlə məhv edilməsi, Dağlıq Qarabağdan kənarda olan
56
və azəri türkləri yaşayan yeddi Azərbaycan rayonunun Er
mənistan tərəfindən zəbt edilməsi və bu işğalın hələ də da
vam etməsinin əsas səbəbkarı Rusiyadır. Həmin Rusiya iş
ğalın vaxtını uzatmaq üçün Ermənistanın bütün siyasi oyun
larına kömək edir. Hazırda Ermənistanın enerji ehtiyatları
nın 80% və bütün qaz ehtiyatları Rusiya şirkətlərinin əlin
dədir.
Azərbaycan əhalisinin son 20 ildə milli tərkibindəki
dəyişikliklər də Cənubi Qafqazda qeosiyasi vəziyyətlə
müəyyən dərəcədə əlaqədardır. 1
№
Milli tərkiblər
Əhalinin sayı və milli tər
kibinin nisbəti
1979
1999
Əhalinin ümumi miqdarı
6,65 min
7,959 min
1 .
Azərbaycanlılar
78,1%
90,6%
Ruslar
7,9%
1,8%
Ermənilər
7,9%
1,5%
Ukraynalılar
0,4%
0,1%,
Gürcülər
0,2%
0,2%
Tatarlar
0,5%
0,4%
Ləzgilər
2,6%
2,2%,
Kürdlər
0,1%
0,2%,
Yəhudilər
0,6%
0,1%,
Talışlar
?
1%
Digərləri
1,7%
3%,
Bakı -Tbilisi-Ceyhan əsas neft kəmərinin istifadəyə ve
rilməsinin (13 iyul 2006) ardınca bölgədə Bakı-Tbilisi-
Ərzuıum-Qars qaz kəmərinin çəkilməsi də böyük strateji
Э.И.Эмир Ильясова. Геополитика во внешне экономических связях
Азербайджанской Республики. Б., 2003, с. 166.
57
əhəmiyyt kəsb edir. Əsas neft boru kəmərinin istifadəyə ve
rilməsi münasibətilə keçirilmiş təntənəli mərasimdə Azər
baycan Prezidenti İlham Əliyev demişdir: «Bundan sonra
Qazaxstan nefti bu kəmər vasitəsilə dünya bazarlarına çıxarı
lacaqdır. Qaz ehtiyatları ilə zəngin olan Azərbaycan «Şahdə
niz» qaz yatağından çıxarılan qazı Avropaya göndərəcək
dir». 1
Bunların ardınca Qars-Axalkalaki-Tbilisi-Bakı dəmir
yol xəttinin çəkilişi ilə Cənubi Qafqazda enerji daşıyıcıları
məsələsi təmin edilmiş olur və qarşıda bütün bu xəttlərin
təhlükəsizliyini təmin etmək məsələsi ən vacib məsələ kimi
durur.
XX əsrin ortalarından başlayaraq ermənilərin Azər
baycan mədəniyyətinin incilərini oğurlamasının ifşa edilmə
sinə baxmayaraq, onlar bu əxlaqsız əməllərdən əl çəkmirlər.
Bu hayasız tədbirlər zamanı hər dəfə Naxçıvanın və Dağlıq
Qarabağın güya Ermənistan torpaqları olması haqqında
cəfənq fikirlər də təkrar olunur. 2006-cı ilin dekabrında er
mənilər Fransanın Strasburq şəhərində ölkənin Xarici İşlər
naziri Vardan Oskanyanm iştirakı ilə növbəti oğurluq aktını
nümayiş etdirmək məqsədilə hətta mədəniyyət sərgisi də
təşkil etmişdilər.
Erməni hayasızlığmın davam etməsi Azərbaycanın
Mədəniyyat Nazirliyi və ziyalı ictimaiyyəti qaışısında
düşmənin bütün belə hərəkətlərinə qarşı beynəlxalq miqyas
da tədbirlər görülməsini və bu həyasızlıqları ifşa etmək işini
gücləndirməyi tələb edir.
1 «Xalq» qəzeti, 14 iyun 2006.
58
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
1. Azərbaycan nefti dünya siyasətində (tərtibatçısı İlham
Əliyev). I, II, III, IV cildlər. Bakı, 1997.
2. Atakişiyev Müşfiq. Azərbaycanın yeni neft strategiyası
və iqtisadi yüksəliş. Bakı, 2004.
3. Böyük Vətən müharibəsinin veteranları. B., 2005.
4
.
Çəmənzəminli Yusif Vəzir. Xarici siyasətimiz. Bakı,
1993.
