“İsrail-Fələstin münaqişəsi Oslo prosesindən sonra: yeni problemlər
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
28
kimi rahat hərəkət edə bilməyəcəyi gerçəyidir. 78 Döyüşün ABŞ və SSRİ-nin təzyiqləri bitirilmesinin ardından, bölgədə qalıcı bir sülh sağlanana qədər BMT rəhbərliyində yaradılan Barış Gücü, Sina Yarımadasına və Qəzza şeridinde yerləşmişdir. Barış Gücü bölgədə 1967-ci ildə yaşanan Altı Günlük Müharibəyə qədər qalmıştır. 79 1956 II. Ərəb-İsrail müharibəsindən sonra doqquz il ərzində Misirlə İsrail arasında ciddi bir problem yaşanmamasına baxmayaraq iki ölkə arası əlaqələr 1964-ci ildən etibarən təkrar gərilməyə başlamışdır. Böhranın yenidən başlamasının səbəbləri isə 1964-cü ildə FQT-ın siyasi bir gücə çatması və Suriyada Misir yönümlü fikirləri mənimsəyən BƏƏS Partiyasının iqtidara gəlməsi olmuşdur. Ayrıca Misirn Sinadan konuşlandırılan BMT Barış Gücü əsgərlərinin çəkilməsini istəməsi və may 1967-ci ildə Akabe körfəzini dəniz ulaşımına bağlaması, İsrail Müdafiə naziri Moşe Dayan'ı hərəkətə geçirmiştir. 80 Ərəblərin İsrail tərəfinin cəhdlərindən narahatlığı isə İsrailin üçüncü baş naziri Levi Eshkol, dövründə ölkəsinə əhəmiyyətli miqdarda sərmayə girişini təmin edərək, İsrailə böyük Yəhudi köçü təmin istiqamətli aktiv siyasətlər izləməsidir. 81 Ərəblərin, İsraillə bir döyüş çıxmasını istəməsi və buna istiqamətli İsraili təhrikedici hərəkətlərinin üç səbəbi vardır. Birincisi 1948 Ərəb-İsrail müharibəsi və 1956 Süveyş Böhranı zamanı yaşadığı məğlubiyyətin intiqamını almaq düşüncəsidir. Süveyş böhranında Misir Ərəblərin milli qəhrəmanı halına gəlmiş olsa da İsrailin Akabe Körfəzindəki dəniz nəqliyyatını öz mənfəətləri istiqamətində tənzimləməsi, İsraili qazanclı çıxarmışdır. Misirin İsraili provakasiyaya sövq etməsinin ikinci səbəbi, 1956-ci ildən etibarən SSRİ, Misir və Suriyanı çox güclü bir şəkildə silahlandırmıştır. Mısır Suriye və İsrail arasında çıxacaq döyüşdə yalnız Misir və Suriya deyil, SSRİ-də savaşı Misir və Suriyanın itirəcəyini ehtimal verməmişdir. Üçüncü səbəb də, ABŞ-ın bu dövrdə Vyetnamda çətin vəziyyətdə olması səbəbiylə
78 http://tr.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCvey%C5%9F_Krizi> 79 http://tr.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCvey%C5%9F_Krizi> 80 http://tr.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCvey%C5%9F_Krizi> 81 http://tr.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCvey%C5%9F_Krizi> 29
İsrailə dəstək verməyəcəyi düşüncesidir. 82 Qarşılıqlı gərginliklər davam edərkən İsrail, təhlükəsizliyi üçün təhdid olaraq gördüyü Nəsiri (Misir və Suriyaya) aradan qaldırmağı düşünmüşdür. Bunun üçün 1966-ci ilin son aylarında meydana gəlməyə başlayan Suriya-İsrail gərginliyi yaxşı bir fürsət olmuşdur. Suriyada iqtidarda olan Baas Partiyasının solçu qanadı, bir zərbəylə iqtidarı ələ keçirmişdir. Altı Günlük Müharibə İsrailə istiqamətli Ərəb siyasətini formalaşdıran tarixi hadisələrin başında gəlməkdədir. Ərəblərin ən-Nekba (böyük fəlakət) dedikləri və Ərəbləri İsrailin varlığı və qaçqın problemiylə qarşı-qarşıya qoyan 1948 döyüşü belə Ərəblərin qürurunu bu qədər zədələməmiştir. O günə qədər İsraili xəritədən silməyə hədəflənən Ərəb Dövlətləri, Altı Günlük müharibə ilə birlikdə müdafiəyə keçmişdir. Çünki 1948-ci il Döyüşündə Fələstin kənarda heç bir Ərəb ölkəsi torpaq kaybetmemişken, buna qarşılıq Altı Günlük müharibədə İordaniya, Misir və Suriya əhəmiyyətli nisbətdə torpaq itirmişdir. Bu dövlətlərin itirdikləri torpaqları geri alma səyləri, təqib edən dörddəbir əsrin təməl Ərəb siyasətini müəyyən etmişdir: 83
nömrəli BMT Qərarı çərçivəsində İsraillə sülh qarşılığında itirdikləri torpaqlarını geri almaq hedeflenmiştir. 84 1967-ci ildə yaşanan Altı Günlük Müharibənin gətirdiyi digər əhəmiyyətli nəticə isə Fələstin müqavimət hərəkatının yüksəlməyə başlamasıdır. Bu mənada Fələstinli mübarizə qrupları bir araya gələrək silahlı mübarizənin gərəyi üzərində dayanmağa başlamışdır. Yeni iqtidarla birlikdə Suriya-İsrail sərhədində hadisələr çıxmış, Yeni Baasçılar, Nəsiri İsrailə qarşı yumşaq siyasət həyata keçirmək və BMT istiqamətində İsrail siyasətini təyin səbəbiylə günahlandırmışdır. Bu səbəblərlə Suriya-İsrail gərginliyi ortaya çıkmıştır. 85 Suriya-İsrail arasındakı gərginlik May 1967-ci ildə yaxşıca çıxmış və 5 Iyun 1967-ci ildə nizamlı Ərəb orduları ilə İsrail ordusu ilk dəfə qarşı-qarşıya gəlmişdir. Misir hava qüvvələrini ani bir hücumla məhv edən İsrail, Misirin yanında Suriya və İordaniyaya də hücum. Bu arada İsrailə qarşı döyüşən Ərəb
82 William Stuntz, Yüce Amaç, 83 William Stuntz, Yüce Amaç, 84 Beinin, J. ve L. Hajjar, Fələstin, İsrail ve Arap-İsrail Çatışması, , (20.06.2006). 85 Beinin, J. ve L. Hajjar, Fələstin, İsrail ve Arap-İsrail Çatışması, , (20.06.2006). 30
Dövlətləri arasında tam bir uyğunlaşma və fikir birliyi olmamışdır. Bu səbəblə İsrail, hücuma keçən Ərəb ölkələri arasındakı ünsiyyət qopuqluğu və çıxar ayrılıqlarını çox yaxşı qiymətləndirərək, Fələstin torpaqlarının 22%ni, Misir torpaqlarının 6%ı, Suriya torpaqlarının 1% -i (Colan Təpələri) işğal etmişdir (Altı gün davam edən bu döyüşlə İsrail, öz nəzarətində olan torpağı, üç mərtəbədən daha çox böyütmüşdür.Müsəlmanlara aid müqəddəs məkanlarla birlikdə Qüdsün hamısı İsrailin əlinə keçmişdir.Altı Günlük Müharibə, İsrailə istiqamətli Ərəb siyasətini formalaşdıran tarixihadisələrin başında gəlməkdədir. Ərəblərin ən-Nekba (böyük fəlakət) dedikləri və Ərəbləri İsrailin varlığı və qaçqın problemiylə qarşı-qarşıya qoyan 1948-ci il döyüşü belə Ərəblərin qürurunu bu qədər zedelememiştir. O günə qədər İsraili xəritədənsilməyə kilidlənmiş olan Ərəb Dövlətləri, Altı Gün müharibəsiylə birlikdə müdafiə keçmişdir. Çünki 1948 Döyüşündə Fələstin kənarda heç bir Ərəb ölkəsi torpaq kaybetmemişken, buna qarşılıq Altı Gün Döyüşündə İordaniya, Misir və Suriya əhəmiyyətli nisbətdə torpaq itirmişdir. Bu dövlətlərin itirdikləri torpaqları geri alma səyləri, təqib edən dörddəbir əsrin təməl Ərəb siyasətini müəyyən etmişdir: 86 nömrəli BMT Qərarı çərçivəsində İsraillə sülh qarşılığında itirdikləri torpaqlarını geri almaq hədəflənmiştir. 87
1967-ci ildə yaşanan Altı Günlük Müharibənin gətirdiyi digər əhəmiyyətli nəticə isə Fələstin müqavimət hərəkatının yüksəlməyə başlamasıdır. Bu mənada Fələstinli mübarizə qrupları bir araya gələrək silahlı mübarizənin gərəyi üzərində dayanmağa başlamışdır. Ərəb Dövlətlərinin Altı Gün müharibəsində ağır məğlubiyyəti, El-Fəthin partizan döyüşünü gündəmə gətirmişdir. Ərafat, Misirin də təsdiqləməsiylə 1969-cu ildə FAT-ın başına keçmişdir. Eyni tarixlərdə, 21 Avqust 1969 tarixində, Şərq Qüdsdəki Məscidi-i Əqsanın bir Yəhudi tərəfindən yandırılmaq istənməsi İslam dünyasının reaksiyasına yol çıxarmışdır. Məscid-i Əqsanın yandırılmaq istənməsi və Altı Gün Döyüşündə alınan ağır məğlubiyyət, Türkiyənin də içində olduğu İslam ölkələrini 22-25 Sentyabr 1969 tarixləri
86 Howard Sachar, A History of Israel: From the Rise of Zionism to Our Time, (NY: Alfred A. Knopf, 1998), p. 292. 87 Aharon Cohen, Israel and the Arab World, (Boston: Beacon Press, 1976), p. 238. Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|