5. Əsrin müqaviləsi - 10. Azərbaycan böyük inkişaf yolla
rında (tarixi siyasi təhlil). B., 2004.
6. Əliyev Camal. Azərbaycanda neft sənayesinin inkişafı
tarixindən. B., 1960.
7. Əliyev Natiq, Şahbazov Eldar. Heydər Əliyev və Azər
baycan neftinin inkişafı. B., 1997.
8. Əsrin müqaviləsinin on illiyi. B., 2004. Azərbaycan Res
publikasının Dövlət Neft Şirkətinin hesabatları. B.,
2004, 2005.
9. Əsəd bəy. Şərqdə neft və qan. Paris, 1933.
10. Heydər Əliyevin neft strategiyası (Prezidentin katibliyi
nin nəşri). B., 2001.
11. İsayev Ağaheydər. Bakının neft sənayesi 1910-1920-ci
illərdə. B., 2005.
12. İrfan Sapmaz. Qurdlar süfrəsində Azərbaycan. Bakı,
1997.
13. Miryaqub Mehdizadə. Beynəlmiləl siyasətdə petrol. İs
tanbul, 1928; Bakı, 1994.
14. Mehrəliyev E.Q. Beynəlxalq siyasətdə neft amili. Bakı,
2005.
15. Mirzəyev Ramiz.
Heydər Əliyev və müstəqil Azər
baycan dövlətinin yeni neft strategiyası. Bakı, 1999.
16. Novruzoğlu Rövşən. Azərbaycan neft strategiyası xarici
kəşfiyyatların maraq dairəsində və milli təhlükəsizliyi
miz. B., 2001.
59
ЛИТЕРАТУРА
1. Алиев Ильгам. Каспийская нефть Азербайджана. Б.,
2003.
2. Аббасов М., Гритченко А, Зейналов Р. Азербайджан в
годы Великой Отечественной войны. Б., 1990.
3. Алигусейнов М.А. Прошлое и настоящее Азербайджан
ской нефти. Б., 1987.
4. Алияров С.С. Монополия в нефтяной промышленности
Азербайджана в период I мировой войны. Б., 1975.
5. Амиров А.Дж. Нефтяная промышленность Азербайд
жана. М., 1960.
6. Ахундов В.Ю. Монополистический капитал в Бакин
ской нефтяной промышленности. М., 1963.
7. Асад бек М. Кровь и нефть на Востоке. Штутгард,
1929; Баку, 2003.
8. Балаев С.Г. Нефть страны вечного огня. Б., 1960.
9. Берзин М.И. Мировая борьба за нефть. Б., 1922.
10. Байбаков Н.С. Дело жизни, записки нефтяника. М.,
1984.
11. Брита Осбринек. Империя Нобелей. Перевод с швед
ского. М., 2003.
12. Бурков А.Д., Будков Л.А. Нефтяная промышленность
СССР в годы Великой Отечественной войны. М., 1985.
13. Бжезинский Збигнев. «Великая шахматная доска...».
Перевод с английского. М., 1999.
14. Вторая мировая война. 1939, 1945гг, В 12-ти томах, М.,
1973-1979.
15. Геополитика Каспийского региона. М., 2003.
16. Делези Ф. Нефть (перевод с французского) с приложе
нием статьи А.Султанзаде. М., 1923.
17. Дьякова И.А. Нобелевская корпорация в России. М.,
1980.
60
18. Ибрагимов И.А., Аббасов А.Н. Пятдесят славных лет
(Институт Нефти и Химии). Б., 1971.
19. Ибрагимов М.Дж. Нефтяная промышленность Азер
байджана в период империализма. М., 1984.
20. Кулиев И. Нефть Азербайджана. Б., 1980.
21. Киссенжер Г. Дипломатия (перевод с английского). М.,
1998.
22. Илья Заславский. Баку-Тбилиси-Джейхан и Казахстан
ский выбор на Каспии. М., 2005.
23. Лидцел Гарт, Базил. Вторая мировая война (перевод с
английского). М., 1999.
24. Ллойд Джордж. Правда о мирных договорах. Т.1,11 (пе
ревод с английского). М., 1957.
25. Мирзаджанзаде А.Х. О пути в XXI век. Баку, 2005.
26. Назарбаев Н.А. На пороге в XXI век. Алматы, 1996.
27. Нефть Азербайджана (экономика Советского Азербайд
жана за 60 лет). Б., 1980.
28. Нефтяные Камни. Б., 1971.
29. Пожитнов К.А. Очерки по истории Бакинской нефтепе
рерабатывающей промышленности. Б., 1940.
30. Садыхзаде Р.М. Проникновение английского капшала
в нефтяную промышленность Азербайджана (1896-
1911). Б.,
31. Сумбатзаде А.С. Развитие капитализма и проблемы
многоукладное™ в экономике Азербайджана. Л., 1970.
32. Типпельскирх К. История второй мировой войны. М.,
1956.
33. Фишер Луис. Империализм нефти: международная
борьба за нефть. 1927.
34
.
Роберт Гольф. Российские Рокфеллеры. Сага о семье
Нобелей и нефтяная промышленность России. М., 1976.
(на английском языке)
35. Эльмира Мурадалиева. Кровь земная - нефть Азербай
джана и история. Б., 2005.
61
MÜNDƏRİCAT
G i r i ş ..........................................................................................................
5-11
I fə sil.
B a k ı n e f t i R u s i y a ç a r l ı ğ ı n ı n A z ə r b a y c a n
ü z ə r i n d ə
m ü s t ə m l ə k ə ç i l i y i
d ö v r ü n d ə
( 1 9 0 1 - 1 9 1 7 ) ...............................................................
12-17
II fə sil.
A z ə r b a y c a n X a l q C ü m h u r i y y ə t i ( 1 9 1 8 -
1 9 2 0 ) v ə A z ə r b a y c a n S o v e t R e s p u b l i
k a s ı n ı n f o r m a l m ü s t ə q i l l i y i ( 1 9 2 0 - 1 9 9 2 )
d ö v r ü n d ə B a k ı n e f t i ə t r a f ı n d a b a ş v e r ə n
s i y a s i c ə r ə y a n l a r ..................................................
18-25
I I I f ə s il.
A z ə r b a y c a n n e f t i S S R İ d ö v l ə t i n i n h ə r b i -
s i y a s i v ə i q t i s a d i p l a n l a r ı n d a
( 1 9 2 3 - 1 9 3 9 ) ...............................................................
2 6 - 2 9
IV fə sil.
A z ə r b a y c a n n e f t i II
d ü n y a m ü h a r i b ə s i
i l l ə r i n d ə ( 1 9 3 9 - 1 9 4 5 ) ...........................................
3 0 -3 2
§1. F a ş i s t A l m a n i y a s ı ü z ə r i n d ə q ə l ə b ə d ə
A z ə r b a y c a n n e f t i n i n h ə l l e d i c i r o l u ............
3 3 -4 2
V f ə s il.
A z ə r b a y c a n d a d ə n i z d ə n e f t i s t e h s a l ı s a
h ə l ə r i n i n g e n i ş l ə n m ə s i . S S R İ - n i n ş ə r q
z o n a s ı n d a y e n i n e f t r a y o n l a r ı n ı n y a r a
d ı l m a s ı n d a
A z ə r b a y c a n
n e f t ç i l ə r i n i n
h ə r t ə r ə f l i k ö m ə y i ( 1 9 4 6 - 1 9 9 0 ) .....................
4 3 - 4 6
V I f ə s il.
H e y d ə r Ə l i y e v i n n e f t s t r a t e g i y a s ı ..............
4 7 - 5 4
V II f ə s il.
A z ə r b a y c a n n e f t i r e s p u b l i k a n ı n m ü s t ə
q i l l i y i i l l ə r i n d ə ( 1 9 9 1 - 2 0 0 0 - c i i l l ə r ) ............
5 5-58
Ə d ə b i y y a t s i y a h ı s ı ..........................................................................
59-61
M ü ə l l i f h a q q ı n d a .............................................................................
6 3 -6 5
62
İsrafil Zakir oğlu İsmayılov
1919-cu ilin 17 aprelində indiki Oğuz rayonu
nun (keçmiş Şəki qəzasının bir hissəsi) Bayan kən
dində anadan olmuşdur.
Kənddə 5 illik məktəbi qurtardıqdan sonra
1932-37-ci illərdə Şəki müəllimlər seminariyasını
bitirmiş və Oğuzun Qumbaq kənd məktəbində
müəllim (bir il) və direktor (bir il) vəzifələrində iş
ləmişdir.
1939-cu ilin dekabrında hərbi xidmətə çağrıl-
mış (Finlandiya ilə müharibə dövrü), 1941-45-ci il
lərdə Almaniya faşizminə qarşı aparılmış Böyük
Vətən müharibəsində (II dünya müharibəsində) əv
vəldən sonadək iştirak etmişdir, 3 orden və 20 me
dal ilə təltif edilmişdir, kapitan rütbəsində artille
riya zabitidir.
63
1946-51-ci illərdə partiya işində işləmiş və Ali
Pedaqoji İnstitutunu (qiyabi şöbəni) bitirmişdir.
1951-54-cü illərdə Moskvada İctimai Elmlər
Akademiyasının aspirantı olmuş və tarix elmləri
namizədi elmi rütbəsi ilə Akademiyanı bitirmişdir.
1954-1961-ci illərdə Bakı Ali Partiya məktəbi
nin direktoru olmuşdur. Həmin illərdə Bakı Şəhər
Sovetinin iki dəfə deputatı (1955-1956, 1957-58),
Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinə Tovuz ray
onunun Qəribli seçki dairəsi üzrə deputat (1959-
1963) seçilmişdir. Respublika Partiya təşkilatı xətti
ilə 1956-1959-cu illərdə Azərbaycan Partiya təşkila
tının Təftiş komissiyasının sədri (4 il) və üzvü
(1961-62) olmuşdur.
1968-ci ilin dekabrında tarix elmləri doktoru
elmi rütbəsinə dissertasiya müdafiə etmiş, 1971-ci
ildən professordur.
1968-ci ilin avqustundan Azərbaycan Dövlət
Neft və Kimya institutunda (indi Neft Akademiya
sı adlanır) 21 il kafedra müdiri və 6 il (1982-1987)
eyni zamanda Partiya Komitəsi katibi vəzifələrində
işlmişdir, hazırda həmin Akademiyanın professo
rudur. İctimai əsaslarla 20 ildir Bakı şəhərinin Nə
simi rayonu Veteranlar şurasının sədridir (1987-
2007).
İsmayılov İ.Z. nəşr olunmuş 50 kitabın müəlli
fidir (onlardan 29-u monoqrafiyadır). Nəşr olun
muş elmi məqalələrin sayı 300-ə qədərdir. Əsərlərin
əsas mövzusu: Dövlətçilik siyasəti məsələləri;
Dünya Azərbaycanlıları; Şərq xalqları və türk
64
dünyası; milli məsələ və mədəni əlaqələr; Vətən
pərvərlik tərbiyəsi məsələləri. Müəllifin bir mono
qrafiyası və 14 məqaləsi ingilis, fransız, ispan, al
man, türk, ərəb və dari (Əfqanistan) dillərindədir.
Müəllifin 1997-ci ildə nəşr etdirdiyi «Dünya
Azərbaycanlıları XX əsrdə» adlı kitabı,
«Azər
baycanlıların II dünya müharibəsində
iştirakı»
(2000) və «Azərbaycan xalqının siyasi mədəniyyəti»
(2006) bu mövzularda Azərbaycanda ilk əsərlərdir.
Amerika Birləşmiş Ştatlarında yerləşən Bey
nəlxalq Bioqrafiya institutu müəllifin ictimai və el
mi fəaliyyətini nəzərə alaraq onun adını «2000-ci
ilin adamı» (Hallmark -2000) Şərəf kitabına daxil
etmiş və ona 2002-ci ildə «American Medal o f
Honor» qızıl medalı təqdim edilmişdir.
İ.Z.İsmayılov
Azərbaycan
Respublikasının
əməkdar təbliğatçısı fəxri ama layiq görülmüşdür.
O, iki dəfə Azərbaycan Respublikası Ali Soveti
Rəyasət Heyətinin fəxri fərmanı ilə təltif edilmişdir.
Həmçinin SSRİ və Azərbaycanın səviyyəsində döv
lət orqanları tərəfindən 10-dan çox fəxri fərmanla
təltif edilmişdir.
65
İsmayılov İsrafil Zakir oğlu
( tarix elmləri doktoru, professor)
AZƏRBAYCAN NEFTİ XX Ə SR D Ə
(ihərbi-siyasi baxış)
k ic k
israfil Z. Ismailov
AZERBAIJANIAN OIL IN THE XX CENTURY
(imilitary-political aspect)
•kick
И.З.Исмайлов
АЗЕРБАЙДЖАНСКАЯ НЕФТЬ В XX ВЕКЕ
(военно-политический аспект)
•kick
© Azərbaycan Dövlət Neft
Akademiyası, 2007
Yığılmağa verilmişdir 3 yanvar 2007, Çapa imzalanmışdır: 10
yanvar 2007, Kağız formatı 60x84
1/16.
Şərti çap vərəqi 5,
Uçot nəşr vərəqi 5, Sifarişi 17. Tirajı 500 nüsxə. Qiyməti 1
manat._____________________________________________
Azərb.DNA-nın mətbəəsi. Bakı A Z I010, Azadlıq prospekti, 20
66
Dostları ilə paylaş: |